Магнетизм

Жұмысты
 
орындау
 
тəртібі
 
 
6-
суретке
сəйкес
ортақ
эмиттерлі
электр
тізбегін
жинаңыз
. 
Мұнда
шығыс
жəне
кіріс
тізбектеріне
ортақ
эмиттерлі
жалғау
екенін
ескеру
қажет
. 
 
6-
сурет
.
Транзисторды
ортақ
эмиттер
бойынша
жалғау
тізбегі
Потенциометрдің
сырғымаларын
шеткі
төменгі
қалпына
қойыңыз
. 
Бұл
жағдайда
транзистордың
эмиттер
-
базадағы
эб
U
жəне
коллектор
-
эмиттер
кэ
U
кернеулері
ең
төменгі
мəнге
ие
бо
-
лады
. 
Оқытушы
немесе
лаборант
электр
тізбегінің
дұрыс
жинал
-
ғандығын
тексергеннен
кейін
ғана
келесі
тапсырмаларды
орын
-
дауға
кірісіңіз
. 
1-
тапсырма
:
 
транзистордың
 
шығыс
 
статикалық
 
вольт
-
амперлік
 
сипаттамасын
 (
ВАС
) 
алу
. 
1.
Қорек
көздерін
іске
қосыңыз
. 
2.
1
R
потенциометрінің
сырғымасын
жылжыту
арқылы
база
тогын
мкА
I
б
100

мəніне
қойыңыз
. 
3.
Микроамперметр
арқылы
база
тогын
тұрақты
бір
мəнде
орнықты
қылып
, 
коллектор
-
эмиттер
кэ
U
кернеуін
2
R
потен
-
циометр
сырғымасын
жылжыту
арқылы
өсіре
отырып
кернеудің
8-10 
мəндегі
коллекторлық
токтың
к
I
өзгерісі
нəтижелерін
1-

132
М
.
Қ
.
 Досболаев
кестеге
жазып
алыңыз
. 
Осы
бөлімшені
база
тогының
келесі
мəндері
үшін
қайталап
жасаңыз
мкА
I
б
300
200


. 
4.
Бір
графикке
const
I
б

болғандағы
транзистордың
)
(
кэ
к
U
f
I

7-
сурет
үлгі
бойынша
шығыс
сипаттамаларының
жиынтығын
тұрғызыңыз
. 
Барлық
сипаттамалар
бір
координат
жүйесінде
салынуы
тиіс
. 
5.
Сипаттамалар
жиынтығы
бойынша
вольтамперлік
сипат
-
тамасының
(
ВАС
) 
түзу
бөлігі
үшін
ток
бойынша

күшейту
коэффициентін
анықтаңыз
: 
const
U
I
I
кэ
б
к





7-
сурет
.
Транзистордың
ВАС
-
сы
8-
сурет
.
Ток
бойынша
тура
берілудің
статикалық
сипаттамасы
2-
тапсырма
:
 
токтың
 
тура
 
берілу
 
статикалық
 
сипатта
-
маларын
 
алу
.
6.
2
R
потенциометрінің
сырғымасын
жылжыту
арқылы
коллекторлық
кернеу
мəнін
1
В
U
КЭ

мəніне
қойыңыз
. 

Электр жəне магнетизм
133
 
7.
Вольтметр
көмегімен
коллектор
-
эмиттер
кэ
U
кернеуін
тұрақты
бір
мəнде
орнықты
қылып
, 
база
тогын
б
I
1
R
потен
-
циометр
сырғымасын
жылжыту
арқылы
өсіре
отырып
, 
токтың
8-
10 
мəндегі
коллекторлық
токтың
к
I
өзгерісі
нəтижелерін
2-
кес
-
теге
жазып
алыңыз
. 
Осы
бөлімшені
коллектор
-
эмиттер
кернеуі
-
нің
келесі
мəндері
үшін
қайталап
жасаңыз
10
5
В
U
КЭ


. 
8.
Бір
графикке
const
U
кэ

болғандағы
транзистордың
)
(
б
к
I
f
I

8-
сурет
үлгі
бойынша
беру
сипаттамаларының
жиынтығын
тұрғызыңыз
. 
Барлық
сипаттамалар
бір
координат
жүйесінде
салынуы
тиіс
. 
9.
Əрбір
коллектор
кернеуінің
мəні
үшін
ток
бойынша
күшейту
коэффициентін
анықтаңыз
. 
10.
Орындалған
жұмыстар
бойынша
қорытынды
жазыңыз
. 

1-
кесте
 
I
б
, 

A 
U
кэ
, 
В
 
I
к
, mA 
шегі
 
бөлігі
 
мəні
 
шегі
 
бөлігі
 
мəні
 

2-
кесте
 
U
кэ
, B 
I
б
, 

A 
I
к
, mA 
шегі
 
бөлігі
 
мəні
 
шегі
 
бөлігі
 
мəні
 
 
Өзін
-
өзі
 
тексеру
 
сұрақтары
: 
1. 
Биполярлық
транзистордың
жұмыс
істеу
принципі
. 
2. 
Жартылайөткізгіш
диод
активті
элемент
болып
табыла
ма
? 
3. 
Диффузиялық
жəне
дрейфтік
токтардың
айырмашылығы
қандай
? 
4. 
Неліктен
база
жұқа
жасалынады
? 
5. 
Коллектор
жəне
эмиттер
токтарының
бір
-
бірінен
көп
айырма
-
шылығы
бар
ма
? 
6. 
Басқарушы
элемент
ретінде
биполярлық
транзистордың
негізгі
қасиеттері
қандай
? 
7. 
р
-n-
р
типті
транзисторлар
қандай
ережелерге
бағынады
? 

134
М
.
Қ
.
 Досболаев
 
 
 
 
ƏДЕБИЕТТЕР
 
 
Негізгі
: 
1. 
Бəйімбетов
Ф
.
Б
., 
Рамазанов
Т
.
С
. 
Электр
жəне
магнетизм
.
°
Алматы
: 
Қазақ
университеті
, 2011. 
2. 
Ахметов
Е
.
А
., 
Жалпы
физикалық
практикум
. 
Электр
жəне
магнетизм
. – 
Алматы
, 2006. 
3. 
Савельев
 
И
.
В
. 
Жалпы
физика
курсы
. – 
2-
т
: 
электр
жəне
магнетизм
. – 
Алматы
: 
Мектеп
, 1977. 
4.
Сивухин
Д
.
В
. 
Общий
курс
физики
: 
учебное
пособие
для
вузов
. 
Т
. III 
Электричество
. – 
М
.: 
ФИЗМАТЛИТ
, 2006. 
5. 
Иродов
И
.
Е
.: 
Электромагнетизм
. 
Основные
законы
. – 5-
е
издание
– 
М
.: 
БИНОМ
. 
Лаборатория
знаний
, 2006. 
Қосымша
: 
6.
Калашников
С
.
Г
. 
Электричество
.– 
М
.: 
Наука
, 2003. 
7.
Ақылбаев
Ж
.
С
., 
Ермағамбетов
Қ
.
Т
.
Электр
жəне
магнетизм
.
°
Қарағанды
: «
ҚарМУ
» 
баспасы
, 2003. 
8.
Абдулаев
Ж
. 
Физика
курсы
. – 
Алматы
: 
Кітап
, 1994. 
9.
Трофимова
Т
.
И
. 
Курс
физики
: 
учеб
. 
пособие
для
вузов
. – 
М
.: 
Издательский
центр
«
Академия
», 2004. 
10. 
Бəйімбетов
Ф
.
Б
., 
Аймауытов
Д
., 
Құрманбеков
А
.
Физика
есептері
. 
Электр
жəне
магнетизм
. – 
Алматы
: 
Қазақ
университеті
, 2005. 
11.
Трофимова
Т
.
И
. 
Курс
физики
. 
Задачи
и
решения
. 
12. 
Учеб
. 
пособие
для
втузов
– 
М
.: 
Издательский
центр
«
Академия
», 2004. 
 
 
 
 
 
 

Электр жəне магнетизм
135
 
 
 
 
 
 
 
ҚОСЫМШАЛАР
 
 
 
 
 
А
 
қосымшасы

 
 
А
-
сурет
.
Электронды
сəулелі
осциллографтың
басқарушы
жəне
реттеуші
тетіктері
мен
бұрамалары
орналасқан
беті
. 
 
POWER 
Аспапты
желіге
қосу
жəне
одан
ажырату
тетігі
INTEN 
Экрандағы
кескіннің
жарықтылығын
реттеуге
арналған
тетік
FOCUS 
Экрандағы
кескінді
айқындауға
(
фокустауға
) 
арналған
тетік
CH 1 (X) 
X-Y 
режимінде
X 
өсінің
кіріс
каналы
CH 2 (Y) 
X-Y 
режимінде
Y
өсінің
кіріс
каналы
 
VOLTS/DIV 
Каналдардың
ауытқу
коэффициентін
орнататын
бұрама
TIME/DIV 
Жаю
коэффициентін
орнататын
бұрама
. 
Лиссажу
фигураларын
бақылау
үшін
X-Y 
орнын
(
сол
жақ
шеткі
) 
таңдау
керек
10 MAG 
Бұл
тетік
басулы
кезде
жаю
жылдамдығын
10 
есе
үлкейтеді

136
М
.
Қ
.
 Досболаев
TRIGGER 
MODE 
Жайманы
іске
қосу
үшін
жұмыс
режимін
таңдауға
арналған
тетік
LINE 
Жайма
, 
аспап
қоректеніп
тұрған
айнымалы
кернеу
көзі
арқылы
синхрондалады
POSITION 
Экрандағы
кескіннің
орнын
көлденең
немесе
тік
бағытта
(
бағыттауыш
сызықшы
арқылы
көрсетілген
) 
ауыстыруға
арналған
тетіктер
. 
 
Ə
 
қосымшасы

Ə
-
сурет
.
Əртүрлі
формадағы
жəне
жиіліктегі
кернеулер
генераторы
POWER 
Аспапты
желіге
қосу
жəне
одан
ажырату
тетігі
OUTPUT 50 
Ом
Генератордан
сигнал
алуға
арналған
орын
FREQUENCY 
Сигнал
жиілігінің
мəнін
дəл
реттеуге
(
өзгертуге
) 
арналған
бұрама
1
М
, 100
к
, 10
к
, 1
к
, 
100, 10, 1 
Сигнал
жиілігі
мəнінің
аймағын
таңдауға
(
өзгертуге
) 
арналған
тетіктер
AMPL 
Сигнал
амплитудасының
мəнін
реттеуге
(
өзгертуге
) 
арналған
бұрама
 
~ 
Сигналдың
синусоидалы
формасын
таңдау
тетігі
 
 
 

Электр жəне магнетизм
137
 
 
 
 
 
 
 
 
МАЗМҰНЫ
 
 
 
Алғы
 
сөз
................................................................................................3 
1. 
Активті
кедергіні
амперметр
жəне
вольтметр
көмегімен
өлшеу
.................................................4 
2. 
Элементар
зарядты
өлшеу
Милликен
тəжірибесі
......................................................................13 
3. 
Электрон
зарядының
оның
массасына
қатынасын
магнетрондық
əдіспен
анықтау
..................................26 
4. 
Соленоидтың
магнит
өрісін
холл
датчигі
көмегімен
зерттеу
....................................................36 
5. 
Өзара
индукция
құбылысын
зерттеу
.........................................45 
6. 
Электрондардың
металдан
шығу
жұмысын
анықтау
..........................................................................51 
7. 
Ферромагниттік
материалдардың
магниттік
қасиетін
зерттеу
............................................................61 
8. 
Электронды
сəулелі
осциллограф
көмегімен
электрлік
сигналдарды
өлшеу
.....................................76 
9. 
Қарапайым
сызықты
тізбектердегі
электрлік
процестерді
гармоникалық
электр
қозғаушы
күш
əрекеті
кезінде
зерттеу
............................................................88 
10.
Жартылай
өткізгіш
диод
..........................................................109 
11.
Биполярлы
транзистор
.............................................................125 
 
Əдебиеттер
...........................................................................................134 
Қосымшалар
........................................................................................135 
А
қосымшасы
..................................................................................– 
Ə
қосымшасы
..................................................................................136 

138
М
.
Қ
.
 Досболаев
 
 
 
 
Оқу
басылымы
Досболаев
Мерлан
Қылышұлы
ЭЛЕКТР
 
ЖƏНЕ
 
МАГНЕТИЗМ
 
 
Физикалық
 
практикум
 
Редакторы
Гүлжан
 
Рүстембекова

Компьютерде
беттеген
 
Ұлбосын
 
Əбдіқайымова
 
Мұқабасын
көркемдеген
Ғайша
 
Қалиева
Мұқабасын
безендіруде
қолданылған
сайт
www.electricity.com 
 
ИБ
 
№
7526
Басуға
26.09. 2014 
жылы
қол
қойылды
. 
Пішімі
60
х
84 1/16. 
Көлемі
8,6 
б
.
т
.
Офсетті
қағаз
. 
Сандық
басылыс
. 
Тапсырыс
№
1766 . 
Таралымы
500 
дана
. 
Бағасы
келісімді
.
Əл
-
Фараби
атындағы
Қазақ
ұлттық
университетінің
«
Қазақ
университеті
» 
баспа
үйі
.
050040, 
Алматы
қаласы
, 
əл
-
Фараби
даңғылы
, 71. 
«
Қазақ
университеті
» 
баспа
үйі
баспаханасында
басылды
.