Matematиka жалпы орто билим берүүчү мектептердин 2-классы үчүн окуу китеби

155
2
 НИ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
2
 ГЕ БӨЛҮҮ ЖАДЫБАЛЫ
 
1.  Жадыбалдан жообу 8, 12, 14, 16, 18 ге барабар болгон 
мисалдарды oку. Бул жадыбалды эсте сакта.
 
2•2 = 4 
 
 4 : 2
2•3 = 6 
3•2 
 6 : 2 6 : 3
2•4 = 8 
4•2 
 8 : 2 8 : 4
2•5 = 10 5•2 
10 : 2 10 : 5
2•6 = 12 6•2 
12 : 2 12 : 6
2•7 = 14 7•2 
14 : 2 14 : 7
2•8 = 16 8•2 
16 : 2 16 : 8
2•9 = 18 9•2 
18 : 2 18 : 9
  Экиден сана.
2
4
6
8
10
12
14
16
18
2.  Мисалдарды  түшүндүрүү  менен  чыгар:
 
2 : 2 =   
   8 : 2 =   
14 : 2 = 
 
4 : 2 =   
10 : 2 =   
16 : 2 = 
 
6 : 2 =   
12 : 2 =   
18 : 2 = 
3.
 
18  кг  күрүч  2  пакетке  тең  бөлүп  салынды.  Ар  бир 
пакетке  канча  килограммдан  күрүч  салынган?
4.
 
14 кг маш 7 пакетке тең бөлүп салынды. Ар бир па-
кетке канча килограммдан маш салынган?

156
5. 
Жадыбал  негизинде  маселе  түз  жана  аны  чыгар:
Бир 
банкадагы алма-
нын ширеси
Банкалардын 
саны
Бардык банкадагы 
алма ширесинин 
массасы
2 литр
9
? литр
2 литр
? 
18 литр
? литр
9 
18 литр
 
Эки өз ара тескери маселе түз жана аны чыгар.
6.
 
Aкбар  16  түстүү  калемди  2  кутуга  тең  кылып 
жайлады.  Ал  ар  бир  кутугa  канчадан  калем 
салган?
7.
  6 : 2 + 14 
10 : 2 + 43 
12 : 2 + 24
 
8 : 2 +16 
18 : 2 +11 
14 : 2 + 7
 
4 : 2 +18 
18 : 2 –  9 
16 : 2 – 5
3
 
ТҮ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
3
 КӨ БӨЛҮҮ
1.
 
 
 
    
 
 
 
 
      
 
 
 
 
 
     
        3 + 3 = 6 
           3 + 3 + 3 =  9
 
            3• 2 =     
                3•3 =   
 
 
   
 
 
 
 
   
 
 
 
 
    
 
 
 
 
 
 
    
 
 
   
 
 
 
       3
 
+
 
3
 
+
 
3
 
+
 
3
 
=
 
12 
   3
 
+
 
3
 
+
 
3
 
+
 
3
 
+
 
3
 
=
 
15
 
               
   
 3
 
•4
  
= 
 
  
              
       
 3
 
•
 
5 = 
 
 

157
 
Көбөйтүү жадыбалын эсте сакта:
3•2 = 6   3•4 = 12
3•3 = 9   3•5 = 15
2.
 
3•2 + 3 
3•3 + 3 
3•4 + 3 
3•5 + 3
3.
 Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
3 кг
? кг
4.
 
Кошууга тиешелүү мисалдарды көбөйтүүгө тиешелүү 
мисалдар менен алмаштырып чыгар:
  Үлгү: 3 + 3 = 3•2
 
3 + 3 + 3 
3 + 3 + 3 + 3 
3 + 3 + 3 + 3 + 3
5. Эсепте:
 
•2
5
6
7
4
8
•3
5
4
3
1
2
6. 
Бир  бидондо  3  кг  пахта  майы  бар.  Ошондой  3  би-
дондо канча пахта майы бар? 5 бидондочу? 
7.
 Салыштыр:
 
   
  
 
3 + 3    3•2 
          3 + 3 + 3 + 3   3•5
 
3 + 3 + 3    3•4 
3 + 3 + 3 + 3 + 3   3•3

158
1.
  Mисалдардын чыгарылышын түшүндүр:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
3+3+3+3+3+3=18 
   3+3+3+3+3+3+3=21
 
                  3•6= 
 
                       3•7= 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
3+3+3+3+3+3+3+3 = 24 
  3+3+3+3+3+3+3+3+3 = 27
 
                      3•8= 
                          3•9= 
 
 
Көбөйтүү жадыбалын эсте сакта:
3•6 = 18 
  3•8 = 24
3•7 = 21 
  3•9 = 27
2.
 
Бир тарелкада 3 лимон бар. Ошондой 6 тарелкада 
канча лимон бар?
3.
  3•6 + 3         3•7 + 3       3•8 + 3          3•9 + 3
4.
 
Бир банкага 3 л алычанын ширеси батат. 8 банкага 
шире  куюлгандан  кийин  дагы  16  литр  шире  ашып 
калды. Баштап канча литр алыча ширеси болгон?
5.   Биринчи  көбөйтүүчү  3,  ал  эми  экинчи  көбөйтүүчү 
болсо 5. Көбөйтүндүнү тап.
6. 
Ар  бир  шарфка  3  түрмөктөн  жүн  жип  сарпталса,
 
7 ушундай шарфка канча түрмөк жүн жип сарпталган?
7. 
Салыштыр:
 3•2  3•6 
2•7   3•4 
2•8   3•8
 3•7  3•3 
3•9   2•9 
3•5   2•6

159
3
 ТҮ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
3
 КӨ БӨЛҮҮ ЖАДЫБАЛЫ
 
1.  Жадыбалдан жообу 15, 18, 21, 24, 27 ге барабар бол-
гон мисалдарды тап.
 
3•3 = 9  
 
  9 : 3
3•4 = 12 4•3 
12 : 3 12 : 4
3•5 = 15 5•3 
15 : 3 15 : 5
3•6 = 18 6•3 
18 : 3 18 : 6
3•7 = 21 7•3 
21 : 3 21 : 7
3•8 = 24 8•3 
24 : 3 24 : 8
3•9 = 27 9•3 
27 : 3 27 : 9
 
 
Үчтөн сана.
3
6
9
12
15
18
21
24
27
 
2.  3 : 3 =   
12 : 3 =    
21 : 3 = 
 
6 : 3 =   
15 : 3 =   
24 : 3 = 
 
9 : 3 =   
18 : 3 =   
27 : 3 = 
3. 
Маселе шартынын сүрөтүн тарт жана аны чыгар:
  Бактa 27 литр бензин бар болчу. Бул бензин 3 идиш-
ке тең куюлду. Ар бир идишке канча литр ден бензин 
куюлган?
4. 
21  кг  кум  шекер  бар  болчу.  Ал  3  кг  дан  кылып  па-
кеттерге  салынды.  Канча  пакет  керек  болгон?

160
5.  Жадыбалдагы туюнтмалардын маанисин тап:
Көбөйтүүчү
3
3
3
3
3
3
3
Көбөйтүүчү
3
4
5
6
7
8
9
Көбөйтүндү
6.
 
Узундугу 18 см болгон тасма ал жана аны 3 см ден 
бөлүктөргө бөл. Канча бөлүк болду?
7.
  Мисалдарды чыгар:
 
3•7 + 9 
15 : 3 + 25 
3•9 – 7
 
8•2 + 4 
27 : 3 – 9 
7•2 – 4
 
1.  Маселелердин чыгарылышын түшүндүр:
  1) Ар бир тарелкагa 2 ден алмурут коюлду. 10 алму-
рут канча тарелкага коюлду? Ашып калган алмурут 
барбы?
 
   
   
   
  
 
2) Мурдагы маселенин 10 санын 7, 8, 9 сандары ме-
нен алмаштыр жана сүрөттөн пайдаланып, өзүң жаңы 
маселе түзүп чыгар.
  3) 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10 дон кайсы бири 2 ге бөлүнөт?
 
2  ге  бөлүнгөн  сандарга 
жуп  сандар,
 
2  ге  бөлүнбөй  турган  сандарга 
так  сандар  де-
йилет.
 
2.
 
13, 15, 16, 8, 12, 6, 18, 21, 23, 24 сандар катарынан 
баштап бардык жуп сандарды, андан кийин бардык 
так сандарды көчүрүп жаз.

161
3.  Мектепке 18 китеп сактагыч шкаф алып келишти жана 
аны 3 класска теӊ бөлүп беришти. Ар бир класска 
канчадан шкаф берилген?
 
4. 
5.
 
Туюнтмалардын маанисин тап:
  1)  2  жана  8,  3  жана  4,  3  жана  9  сандарынын 
көбөйтүндүсү;
  2) 18 жана 2, 24 жана 3, 15 жана 3 сандарынын ти-
йиндиси.
6.
 
Эки кесинди чий: 
AB
 = 7 см 4 мм, 
CD
 кесинди болсо 
андан 3 мм ге кыска болсун.
 
7.
 14 : 2 + 43 3•7 – 21 (45 – 30) : 3
 18 : 3 + 24 3•8 – 20 (56 – 40) : 2
1.
 Чабактардагы мисалдардын жообун өсүп баруу тар-
тибинде жаз:
3•6
3•4
18:2
21:3
24:3
Бөлүнүүчү
6
9
12
15
18
21
24
27
Бөлүүчү
3
3
3
3
3
3
3
3
Тийинди

162
2.
 
27 окуучу музыка ийриминде 3 төн болуп топторго 
бөлүнүштү. Канча топ болду?
3.
 
Дүкөндөгү  бир  түрмөк  кездемеден  3  кардарга  6  м 
ден  сатылгандан  кийин,  дагы  дүкөндө  12  м  кез-
деме  калды.  Дүкөндө  баштап  канча  метр  кездеме 
болгонун  эсепте.
4.
 
Мисалдарды үлгүдө көрсөтүлгөндөй чыгар:
 
Үлгү: (58 – 43) : 3 = 5
  
–
58
  
   43 
15 : 3 = 5
 
 
   15
 
(38 – 26) : 3 
(16 + 11) : 3 
3•6 + 12
 
(70 – 49) : 3 
(10 + 10) : 2 
2•9 + 12
5.
  Сүрөттөгү фигураларды дептериңе чий жана аларды 
боё:
 
6.
  Гүлназагa жолдошу эки дискти белекке берди. Бирин-
чи дискте 3 мультфильм, экинчи дискте болсо андан 
3 эсе көп мультфильм жазылган. Эки дискте канча 
мультфильм жазылган?
7. 
Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой кы-
лып кой: 
 
3 • 9 = 27 
21   3 = 7 
16   2 = 8
 2 
 8 = 16 
18   2 = 9 
27   9 = 3

163
ӨТҮЛГӨНДӨРДҮ БЫШЫКТОО
1.  Жадыбалды толтур:
Кемүүчү 
68
58
80
79
47
36
98
Кемитүүчү 
56
30
27
48
Айырма
40
70
26
2.
 
Бакчанын  жаныбарлар  бурчу  үчүн  12  тоту  куш 
алып келишти. Аларды 2 капаска бирдей санда 
салышты. Ар бир капаска канчадан тоту куш са-
лынган?
3.  Чакмактарга сандарды койгонуңда, барабардыктар 
туура болсун:
 
 
5 см  3 мм =  
   мм 
62 дм =     м        дм
 
7 дм 2  см
 
=  
   см 
28 мм
 
=     см     мм
4. 2•8   3•5       24 : 3 
 27 : 3
       
16 : 2     2 · 7
 3•9 
 2
•
9
       18 : 3 
 15 : 3
       
21 : 3   14 : 2
 
2•7 
 7
•
2
       15 : 3 
 21 : 3
       
27 : 3   16 : 2
5.
 
3 эсе чоңойт
3 эсе азайт
4
6
5
7
8
12
15
18
9
21
6.
  15  эркек  бала  чуркоо  мелдешинде  катышуу  үчүн 
3 топко тең бөлүндү. Ар бир топто канчадан бала 
болду?
7.
 2•9 + 2 (30 + 23)•0 (54 – 24)•0
 3•4 + 8 (89 – 88) : 1 
(27 + 13)•1

164
1.
 
Фермер  чарбасында  9  жүк  машинасы,  андан 
 
3  эсе  аз  жеӊил  машина  бар.  Фермер  чарбасында 
канча  жеӊил  машина  бар?  Маселеге  суроо  бер, 
натыйжада  ал  эки  амал  менен  чыгарылсын. 
2.
 
Теңдемелерди чыгар: 
 
5 + x = 8 
x •2 = 12 
18 :  x = 2
 
x – 3 = 8 
x•3 = 15 
24 :  x = 3
3.
 
Жадыбал негизинде берилген мисалдарды чыгар:
43 + 24
2•9
27 : 3
74 + 26
75 – 25
64 + 30
3•6
18 : 3
24 : 3
58 – 27
42 + 28
3•5
4.  Кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны чыгар:
  Шахмат ийриминде — 27 окуучу
  Шашка ийриминде — ?, 7 ге аз окуучу
5.
  Фигураларды дептериңе чий жана аларды боё:
 
6.
 
Спорттук  командада  27  футбол  тобу  бар  болчу. 
Oюн сезону учурунда дагы 23 футбол тобун алып 
келишти.  Эми  командада  бардыгы  болуп  канча 
футбол тобу болду? 
7. 
(18 + 3) : 3 
(68 – 41) : 3 
2•(17 – 8)
 
(12 + 6) : 2 
(56 – 35) : 3 
3•(15 – 6)

165
1.
  Үйдү ремонттоо үчүн биринчи күнү 24, экинчи күнү 
биринчи  күндөгүдөн  6  га  көп,  ал  эми  үчүнчү  күнү 
болсо биринчи жана экинчи күнү биргеликте канча 
болсо,  ошончо  тактай  алып  келишти.  Үчүнчү  күнү 
канча тактай алып келишкен?
2.
 
49 + 27    35 +18 
87–  42     79 – 38
 
58 – 50     39 – 30 
55 + 25    68 + 22 
3.  Жадыбалды толтур:
Кошулуучу
51
26
42
63
48
Кошулуучу
28
30
56
25
45
32
Сумма
80
90
90
4.
  Бул фигуралардын арасында төрт бурчтуктар көппү 
же тик бурчтуктарбы? Алардын чокуларын тамгалар 
менен белгиле:
 
5.  12, 14, 15, 16, 18, 21 сандарынын кайсы бири  
3 к
ө бөлүнөт?
6.
 
Мугалим окуучуларгa 29 түз сызыктуу дептер жана 
ошончо  чакмак  дептер  таратты.  Ошондон  кийин 
мугалимде  12  дептер  калды.  Баштап  мугалимде 
канча дептер болгон?
7.
  3•5 + 15 3•9 –  27 2•8 + 14
 3•8 –  24 3•6 + 12 2•9 – 18
 3•7 + 19 3•3 + 11 3•4 + 12

166
4
 
ТҮ КӨБӨЙТҮҮ
 ЖАНА 
4
 
КӨ БӨЛҮҮ
 
4
8
24
12
28
16
32
20
36
 
Көбөйтүү жадыбалын эсте сакта:
4•4 = 16 4•6 = 24 4•8 = 32
4•5 = 20 4•7 = 28 4•9 = 36
2.
 
4•2 + 4 
4•3 + 4 
4•4 + 4 
4•5 + 4
 
4•6 + 4 
4•7 + 4 
4•8 + 4 
4•9 + 4
3.
 
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
4 кг
? кг
4.
 3
•
5 
жана 4
•
6 21 
: 3 
жана 16 : 4  20 : 4 жана 36 : 4
5.
 
Эки  фигурада  тең  таякчалардын 
саны  бирдей  болушу  үчүн  биринчи 
фигурагa  дагы  канча  таякча  керек 
болот?
6.
 
Aялдардын халатына 4 м кездеме сарпталат. Ошон-
дой 9 халаткa канча метр кездеме сарпталат?
7.
  (47 – 46)•16       (42 – 27) :  3       (17 + 13)  : 10
 
(28 + 22) : 10       (15 + 12) : 3        (32 + 28)  : 10
1.

167
4
 ТҮ КӨБӨЙТҮҮ ЖАНА 
4
 КӨ БӨЛҮҮ ЖАДЫБАЛЫ
1.  Жадыбалдан пайдаланып, жообу 24, 28, 32, 36 гa 
барабар мисалдарды тап:
 
4•4 = 16  
16 : 4
4•5 = 20 5•4 
20 : 4 20 : 5
4•6 = 24 6•4 
24 : 4 24 : 6
4•7 = 28 7•4 
28 : 4 28 : 7
4•8 = 32 8•4 
32 : 4 32 : 8
4•9 = 36 9•4 
36 : 4 36 : 9
2.
 
Бир  тарелкада  4  анар  бар.  Ошондой  8  тарелкада 
канча анар бар?
3.
  4    8 = 32 24    4 = 6 36    4 = 9
4.
 
Балдар бакчасы үчүн 20 куурчак алып келишти. Алар 
4 группага тең бөлүштүрүлдү. Ар бир группага канча-
дан куурчак берилген?
5.  Жадыбалды толтур:
Көбөйтүүчү
4
4
4
4
4
4
4
Көбөйтүүчү
3
4
5
6
7
8
9
Көбөйтүндү
6.
 
Ар бир вазагa 4 төн гүл коюу  керек. 16 гүл үчүн канча 
ваза керек?
7.
 12 : 4 =   24 : 4 =   32 : 4 = 
 16 : 4 =   28 : 4 =   36 : 4 =   

168
1.
 
 
 
1)  Узундугу  12  см  болгон  тасманы  ал.  Аны  бүктөө 
жолу  менен  2  барабар  бөлүккө  бөл.  Ар  бир  бөлүк 
ошол тасманын жарымы эсептелет. Тасманын жары-
мы канча сантиметр экендигин тап: 12:2=6 см. Аны 
ченөө менен текшерип көр.
  2)  Тасманы  бүктөө  менен  4  барабар  бөлүккө  бөл. 
Ошол тасманын төрттөн бир бөлүгү канча сантиметр 
экендигин тап.
2. 3•9    4•4 
16 : 4    12 : 3 
12 : 4    24 : 4
 4•5  3•8 
20 : 4    15 : 3 
   
 3•8   4•8
3.
 
Сүрөттүн негизинде маселе түз жана аны чыгар:
 
     
   6 даана 
 
4 вазада — ? даана анар
  
4.
  Теңдемелерди чыгар:
 
15 + x = 37
        
18 – x = 5 
3
•
x = 21 
x  :  2 = 8
5.
 
a = 3 жана 
b
 = 9 болсо, туюнтмалардын маанисин тап:
 
a
•
6 + a            a
•
7 + a         27 :  a + a        b : 3 +  b
6.
 
Биринчи  ящикте  16  кг,  экинчи  ящикте  12  кг 
мык  бар.  8  кг  мык  иштетилгенден  кийин,  канча 
килограмм  мык  калган?
7.
 Те
ңдемелерди чыгар:
 
40 : 
x
 = 10 
40  :  
x
 = 4 
20 : 
x = 
20

169
МАСЕЛЕЛЕРДИ ЖАНА АЛАРДЫН 
  
ЧЫГАРЫЛЫШТАРЫН САЛЫШТЫРУУ
1.
 
Сүрөт жана кыска жазуу боюнча маселе түз жана аны 
чыгар:
 
 
Бар болчу – 10 конфет       I усул       
   II усул
 
Желди – 3 жана 2          
 
 
 
–
 
(
   
+
   
)  (
 
 
 
–
   
)
 
–
 
 
Калды – ? конфет
2.  Амал белгилерин барабардыктар туура болгондой 
кылып кой:
 4  6 = 24 
32   4 = 8 
20   4 = 16
 4  9 = 36 
28   4 = 7 
20   4 = 24
3.  Жадыбалды толтур:
Бөлүнүүчү
16
20
12
24
28
32
36
Бөлүүчү
4
4
4
4
4
4
4
Тийинди
4.  15,  16,  19,  20,  24,  27,  28  сандарынын  кайсы  бири 
 
4 кө бөлүнөт?
5.
 
Туюнтмаларды жаз жана алардын маанисин тап:
  1) 4 менен 8, 3 менен 9, 4 менен 5 тин көбөйтүндүсү;
  2) 36 менен 4, 27 менен 3, 28 менен 4 түн тийиндиси.
6.
  (17 + 11) : 4 
(67 – 43) : 3 
(77 – 41) : 4
 
(58 – 31) : 3 
(18 + 14) : 4 
(11 + 10) : 3
7.
 
Ар бири 4 кг дан 6 куту сатып алынды. Алынган бар-
дык конфеттин массасы канча?

170
1.
 
Сүрөт негизинде маселелерди салыштырып чыгар:
1)
 
  
Үч бурчтуктар 4 өө. Квад-
раттар ошончо жана дагы 
2 өө берилген. Квад раттар 
үч   бурчтуктардан 2 ге көп, 
үч бурчтуктар болсо квад-
раттардан 2 ге аз.
    4+2 = 6    6 – 4 = 2
2)
 
  
  Үч  бурчтуктар  4  өө. 
Квад раттар  4  төн  2  жолу 
берилген.  Квадраттар  үч  
бурчтуктардан  2  эсе  көп, 
үч бурчтуктар болсо квад-
раттардан 2 эсе аз.
4•2 = 8          8 : 2 = 4
2.
 
Маселелердин чыгарылышын салыштыр:
  1) Мектептин багына 9 түп өрүк, андан 4 түпкө көп 
чиенин  көчөтүн  алып  келишти.  Мектептин  багынa 
бардыгы болуп канча мөмөлүү көчөт алып келишкен?
 
2) Мектептин багына 9 түп өрүк, андан 4 эсе көп чи-
енин көчөтүн алып келишти. Мектептин багынa бар-
дыгы болуп канча мөмөлүү көчөт алып келишкен?
3.
  4•2 + 32 
7•4 – 16 
24 : 4 + 14
 
3•8 – 14 
2•9 + 12 
32 : 4 + 12
4.  Чакмактарга сандарды койгонуңда, барабардык жана 
барабарсыздыктар туура болсун:
  7 см 2 мм = 
 
 
мм 
6 м 8 дм < 
 
 
дм 
  4 см 5 мм  
> 
 
 
мм 
43 см = 
 
 
см 
 
мм
5.
 
Таякчалардан пайдаланып, тийиндини тап:
 
a) бөлүнүүчү 16, бөлүүчү 4, тийиндини тап;
  б) бөлүнүүчү 24, бөлүүчү 4, тийиндини тап.
6.
  (75 – 39) : 4 
(19 + 13) : 4 
2•9 + 12
 
(14 + 13) : 3 
(71 – 57) : 2 
3•7 – 12

171
1.
 
Maселелерди  түшүндүрүү  менен  чыгар:
  1)
 
Эмгек сабагында Насиба 2, ал эми Азиза болсо 
андан 4 кө көп мамалак жасады. Азиза канча ма-
малак жасаган?
 
2) Эмгек сабагында Насиба 2, ал эми Азиза болсо 
андан 4 эсе көп мамалак жасады. Азиза канча ма-
малак жасаган?
 
Эсте сакта!
Санды  бир  нече  жолу  чоңойтуу  үчүн  сандар 
көбөйтүрүлөт, ал эми бир нече бирдикке чоңойтуу 
үчүн болсо сандар кошулат.
2.
  Мисалдарды түшүндүрүү менен чыгар:
4 кө чоңойт
4 эсе чоңойт
16
20
24
28
32
5
6
7
8
9

жүктеу/скачать 5,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: