Мəдениет жəне өнер факультеті «Театрлік – хореографиялық өнер жəне кітапханатану» кафедрасы

кітапханалық жіктеудің антикалық кезеңінің ғылымға белгілі барлық 
салаларын қамтығанын байқауға болады. 
Орта ғасырдағы КБЖ құрастырушылар негізінен сол дəуірдегі ғылымдарды 
жіктеуге сүйінеді. ХVІІІ-ХІХ ғ. Кітапханалық жіктеуді құрастыруға ағылшын 
философы Ф.Беконның ғылымдарды жіктеуі үлкен əсер етті. Орта ғасырлық 
жіктеу жүйесінен Беконның жіктеуінің ерекшелігі сол онда табиғаттың, 
құрылысының, қоғамының өмірін зерттеуге сүйенетін ғылымдар көп 
беріледі. Ғылымдарды зерттеудің негізінде Бэкон адам рухының қабілетін 
алды. Оның ойынша ол қабілеттің 3 түрі бар: память (ес), воображение 
(болжау), разум (ойлау). Сөйтіп ол барлық ғылымдарды соған сəйкес 3 топқа 
бөлді: тарих, поэзия, философия немесе ғылым. 
Бөлімдерді одан əрі ұсақтап бөлгенде Бэкон прогресстік ойды 
басшылыққа алды. Адамзаттың ақыл ойының негізінде іс-тəжірибе жатады 
деп есептеп ғалымдарды олардың зерттеулерінің объектісіне қарап бөлді. 
Көп уақытқа дейін Бэкон ғылымдарды жіктеуді жасаушы жалғыз философ 
болып есептелді. Оның жіктеуде сол уақытта əлі пайда болу- мағынасы 
немесе жаңа пайда болған білім саласын да енгізді. Беконның КБЖ-ң пайда 
болу əсері олардың негізгі 3 топқа бөлініп жасалуынан байқалды. Ол 3 топ 
тура немесе кері қатармен əртүрлі КБЖ жүйесінде берілді. ХІХ ғ. Ресейдің ірі 
кітапханалары Петербургтағы бұқаралық кітаптың Москва жəне Қазан 
университетінің Ресей Ғылым Академиясының қоры арнаулы жасалған 
жіктеу жүйесімен ұйымдастырылған. Петердегі бұқаралық кітапхананың 
жіктеу жүйесінің авторы кітапхана директоры Оленин болды (1809). Оның 
жасаған жіктеу жүйесі логикалық тəртіппен 1 білімінің 2-ші білімге 
байланысты өтетін түрде жасалады. Логикалық байланыс идеясы Олейниннің 
жіктеуінде бөлімдерді орналастыруда көрінеді. Оның жасаған жіктеуі сол 
кезде, яғни ХІХғ. Басында Ресейдің басқа кітапханаларында жəне де 
библиографияның басылымдарында қолданылады. Кітапхананық жіктеудің 
білімдерді жіктеудің байланысты идеясын орыс биологы, академик К.Бэр 
өзінің жіктеуін жүйесінде іске асырған. Ол көп жыл бойы Ресей Ғылым 
Академиясының кітапханасында шетел əдебиеті бөлігін басқарды. Оның 
жіктеуде бөлімдер элементтердің дамуын, тарихын бейнелеу ретімен 
орналастырылған. Органикалық емес табиғат жөнінде ғылымдар, 
органикалық табиғаттар жөнінде ғылымдар, адам жөнінде ғылымдар, қоғам 
жөнінде ғылымдар Бэр жасаған жіктеу қолданылды, бұл жіктеуде өзінің 
дəуіріндегі алдыңғы қатарлы ғылымдар көзқарасыты бейнелейтін жəне 
тəжірибеде қолдануға ыңғайлы жасалған жақсы кітаптың, жасалған 
кітапханалық жіктеудің бірі болады. Бірақ кітапханалар оларды кеңінен 
таралу үшін оның шет тілінде жасалуы кедергі болады. Себебі ол жіктеу
ғылым академиясы кітапханасының шет тілдегі əдебиеттерді жіктеуге 
арналып жасалды. Ал, орыс тілінде Бэрдің жіктелуі алғашқы рет 1926 ж. ғана 
басылып шықты. ХІХғ. ІІж. ХХғ.басында Ресейде көбіне библиографиялық 
құралдарын баспа каталогтарын жасау үшін жіктеу жүйелері əзірленіп 
шықты. ХІХғ. а.д. Ресейде жəне шетелдер кітапханасында жасалған барлық 
КБЖ-р құрылысы жағынан тізбектеп жіктеулер болды. КБЖ даму тарихында 

ХІХ ғ. а. басты кезең болды. Сол кездерде жасалған жіктеулік жүйелер мен 
жіктеулік əдістер осы күнге дейін əртүрлі толықтырғыштар мен 
жетілдірулердің арқасында пайдаланылып келді жəне сол кезеңде тізбектік 
жіктеулік жүйеден құрама жіктеулерге өту кезеңі болды, яғни жіктеу 
кестесінде жіктік айдарлар кестелері алдымен жалпы одан соң арнаулы 
типтік айдарлары болды. Шетелдерде жасалған кестелердің ішінде арнаулы 
типтік айдарлар берілген алғашқы кестелердің бірі Ч.Кептердің АҚШ-та 
1882ж. шыққан созылмалы жіктеуі болды. 

жүктеу/скачать 0,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: