Мазмҧны кіріспе
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
ХХ 5асыр
|
Тоқта құрбыларым, Жоққа есеп осы күнде менің барым, Аямай елім оққа байлаған соң, Кетер ме ӛлгенімше іштен зарым. Ел қылып Тобықтыны тұра алмаймын, Ешкіммен ойнап-күліп жүре алмаймын. Ӛлерде аямады қайда аяйды, Сендерге енді мойын бұра алмаймын. Кезінде Әлихан Бӛкейханов Қалқаманның соңғы монологі туралы “Бұл ӛлең соны, сұлу болса да, ішінен ақаулығы кӛрінеді. Қоштасқан зарлы адам кӛңілге жалынушы еді. Мұнда ақыл жығып тұр. “Деймісің қалмақ сені тентіретпесті” айтуға ол жерде Қалқаманның әлі не келе қойсын” (“Қазақ”, 1915, N121) – деп, кейіпкер характерін ашудағы сезім мен іс-әрекеттің байланысы оншалықты қиыспай жатқандығын сынаған болатын. Әлиханның оқиғаны тікелей қабылдап, оның ӛмір шындығына сай болуын жақтауын кінәлауға болмайды. Дегенмен, кӛркемдік шешім Шәкәрім жағында екені еш талассыз. Ақынның Қалқаманның елден кету себебін тәпіштей айтып, оны жан-жақты суреттеуінде екі түрлі себеп бар. Және осында ұтымды қолданылған суреткерлік шешім бар. Біріншіден, “Белгілі Мамырдан соң кӛп жүрмесім” деп ӛзіне-ӛзі үкім шығарып қойған Қалқаманның “Ешкіммен ойнап-күліп жүре алмаймынында” шындық жатыр. Ол – тән ашуы емес, жан ашуы. Сүйгенінен айырылған жаны жаралы жанның соңғы шешімі. Оның “Ажалға кӛпе-кернеу бел байлауының себебі де осында, оған “Мамырдан қалған жанның керегі жоқ”. Кейбір зерттеушілер айтқандай, Қалқаман бейнесі Мамырдан солғын шығып жатқан жоқ. Керісінше, ақын Қалқаманның бүкіл болмысын ашуды соңына дейін құпия ұстаған. Дастанның соңында ғана ол бар болмысымен жарқ етіп бірақ кӛрінеді және оқырман кӛзі алдында ӛшпестей болып қала береді”. Екіншіден, Қалқаман – ерен тұлға, ерекше жан емес, қарапайым кӛптің бірі. Бірақ ол – ішкі тіні берік адам. Шәкәрім Қалқаман мен Мамырдай басты кейіпкерлерін адам сенгісіз күйде емес, ӛмірдегі нанымды жандар ретінде бейнелеуге тырысқан. Олардың бар құдіреті, артықшылығы ішкі сезімде. Бұларда ішкі бұлқыныс, ішкі ерік-жігер күшті. Мамырын ӛлтіріп, ӛзін оққа байлаған елден безуге ерік-жігерінің жетуі Қалқаманды оқырманның кӛз алдында биіктете түседі. Жаны жасық, жүрегінің оты жоқ жан болса, “.а, құдайлап” келген құрбыларымен құшақтаса кӛрісіп, құдайдың тірі қалдырғанына құлшылық етіп, қоңырқай тұрмыс-тіршілігін жасап жүре берер еді. Қалқаман ондай жан емес. Ол – жанын арының садағасы санаған, 166 асқақ реалистік шыншыл бейне. Шәкәрім оны солай сомдағысы келген, солай сомдаған да! Қалқаманның елден безуі – тағдырдан, ажалдан қашуы емес, ол ӛлімнен емес, әділетсіздік жайлаған жұрттан безді. Бұл – “Рахымсыз, бауырсыз еліне” кӛрсеткен қарсылықтың, күрестің саналы әрекеті еді. Поэмадағы қайшылықты кейіпкер – Кӛкенай. Ол – ӛз заманының, ӛз дәуірінің ұлы. Сан ғасырдан бері қалыптасқан қазақ елінің әдеп-ғұрып, салт- дәстүрінің сақшысындай тұлға. Ол – қатал да қатігез кӛзсіз ер, намысшыл батыр. Ел бірлігі, ел іргесі бұзылмауы жолында ол ештеңеден де тайсалмайды. Ӛз руының намысы тапталды деген ұғымдағы сенімі оны небір қатыгездікке барудан тартынтпайды. Ата жолын бұзып, ӛз руластарына қара күйе жаққан немере қарындасына оқ атқанда Кӛкенайдың қолы қалтырамауы – оның ӛз сеніміне беріктігінің белгісі. Шәкәрім Кӛкенай батырды оқырманға таныстырғанда, ӛзінің оған деген жылылығын жасырмайды. Кӛкенай – Мәмбетейдің бастаушысы, Ӛзі батыр, мінезі қатты кісі, жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|