аралас некеге түрғанын  танып-білуді қалайды. Бүл — таза

ның  бірі  жыланнан  қорқады,  ал  екінші  бала  жыланнаң 

қорықпайды. Ажырасудың азапты процесінен өткен адам 

басқа  адамға  айналады.  Тотализаторда  үтысқа  өткен  едең 

жуушы өзгереді.  Бүл зерттеулерді егеуқүйрықтарға,  иттер- 

ге,  маймылдарға  қолдануға  болады.  Қысқаша  айтқанда, 

тәжірибеде мінез-қүлықтарды түсіндіру үшін маңызды жеке 

тарихи  (дәлірек  айтсақ,  биографиялық)  оқиғалардың 

дәйектілігі жэне тарихы бар.  Міне, дәрігерлік және психи- 

атрлар өз жүмыстарын науқастың тарихын зерттеуден бас­

тауы осыдан.

Биолог  өзі  зерттейтін  ағзалардың  уақыттан  тыс,  фор­

мальды-функционалды  аспектілеріне  көңіл  аударады.  Ол 

органдардың  қүрылысы  және  қызметі  арасындағы  өзара 

қатынасты зерттейді. Ол тыныс алу, ас қорыту, жүрек соғуы 

сынды қайталанушы процестерді бақылайды.  Дене мүшелері 

арасындағы байланысқа да процестер арасындагы байланы- 

сқа да көңіл аударады. Сонымен, биолог-ғалым жэне жара- 

тылыстанушы-ғалым біз атап көрсеткен  үш процесті еспке 

ала отырып,  өз зерттеулерін негіздейді.  Оны түсіндіру  та­

рихи,  эволюциялық немесе формальдфункционалды тәрізді 

нақты процеске сай келеді. Жогары органикалык деңгейге, 

мәдени қүбылыстарга назар аударганда,  біз қайтадан про- 

цестердің үш типін көреміз. Мүнда зерттеулер бақа деңгей- 

лердегідей осы процестерді есепке ала отырып және тиісті 

түсіндірулерді негіздеу жолымен жасалады.

Әрине, анық тарихи процесс. Оқ-дәрімен атылатын қару, 

фарфор, қыш-қүмыра дөңгелегі, дифференциальды есептеу, 

басқа,  сүндетке отыргызу амандасу салты,  буддизмдегі не­

месе басқа да әдет-ғүрыптың өзіндік тарихы бар. Әдет-гүрып 

белгілі  бір  орынга  жөне  белгілі  бір  уақытта  пайда  болды. 

Кейін нақты бір уақытта белгілі бір жерлерге тарады. Архе­

олог жэне  этнолог көбінесе  мэдениет тарихшысы  рөлінде 

корінеді.  Олардың мақсаты — қазіргі замангы оқигалардың 

тарихын қалпына келтіру.

Мөдениетті  зерттеуші  галым  да  фактілерді  талдаудын 

уақьггтан тыс формальды-функционалдық жагына назар ауда­

рады.  Мэдениет  қүбылысының  формасы  (пішіні),  моделі 

(үлгісі) немесе қүрылымы гылыми зерттеудің нысанасы бо­

лып табылады. Бүл — өлеуметтік қүрылым, басқару түрі  от- 

басы түрі, саяси экономикалық немесе діни мінез-қүлықтар- 

дың үлгілері немесе готикалық собордың типі болуы мүмкін.

306

іуіашновский жөне Радклиф-Браун тәрізді “функционалис- 

тер” өздері айдар таққан мәдениетгің “қүрылымымен”, “ана- 

томиясымен” немесе “қанқасымен” айналысты.

Сонымен бірге, “функционалистер” функционалдық өзара 

қатынастарға немесе олардың айтуына, қоғам немесе мәде- 

ниеттің 

“физиологиясына”  қызығушылық  танытты.  Бүл 

қызығушылық “мэдениет қалай жүмыс істейді?” деген сөй- 

лемшесімен жарқьш көрсетіледі, яғни процестің бір бөлігінің 

баска бөлікпен ара қатынасы іске асатынын, жалпы қүры- 

лымда белгілі бөлік қандай рөл атқаратынын білдіреді.  Біз 

Радклиф-Браунның “Оңтүстік Африкадагы аганың шешесі” 

(1924),  тотемдік  түрлі  элементтері  компоненттерінің 

өзара  қатынастарын талдау  (РАдклиф-Браун,  1929),  ауыл 

шаруашылыгындагы  магияның  қызметі  (Малиновский, 

1935),  Каноэ социологиясы (Малиновский,  1922) жүмысын 

назарға алып  отырмыз.  Уақыттан тыс,  қацталанушы жөне 

қайтымды түрдегі үдерістер де, яғни, де мәдениетті зерттеу- 

шілердің назарын аударған. Сонымен, интеграция жэне де­

зинтеграция  отбасының  калыптасу жэне  ыдырау,  қүнды- 

лыктардың көтерілу жэне ақшаның қүнсыздану процестері 

талдаудан  отті.  Белгілі  сыныптың  ерекше  үлгілері  болып 

саналатын оқиғалары зерттеушілердің назарына кайта-қайта 

түсе  берді.  Соғыстар,  ереуілдер,  озін-озі  мерт  қылу,  меу- 

рамдар, инициациялар, тэж кигізу жорасы, сайлаулар белгілі 

бір оқигалар үшін тәж жалпы зандарды түжырымдау мақса- 

тымен талданады.

Формальды-уақьптық үдеріс мәдениеттің өсуі немесе да- 

муында кэрінеді. Осыньщ негізінде жатқан қүрылым  уақыт 

оте келе өзгереді, функционалды озара байланысты элемен- 

тердің үйымдасуы ырғақты трансформацияланады, бір пішін 

өзінің алдындағы пішіннен шығып, келесі пішінге үлсады. 

Балтаның,  тоқыма  станогының,  ру-тайпаның,  жазудың, 

кәсіби корпорацияның, топтардың жіктелуінің,  математи- 

каның, монархияньщ, физиканың  жэне т.б. дамуы процестің 

осындай түрінің үлгілері болып табылады.

Біз эволюция процесін қарастырған да уақьгг жэне кеңіс- 

тікге анық айқыңдалған жеке оқигалармен емес, белгілі бір 

орын және уақытқа дэлме-дэл ара қатысы  жоқ оқигалар- 

мен үшырасамыз. Тарихи талдау жүргізе отырып, біз ақша- 

лар алгаш ретсонда жэне  айталық б.з.б бірінші мың жыл- 

Дықта Кіші Азияда пайда болғанын атап кэрсетіміз.

307

Эволюционалистер ретінде қашан, қай жерде, неше рет 

болсын,  бір  немесе  жиырма  бір  рет  қайталансын,  біз  теқ 

ақшының дамуы қызықтырады. Тарихшы  ақшаны зертге- 

генде нақты оқиғалардың белгілі бір дөйектілігіне,  ал эво­

люционист — оқиғалардың дәйектілігіне трансформацияла- 

удың жалпы процесі ретінде назар аударады.

Эволюционист  те,  “функционалист  те  қүрылым  жэне 

функцияға қызығушылық байқатады. Бірақ эволюционист 

оз назарын қүрылымның уақыттық озгерістеріне жэне осы 

озгерістердің  дәйектіліііне жэне озара қатынастың бір кешені 

басқа жүйеге трансформациялануына аударады.  Басқа жа­

гынан алганда функционалист оз материалын уақыттан тыс 

контексте қарастырады.  Ол қүрылымды жэне оның қалай 

жүмыс істейтінін талдайды.  Ол қүрылымның пайда болуы 

мен озгеріске түсуіне назар аудармайды. Мысалы, ол клан- 

ның қүрылымы мен қьізметін зертгегенде нәтижелері қорьпу 

аркылы клан үғымын түсіндіруді мақсат етеді.  Эволюцио­

нист! сонымен бірге кландардың қүрылымы және қызметі 

қызықтырады.  Бірақ оның эуесқойлығы оте зор.  Ол клан- 

дардың қалай пайда болғанын,  кландардың элеуметтік ин­

ститут деңгейіне дейін қалай дамып, жетілгенін,  мэдениет 

дамудың  жогары дәрежесіне  жетуіне  орай  қалай  жоғалып 

кететінін білуді калайды”.

Белгілі бір уақытта, белгілі бір жерде омір сүрген адам­

дар  жазудың  нақты  бір  формасына  ие  болды.  Б.з.б  2000 

жылы Мысырда жазудың қызықты формасы таралган екен. 

Бүл  жазуда  таңба-белгілер дыбыстарды  үғымдар  мен  зат­

тарды  белгіледі.  Синай түбіндегі халық сиреттер белгілі бір 

уақытта  жазу  онерінде  алға  қарай  зор  қадам  басты.  Олар 

қарапайым суреттердің негізгі дыбыстарды, тек дыбыстар­

ды  белгілейтін  жүйесін  жасады.  Бүл жүйе  басқа  елдердегі 

халықтар  арасында тарады.  Бүл жүйе  басқа  елдердегі  ха- 

лықтар арасында тарады.  Бүл жүйе Грекияға жеткен кезде 

онда жаңа эзгерістер жасалынды. Гректер әріптердің бейне- 

леуші ерекшелігінен толық бас тартты және әріптердің жай 

дыбыстарды белгілеуші ретінде корсетті.  Олар сиретгердін 

әліппесінде  болмаған  дауысты  дыбыстарды  белгілейтін 

әріптерді жасады. Грекиядан алфавит Италияға  жетгі, кейін 

бүкіл Солтүстік Еуропаға тарады.

308

Біздің алдымыздагы тарих — тарих шығарманьщ үзіңдісі. 

Зерггеушінің 

қызығушылығы барлық уақытга нақты уақыт- 

тағы  және  белгілі  бір  жерде  орын  алған  жеке  оқиғаларға 

ціоғырланған.

Эволюционистің қызығушылығы мүлде басқа түрғыда жа­

тыр.  Ол  белгілі  бір уақыттағы және  белгілі  бір жердегі  на­

кты  оқиғамен айналыспайды.  Оны жалпы оқиғалар сыны- 

бының  орны  қызықтырады.  Ол  иероглифтік  жазудан 

алфавиттің  қалай  дамып-жетілуін және  иероглифтік жазу- 

дың суретгік жазудан қалай шыққанын танып-білуді қалай- 

ды.  Жазудың  таралуының  бірыңғай  жолы  бар  ма  немесе 

бірнеше  жолы  бар  ма?  Егар  таралу  жолы  бірыңғай  болса, 

оның стадиялары (кезендері) қандай?  Кез келген жерде жэне 

кез  келген  уақытга  өмір  сүрген,  кез  келген  халықтардың 

жазуына,  атап айтсақ,  1870 жылы Үлы жазықтагы сиустар- 

дьщ б.з. 98 жылы  Юкатандық майялардың, Хан династиясы 

кезіндегі қытайлықтардың жазуына колдануга болатын осы 

дамыдың қагидатгарын түжырымдап жэне осыньщ негізінде 

жазудың барлык осы үлгілерін түсіндіру аламыз ба? Эволю­

ционист жауап беруге тырысатын кейбір сауалдар осындай.

Тайлордьщ “Антропология” атгы кітабынан тарихи жэне 

эволюциялык ыңгайларды  кездестіретінімізді атап корсет- 

кен  жон.  Алдымен,  ол  ең  анайы  суретгік  жазудан  бастап, 

жазудың  түрлі  типтері  туралы  ой  толгайды.  Сонан  сон  ол 

суретіік жазудьщ негүрлым күрделі формаларга дамып жетілуін 

көрсетеді. Бүл жазк дамуының шарықтау шегі алфавит (өлілби) 

болып табылады.  Тарих эволюциясына назар сала  отырып, 

Тайлор  жазудьщ  мысырлық  жүйесі  қагидатын  қолдану 

көмегімен  б.з.б  X  гасыр  шамасында  әліпби  ойлап  тапқан 

халық ретінде финикиялықтарды көрсетеді. Мысырлық жазу 

жүйесінде дыбыстарды белгілеу үшін белгі-таңбалар қолда- 

нылды. Сонан соң Тайлор Грекия, Рим, Батыс Еуропа жэне 

барлық елдерде әліпбидің таралу жолдарын зерттеп талдай- 

Ды.  “Брахман  ведасын,  мүсылман  Қүран  Кәрімін,  иудей 

Көне осиетін,  ал христиан Жаңа өсиетін жазганда олардьщ 

бәрі ежелгі Мысыр гибадатханалары қабыргасьшда бедерлен- 

ген белгі таңбалары қолданады”, — деп ол.

Профессор АЛ.Кребер де өзінің “Антропологиясында” 

(1923,  11 тарау)  “Әліпбидің таралуы” деп аталганымен,  Кре­

бер  жазудьщ  эволюциясын  суреттеумен  бастайды.  Ол  нақ 

ЗДіпбидің немесе жазудың өйреуір бір жүйесін  емес,  мән-

309

мағына алмасу түрі ретінде қарастырылатын жазуды бейне- 

леп,  баяндайды. Оның пікірінше,  “жазу дамуының қисың- 

ды бөлініп, талданатын үш кезеңі бар”.  Бірінші — суреттік 

бейнелеу жазуы.  Келесі — ребус кезеңі, мүнда суреттер ды­

быстарды,  мағыналарды жэне заттарды белгілеу үшін қол- 

данылады.  Кребердің  пайымдауынша,  бүл  аралық  жол  -  

үшінші фонетикалық кезеңге тура жол салады.

Шын  мәнісінде  Кребер  бізге  формула  үлгі  үсынады. 

Бүл  үлгі бір  пішін  өзінің алдындағы  басқа  пішіннен  шы­

гатын  формальды-уақыттық  процесті  суреттейді.  Бүл 

белгілі бір жерде, белгілі бір уақьггга болған нақты оқиғалар- 

дың  тізбегін  суреттеу  емес.  Бүл  нақты  көрінісі  жазудың 

барлық формалары болатын абстрактілі процесті суреттеу. 

Кребердің  формуласын  барлық  уақыттағы  және  барлық 

жерлердегі  жазудың  бүкіл  жүйелеріне  қолдануға  болады: 

Майя  иероглифтеріне,  шумерлік сына жазуға,  қытайлық 

жэне  жазудың басқа жүйелеріне  Кребер  қолданғаны си- 

яқты,  біз  де  осы  формуланы  қолдансақ,  жазу  жүйесінің 

әрбірі  түсінікті  болып,  барлық  жағдай  жеткілікті  айқын 

көрініске  не  болады.  Барлық  жүйелер  дамудың  жалпы 

процесінің белгілі кезендерін айқындайтынын корсету ар­

кылы жүйелер ретінде түсіндріледі.

Жазу  жүйелерінің  эволюцнясын  суреттеп  болған  соң, 

Кребер тарихқа назар аударды. Тайлор төрізді, ол әліпбидің 

пайда  болған жері  мен  уақытын  шамалы  айқындайды.  Ол 

әліпбидің басқа елдердің халықтары арасында таралуын су- 

ретгеп баяндайды.

Сонымен, бірі  1880 жылы Англияда жазылған, ал екіншісі 

1920 жылдары Америкада жазылған еңбекгерінде екі корнекгі 

антрополо  жазуды  талдаудың  тарихи  және  эволюциялық 

ыңғайларын көрсетгі.  Бүл ыңғайлар түрлі тараулар бойын­

ша көрсетілмеген, бүл ыңғайлар  “тарих” жөне  “эволюция” 

тарауларында талданған. Екі ыңғай тарауда көрсетілген. Тай­

лор мен Кребер бүл ыңғайларды жеке ой-толғаныстарымен 

қуаттайды, өрбірі алдымен жазу эволюциясы туралы, кейін 

әліпби  тарихи  туралы  айтады.  Сірә,  екі  автор  да  жазудын 

екі  түрлі  аспектілері  туралы  ой  толғайды,  Кребер  даму 

кезендері мен әліпби тарихы жайлы оте дүрыс атаған.

Енді жазудың функционалистік түсіндіруше назар ауда- 

райық. Алдымен функционалист уақьптан тыс жүмыс істейді- 

Жазу  жүйесі  оны  белгілі  уақытта  белгілі  бір  жерде  орын

310

алатын жеке факт ретінде емес, жер жэне уақытқа төуелсіз 

ясалпы қүбылыс ретінде қызықтырады.

Эволюционисген айырмашыльны ол жазу жүйесінің пай­

д а 

болуына  алып  келген  даму  процесімен  айналыспайды. 

Оны тек жүйенің өзі, жүйенің “анатомиясы” жэне  “физио- 

догиясы”, жүйенің мәдениеттің басқа аспектілерімен озара 

қатынасы  қызықтырады. Функционалист жазуды екі көзқа- 

рас  түрғысынан:  жүйенің өзінше  қызмет  етуі  және  күры- 

лымдары  жэне  осы  мәдениеттің  басқа  аспектілерімен; 

әлеуметтік үйымдармен, өнер  түрлерімен, технологиялар- 

мен  жэне  т.б.  озара  қатынастарын  қарастырады.  Бірінші 

ыңғай  айтарлықтай  қысаң,  бүл  ыңғай жүйе  шегімен  шек- 

теледі.  Екінші ыңғай едәуір кең.

Жазу жүйесін зерттеген функционалист қолданылатын 

белгілермен немесе шартты белгілермен жөне таңбалар не­

месе шартты белгілер бейнелеуге бағытталғандармен айна- 

лысады.  Қолданылатында — суреттер немесе басқа шартты 

белгілер;  олар бейнелейтіндер — заттар,  мағыналар немесе 

дыбыстар — міне, осындай сүрақтарға функционалист жау­

ап береді.  Мысалы,  ол аю бейнесі:  анның суретін әлде күш 

идеясын немесе аю дыбыс белгілейтін танып-білуді калай- 

ды.  Ал, қытайлықтар чау сөзімен түрлі мағыналарды қалай 

көрсететінін алайык. Чау белгісі кемені білдіреді. Егер белгіге 

тағы бір белгі қосылса немесе бүл белгі басқа белгі — мамық, 

үлпілдек жүн, түк мағынасын береді.  Егер басқа белгі (таң- 

ба)  қоссақ,  чау резервуар,  суат,  тоғанды  немесе  мылжын- 

дық,  сөзқүмарлықты  білдіреді  (Тайлор,  1181,  171).  Белгі- 

таңбалар немесе шартты белгілерді бір дыбыстарды айтып- 

көрсету үшін қолдану, дауысты дыбыстардың болуы  неме­

се болмауы жөне басқалары — жазудың уақыттан тыс фор­

мальды-функционалды аспектілерінің үлгі-мысалдыры.

Егер функционалист тек жазу жүйесіне қызығушылық 

танытса,  біз  атап  көрсеткендей,  бүл  қызығушылык  өте 

Қьісаң,  тар  болады.  Егер  де  оны  жазудьщ  мәдениеттегі 

“рөлімен”  байланыстары басқа жагынан қызықтырса, онда 

бүл  қызығушылық  едәуір  кең.  Бүл  тек  жүйесін  зерттеуге 

Караганда,  мэдени антропологқа анағүрлым үйлесімді.

Жазу әлеуметгік үйымдасумен, өсіресе еңбек болінісімен 

Және қоғам ішінде таптарға жіктелумен тығыз байланысты. 

Жаза  алатын  тек  бір  әлеуметтік  топ  немесе  тап  болатын 

Жагдай қалыптасуы мүмкін.  Бүл діни қызметшілер, жылна-

311

машылар (“кітапшылдар” жэне “фарисейлер”) немесе саяси 

тап, мысалы ежелгі Қытайдағы мандариндер болуы мүмкін. 

Біздің қоғамда ғалым да зерттеуші де  суретші де емес, тек 

“жазушылар” деп алатын адамдар тобы бар. Оқи жэне жаза 

білу дауыс беру жэне ресми лаузымға ие ьолу үшін қажетті 

шарт болуы мүмкін.  Өткен замандарда Қытайда шенеунік 

қызмет  орнынан  үміткерлер  классикалық  шығармаларға 

негізделген жазбаша емтихан сынынан эту тиіс болатын.

Жазу сакральды  (қасиетті)  контекстке енгізілуі немесе 

сакральдықта кызмет етуі және күнделікті қолданыста бо­

луы мүмкін. Осыған мысал, ежелгі Мысырдағы иероглифтік 

және иератикалық жазу арасындағы  айырмашылық. Соны­

мен бірге, магиялық формалар мен жөн жораларда жазуды 

қолдану өте  маңызды.  Жазылған  сөз  магиялық күшке ие 

болатындығы туралы түсінік кеңінен белгілі, Жазу өнермен 

тікелей  байланысты  болуы  мүмкін.  Шындығында  қытай 

каллиграфиясы өзінше бір өнер. Баспа және баспа жүмысы 

біздің мәдениетте кейде өнер деңгейіне жетеді.

Жазу  өнері  техникалық даму деңгейімен  байланысты. 

Қағаз және қолайлы сия өндіру даму деңгейі төмендеу мә- 

дениетке төн. Болат қаламүш металлургияның дамуына  орай, 

қауырсын қаламды ауыстырды. Баспалық шығару, линотип 

жэне жазу машинкасы — басқа да мысалдар технологиялық 

прогрестің жазу өнеріне тигізген ықпал — әсері.

Сонымен, біз жеке мәдени қүбьшыстарды үш козқарас 

түрғысынан зерттеулі және түсіндірілуі мүмкін екендігіне 

коз жеткіздік. Тарихнышьщ, эволюционист және функцио- 

налистің мақсаттары және міндеттері әртүрлі жэне озгеше. 

Мүнда басқа деңгейлерде, жаратьшыстану жэне биология- 

лык ғылымдарда, сондай-ақ, мэдениет туралы ғылымда осы 

үш процесс белгілі бір қүбылыстарды зерттегенде ажыраты- 

лады және жүмыста болатындығын атап көрсеткен жөн. Бүл 

осы Жүмыста баяндалған оларды түсіндірудің үш типін атап 

көрсетуге мүмкіндік береді. Бүл өте маңызды ой жэне мүны 

айырықша атап көрсеткен жэн. Бүл социологиялық гылым- 

дардың бірегей еместігін ашып көрсетеді жэне оқиғаларды, 

қүбылыстарды,  фактілерді талдау ыңғайы түрғысынан ба­

ска ғылымдардан еш айырмашылығы жоқ. Керісінше қоғам- 

дық гылымдар бүл түрғыда оз табигаты бойынша жараты- 

лыстану жыне биологиялық ғылымдар тэрізді.  Философия 

позициясыннан  қарағанда,  барлық  ғылымдар  бір  ғылым-

312

нЫН мәні. Сондықтан қоғамдық, жаратылыстану жөне био- 

логиялық ғылымдар әртүрлі  болып табылады.

Бүл  ғылымдардың  бәрі  казқарасты  көрсетеді,  бірдей 

эдістемені қолданады және біздің тәжірибеміздің  түрлі қыр- 

лары үшін бірдей маңызды. Қоғамдық гылымдардың жетіл- 

мегендігін, коптеген адамдардьщ ақыл-ойындагы қоғамдық 

гьілымдарга қатысты екі үштылықты және комескілікті на- 

зарга алсақ, бүл ереже айырықша назар аударуды талап етеді 

және коңіл  аударуға лайықты.  Ғылымдағы  процестер  мен 

деңгейлерді талдау қосымшадағы кестеде берілген.

Алгашқы  мақалаларымның  бірінде  (“Ғылым  —  бүл 

ғылымдану”)  1938 мен ғылымда атап корсеткен үш процес- 

ке  философнялық рационализм позициясынан келуге ты- 

рыстым. Дәлелдің мөнісі төмендегіге саяды.  Ғылым түсін- 

діруге  тырысатын болмыс оқиғалардан түрады. Әрбір оқиға 

кеңістіктік және уақыттық координаттармен — кеңістікгік 

координаттар  х,  y,  z  және  t  уақыттық  координаттармен 

анықталады. Оқигалар  арасындагы негізгі айырмашылық, 

демек кеңістік-уақыттық қатынастардан түрады. Бізге бол­

мыс торт олшемді континуумда корінеді. Бірақ мүны гылы­

ми  зерттеу және түсіндіру мақсатына  орай  біз логикалық 

негізінде  бүл  кеңістік-уақытгық  континуумды  қүрамдас 

бөлшекгерге боле аламыз. Сонымен, біз  формальды аспектіні 

алып тастап, оқигаларды уақытгық озара қатьшастары түргы- 

сыснан талдай аламыз немесе біз уақыттық факторды шы- 

гарып  тастап,  оқиганың  тек  формальды-функционалды 

аспектісін талдай аламыз. Ақырында біз оқигаларды тікелей 

формальды-уақытгық аспекгіде  қарастыра аламыз.  Демек, 

галымдардың алдында  үш жол ашылады.  Ол  оқигалармен 

кеңістік-уақыттық нақтылы корінісінде немесе  белгілі бір 

уақыттық немесе формальды аспектісін боліп алу  негізінде 

түсінуге тырысады. Басқаша айтқанда, галым уақиганы эво­

люционист ретінде (кеңістік-уақыт координаттарында), та­

рихшы ретінде (уақьгг түргысынан) немесе формалист-фун- 

кционалист ретінде (формалар және қызмет ету позициясы­

нан) түсіндіре алады.

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: