Мазмҧны кіріспе
Нарманбет Орманбетов (1860-1818)
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
ХХ 5асыр
| Нарманбет Орманбетов (1860-1818). Қарағанды облысының Қарқаралы
ӛңірінде дүниеге келген. Алдымен мұсылманша хат танып, соңынан Қарқаралыдағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебін бітірген. Шығыс тілінің де, әдебиетінің де терең білгірі болған. Абайдың ӛзімен де, шығармашылығымен де жақсы таныс ақын. Ӛйткені әрі жерлесі, әрі руласы. Орыс тілін жетік білгендіктен де орыс, европа ақын-жазушыларының шығармашылығымен, әдебиет ӛнер жайлы кӛзқарастарымен жақсы таныстығы бар. Әкесі би, шешен болған соң, кішкене күннен қасына ере жүріп, кӛп нәрсе үйренген. Ӛзі де шешендік ӛнерімен кӛзге түсіп, болыс болған кісі. “Тобықтының шегір кӛз, сары шешені” деген даңқы бар. Нарманбет 1918 жылы Қарқаралы қаласында уездік сот болып істеп жүрген кезінде ауыр науқастан қайтыс болады. Нарманбет ӛлеңдері Қазан тӛңкерісіне дейін толыққанды күйде басылып шықпаған, баспасӛз беттерінде ғана жарық кӛрген. Ең алғашқы ақын таңдамалысын 1939 жылы Есмағамбет Ысмайлов жинастырып, бастырып шығарған. Е.Ысмайловтың айтуы бойынша Нарманбет Орманбетов ӛзінің алғашқы ӛлеңін 14 жасында шығарған. Бар ақынға тән жайт, Нарманбет басынан да ӛткен. Оның алғашқы ӛлеңдері жастық ӛмір, махаббат тақырыптарына арналған (“Бірінші хат”, “Екінші хат” т.б.). Бірақ Нарманбет бұл тақырыптарға кӛп тұрақтай алмаған, оны негізінде әлеуметтік мәселелер, азаматтық сарындар толғантқан. Яғни оның шығармашылығының басты тақырыптары ағартушылық, азаматтық, ел тәуелсіздігі, саяси күрескерлік. Ақынның ғылым-білімге, ағартушылыққа үндеген ӛлеңдері ӛте кӛп. Бұндай тақырыптағы ӛлеңдерінде (“Ғылым ту-ралы”, “Ақыл бір алтынға ұқсас доп-домалақ” т.б.) оқу-білімнің, ғылымның, білімділік пен ақылдылықтың адам ӛміріндегі орнын ӛте жоғары қояды. Ақынның ӛмірдің түрлі құбылыстарын саралай отырып, ӛзінің ішкі толғаныстарын арқау еткен сан алуан ӛлеңдері (“Қасірет деген бір тау бар”, “Кӛпті кӛрген кӛнемін” т.б.) бар. Ақын ӛлеңдерінде кӛбіне ӛмірдің нақты шындығын кӛркем бейнелеуге және оны философиялық ой-тұжырымдармен түйіндеуге ұмтылады (“Балалық күй”, “Шал қайғысы” т.б.). Нарманбет поэзиясының басты жетістіктерінің бірі – онда отаршылдыққа қарсы үн кӛтерген азатшылдық сарынның кӛрініс табуы. Ол – орыс отаршылдығының кесір-кесапатын терең ұғып, еркіндік жырын жырлаған ақын. Отаршылдық тұмшалаған сананың оянуын тілеп, “Оян, қазақ!” деп 218 алғаш ұран кӛтерген осы Нарманбет ақын. 1905 жылғы дума сайлауы тұсындағы еркіндікте “Талап етер күн туды, кел ұйқыдан тұрайық” (“Сахараға қарасақ”) деп, алғашқы боп сӛз бастады. Азатшылдық тұрғысынан келгенде Нарманбеттің мақсаты айқын, бағыты анық. Ол – тек азаттыққа қол жеткізу. Кей-кейде ақынның бұған күмәнмен қарайтын тұстары да бар. Ондайда қайғы-мұңға беріліп, зар заман ақындарының сүрлеуіне түсіп кетіп, шыға алмай қалып жатады. “Ӛтті-ау дәурен, Аңдып сырт, кетті-ау кӛңіл тына алмай” деген ӛлең жолдары осының куәсі. Бірақ бұл сарын Нарманбетте ӛте аз кездеседі. Себебі ол – ел басындағы қасіретке кім кінәлі екенін тап басып тани білген ақын. “Айырылып қалдық қоныстан, Бекініп низам шықпай тұр, әлі бізге орыстан” (“Аждаһаның аузында”) деген ӛлең жолдарында Нарманбет отаршылдық тұтқасы кімнің қолында екенін ашық та анық айтқан. Нарманбет – шығармашылық болмысы терең, ӛнерпаздық ӛрісі кең ақын. Алуан түрлі тақырыптар ішінде ақынның жанына жақыны – азатшылдық күрес тақырыбы. Жалпы ұлт-азатшылдық бағыттың бастау кӛзінде осы – Нарманбет Орманбетов тұрғаны анық. Оған ешкімнің таласы болмауы керек. жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|