Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| СОЙУРҒАЛ/СОҺУРҒАЛ/СҰЙҰРҒАЛ. Бұл сөз қазіргі қолда-
ныста жоқ, тіпті ХV-ХVІІІ ғасырлардағы қазақ ақын-жыраулары тілінде де, эпостық жырларда да кездеспейді. Бірақ бұл термин
151 дәрежесіндегі ескі атау қазақтың ертедегі жазба тілінде, оның ішінде ХVІ ғасырда тарақ таңбалы жалайыр тайпасынан шыққан Қадырғали бидің кейін «Жами` ат-тауарих» деген атқа ие болған атақты жылнамасының біраз жерінен ұшыратамыз: «Барис Федарауич …Ораз Мухаммедке Кермен шаһарын соһурғал қылыб берді». «…Соһурғал қылыб, йарлықауың теңізге охшар» (Р.Сыздықова, М.Қойгелдиев Қадырғали би Қосымұлы және оның жылнамалар жинағы, 242 және 125-бетте). Бұл мысалдардағы соһурғал (кей жер- де сойурғал деп жазылған) сөзі «тарту» дегенді білдіреді. Ол тарту – тұрмыстық тарту-таралғы емес, орта ғасырдағы хан, бек, патша сияқты әміршілердің әскери және мемлекеттік қызметі үшін өз адам- дарына сыйға бөліп берген жер үлесі. Борис Годунов саяси мақсатта бірнеше жыл қолында ұстаған қазақ ханзадасы – Оразмұхаммедке алдымен Мәскеу түбінен поместье, кейін өзіне әскери жорықтарға қатысып, үлкен еңбек еткені үшін «Қасым хандығы» деп аталатын кішігірім жері бар хандықты (Орталық Ресейдегі хандықты) тарту етеді, бұл хандықтың бас қаласы «Кермен шаһары» деп аталатын еді. Қадырғали би тарихшы осы хандықты сойурғал етіп берді деп отыр. Тарихшы бабамыз бұл еңбегінде Шыңғыс ханның да өз бектеріне жасаған сойурғалдығы туралы да айтып отырған.
қалып та қолданылғаны байқалады, мысалы осы мәтінде сойурғамыш қылды деген де тұлға бар, бұл жердегі -мыш – парсының -миши жұрнағы, сонда сойурғамыш қылды (парсыша суйурғамиши кунад) түркіше сойурға(л) қылды (сойурғал етіп берді) дегенді білдіреді: «Уа Худай жиһанны анларға суйурғамыш қылғай» (191-б.), кей жерде бұл сөз көптік жалғаумен де келеді: «Чингиз хан аның қылған ақығына үкүш сойурғаллар қылды» (167-бет). Бұл термин қазақ хандығы құрылып, өмір сүрген кезеңдерде көп қолданылмағанға ұқсайды немесе ақын-жырларда бұл саяси- әкімшілік терминді сөз етпеген тәрізді, қысқасы, біз іздестірген өлең-жырларда, батырлар жырларында сойурғал сөзі кездеспейді. Ал бұл тұлға тарихи еңбектерде, шежірелерде кездесе қалса, оқырман оның мағынасын біле жүрсін деп және Қадырғали бидің «Жамит` ат-тауарих» атты жазбасын қазақтың ескі жазба тілінің үлгісі деп танығандықтан, сойурғал сөзінің мағынасы мен қолданысын әдейі талдап түсіндіріп отырмыз.
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|