Магнетизм

Электр жəне магнетизм
79
 
қозғалыс
жолында
горизонталь
өске
жиналады
(
мұндай
өріс
-
тердің
əсер
етуі
жинақтаушы
оптикалық
линзалардікіне
ұқсас
болады
). 
Егер
эквипотенциалды
беттердің
бағыты
қарама
-
қарсы
болса
, 
онда
электрондар
горизонталь
өстен
шашырайды
(
бұл
кезде
өрістердің
əсер
етуі
шашыратқыш
оптикалық
линза
-
лардікіне
ұқсас
болар
еді
). 
Ауытқытушы
 
пластиналар
.
Экранға
барар
жолда
элек
-
трондар
қос
ауытқушы
пластиналар
араларымен
өтеді
. 
Пласти
-
наларға
түсірілген
кернеу
олардың
аралығында
электрондық
сəулені
бұрмалайтын
, 
ізінше
экрандағы
дақты
ығыстырушы
электр
өрісін
туғызады
. 
Горизонталь
орналасқан
пластиналар
сəулені
вертикаль
бағытта
(
Y
өсі
бойымен
), 
ал
вертикаль
орналасқандар
горизонталь
бағытта
(
X
өсі
бойымен
) 
ауытқыта
алады
. 
Енді
А
жəне
Б
пластиналарына
түсірілген
кернеу
мен
эк
-
рандағы
дақтың
арасында
байланыс
орнатайық
(3-
сурет
). 
 
3-
сурет
.
Пластиналар
аралығында
электрондық
сəуленің
ауытқуы
Электрон
біртекті
электр
өрісіне
y
E
, 
z



0
жылдам
-
дықпен
ұшып
кіреді
. 
Z
өсі
бойында
электронға
ешқандай
күш
əсер
етпейді
, 
осы
себепті
ол
бұл
бағытта
бірқалыпты
қозғалады
: 
.
0
t
z



80
М
.
Қ
.
 Досболаев
Y
өсі
бойында
электронға
келесідей
тұрақты
күш
əсер
етеді
: 
,
y
eE
F

мұндағы
y
E
– 
пластиналар
аралығындағы
өріс
кернеулігі
: 
d
U
E
y

. 
Демек
, 
электронның
Y
өсі
бойымен
қозғалысы
бірқалыпты
үдемелі
болады
: 
at
at
y
y



,
2
/
2
. 
a
– 
үдеуді
Ньютонның
екінші
заңынан
табамыз
: 
,
m
eE
m
F
a
y
y


.
md
eU
a

Олай
болса
, 
.
2
2
t
md
eU
y

0
/

z
t

екенін
ескере
отырып
келесіні
аламыз
: 
2
0
2
2

md
eUz
y

. 

Электр жəне магнетизм
81
 
Осы
формуладан
көретініміз
электронның
қозғалыс
траек
-
ториясы
параболаны
береді
. 
Пластиналар
аралығынан
өткен
соң
электрон
өзінің
бастапқы
бағытынан

бұрышқа
ауытқып
Y
өсі
бойынша
1
y
-
ге
ығысады
: 
,
2
0
0
0
l
md
eU
at
tg
y








.
2
2
0
2
1

md
eUl
y

Экрандағы
дақтың
ығысуы
мынаған
тең
: 
;
2
2
0
2
0
1



md
eUlL
L
l
md
eUl
Ltg
y
y






 



L
l

2
/
болғандықтан
, 
,
2
0
U
md
elL
y


сонымен
қатар
ауытқытушы
пластиналар
кернеуіне
про
-
порционал
. 
ЭСТ
 
экранындағы
 
дақтың
 
ауытқуы
(
миллиметрмен
), 
ауыт
-
қытушы
 
пластиналарға
 
түсірілген
 
В
1
 
кернеу
 
əсерінен
 
болады
 
жəне
 
ол
 
түтікшенің
 
сезгіштігі
 
деп
 
аталады
: 
 
.
2
0

md
elL
U
y
j



82
М
.
Қ
.
 Досболаев
Егер
0
U
екінші
анод
потенциалы
катодқа
қатысты
болса
,
,
2
/
0
2
0
eU
m


Осыдан
: 
.
/
2
0
2
0
m
eU


Олай
болса
, 
ЭСТ
сезгіштігі
мынаған
тең
болады
: 
0
2
dU
lL
j

, 
яғни
пластиналар
мен
экранның
арақашықтығынан
басқа
екінші
анод
потенциалына
да
тəуелді
болады
. 
Жазба
 
генераторы
.
Осциллограф
экранында
қандай
да
бір
физикалық
құбылыстар
кезіндегі
y
шамасының
басқа
бір
физи
-
калық
шамаға
x
тəуелді
өзгерісін
көру
үшін
, 
яғни
)
(
x
f
y

, 
горизонталь
ауытқытушы
пластиналарға
x
-
ке
пропорционал
x
U
кернеу
, 
ал
вертикаль
ауытқытушы
пластиналарға
сол
ме
-
зетте
у
-
ке
қатысты
y
U
кернеу
түсіру
керек
. 
Осы
кезде
электрон
-
дық
сəуле
экран
бетінде
)
(
x
f
y

-
ке
сəйкес
тəуелділік
қисығын
сызады
. 
Егер
сəулеге
алынған
қисық
жолын
қайталата
беретіндей
етіп
алсақ
, 
онда
бақылаушы
көзінің
инерциялығы
салдарынан
экранда
)
(
x
f
y

тəуелділігінің
қимылсыз
тұрғандай
қисығын
көруге
болады
. 
Практика
кезінде
əртүрлі
физикалық
шамалардың
уақыттан
тəуелділігін
)
(
t
f
y

жиі
бақылауға
тура
келеді
. 
Бұл
кезде
вертикаль
ауытқытушы
пластиналарға
зерттеліп
отырған
физикалық
шамаға
y
пропорционал
кернеу
түсіру
керек
, 
ал

Электр жəне магнетизм
83
 
горизонталь
ауытқытушы
пластиналарға
уақытқа
пропорционал
кернеу
түсірілу
керек
. 
Уақытқа
пропорционал
өзгеретін
кернеу
туғызу
үшін
осциллографта
жазба
генераторы
бар
. 
Осы
тудыратын
кернеу
əсерінен
сəуле
ЭСТ
экранының
сол
жағынан
оңына
қарай
ығысып
отырады
жəне
кез
келген
уақыт
моментінде
бұл
ығысу
сəуле
қозғалысының
басынан
саналатын
уақытқа
пропорционал
. 
Осы
мезетте
зерттеліп
отырған
физикалық
шамаға
y
пропор
-
ционал
вертикал
ауытқытушы
пластиналарға
түсірілген
кернеу
y
өзгерісіне
сəйкес
сəулені
вертикаль
бағытта
ығыстырады
. 
Алайда
физикалық
процесті
жалғастырып
көру
үшін
сəуле
экранның
оң
жақ
шетіне
барғанда
оны
дереу
бастапқы
қалпына
апарған
дұрыс
. 
Демек
, 
жазба
генераторының
кернеуі
секірмелі
түрде
бастапқы
шамаға
өзгеруі
керек
, 
содан
кейін
осыған
дейін
болған
заңдылық
бойынша
экранның
сол
жақ
шетінен
бастап
жалғастыра
көрсету
қажет
. 
Осы
себепті
жазба
генераторы
кернеуінің
уақытқа
тəуелділігі
4-
суретте
көрсетілгендей
болуы
керек
. 
Осындай
кернеуді
ара
 
тісі
 
тəріздес
деп
атайды
. 
4-
сурет
.
 
Ара
тісі
тəріздес
кернеу
Экранда
орнықты
кескін
алу
үшін
ара
тісі
тəріздес
кернеу
жиілігі
зерттеліп
отырған
физикалық
процестегі
қайталанатын
жиілікпен
бірдей
немесе
бір
бүтін
санға
аз
болуы
керек
. 
Осы
себепті
жазба
генераторы
тудыратын
кернеу
жиілігі
үлкен
ауқымда
өзгереді
. 
Жазба
генераторының
кернеу
жиілігі
арнайы

84
М
.
Қ
.
 Досболаев
синхрондаушы
блок
көмегімен
вертикаль
ауытқытушы
плас
-
тиналарға
берілген
, 
яғни
зерттеліп
отырған
кез
келген
форма
-
дағы
кернеумен
синхрондалады
. 
Осылайша
, 
синхрондау
(
бір
мəнділікке
қол
жеткізу
) 
зерттеліп
отырған
сигнал
көмегімен
немесе
сыртқы
қорек
көзінен
берілетін
сигналмен
жүзеге
асады
. 
Ауытқытушы
 
пластиналарға
 
берілетін
 
кернеуді
 
күшейт
-
кіш
. 
Негізінде
ЭСТ
сезгіштігі
төмен
болып
келеді
, 
осы
себепті
оның
ауытқытушы
пластиналарына
кернеу
күшейткіш
арқылы
беріледі
. 
Ауытқытушы
пластиналар
күшейткішінің
сипаты
көбіне
осцилографтың
мүмкіндігін
(
сызықты
жəне
жиілікті
өткізу
аймағы
) 
анықтайды
. 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: