Мазм ұ н ы кіріспе
жүктеу/скачать 314,5 Kb.
|
Дип.-Ноғай-Ордасы
| Халықтың саны жөніндегі мәселе де жоғарыдағы тақырыптар сияқты әртүрлі болжамдар мен тұжырымдарға негіз болған. Оның себебі мемлекеттік, елшілің құжаттарда стратегиялық мәлімет ретінде адам санының нақтылына баса мән мән берілгендіктен де түрлі мақсаттармен Орда қарамағындағы адам саны асыра көрсетіліп немесе тым төмендетіліп көрсетілуге байланысты.
Халық санын есептегенде ең негізгі өлшем – қолына қару алып, соғысқа араласатын жарамды адамдардың саны болды. Кейбір деректерде Едіге 200 мың жауынгерді жорыққа шығарды деп жазады. Бұл мәселені тақырыбымызға тікелей қатысты болмағандықтан егжей-тегжейлі баяндамай-ақ, негізгі қорытындысына тоқталған дұрыс болар. Тарии дереккөздерінің мәліметтерін сараптай келе Ноғай Ордасы күш-қуаты толысқан шағында Еділ мен Есілдің, Кама мен Сырдың құярлығы арасындағы территорияда 1700 мың адамды құрағандығын, ал өз тарихының соңында Еділ-Жайық арасымен шектелген аумақта 120 мың адамға дейін төмендегендігіне көз жеткіземіз [45, 494]. Ал, ноғай фольклорында әдетте сансыз деген сөз қолданады. “Орманбет хан өлгенде, Он сан ноғай бүлгенде” дейтін Шалкиіздің жыры “қырық сан ноғай деген” тіркеспен қолданылатын ел саны өлшемінің бір нұсқасы ғана. Ноғай тарихының білгірі В.В.Трепавлов өзінің әйгілі еңбегінде Ноғай Ордасына қараған 70 ру-тайпалық бірлестіктердің кестесін береді [45, 499–506]. Бұл кестеден аңғаратынымыз – Ноғай жұрты мен Қазақ хандығының құрамындағы ру-тайпалардың біріне-бірі өтіп, бірін-бірі алмастырып, тіпті бірде кірігіп, бірде ажырап бір этникалық процесті бастан өткізгендігі. Демек, Ш.Уәлихановтың ноғай және қазақ халықтарын туыстас елдер деп атауының негізсіз емес екендігін қазіргі заманғы зерттеулер де дәлелдей түседі. Рулық-тайпалық құрылымда көшпелі өмір салтын ұстанған Ноғай Ордасы халқының арасындағы әлеуметтік жіктелу соңғы ортағасырлық көшпелілерге ортақ негізде болды. Олардың бір-бірінен елеулі айырмашылығы бола қойған жоқ. Айырмашылық шаруашылық жүргізу әдістерінен туындады. Ноғай ордасының әлеуметтік тарихын оның шаруашылық тарихынан бөліп қарастыруға болмайды. Ноғайлар көшпелі мал шаруашылығымен айналысқандықтан оларды бүкіл экономикасы Дешті-Қыпшақ аумағында, маусымдық мал жайылымы бойынша көшіп-қонып жүруге негізделді. Содан да шет елдік зерттеушілер ноғайларды бір жайылымнан екіншісіне көшіп жүретін қаңғыбастар түрінде көргісі келеді. Ал шын мәнінде “Отан” сөзінің ноғай тіліндегі балансының бірі – “жайлау-қыстау жері” деген мазмұнда қолданылады. Бұл дәстүрдің қазақтардың жайлау, күздеу, қыстау, көктеу түріндегі өмір салтынан айырмашылығы жоқ. Ноғай Ордасы бірыңғай көшпелі мемлекет болғандықтан оның құрылымы барынша күрделі сипат алған. Ол шаруашылық құрылымында мал және мал шаруашылығы өнімдерін ұқсату, тарату, бөлу сияқты түрлері де көңіл қойып зерттеуді қажет етеді. жүктеу/скачать 314,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|