Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
зада; хан-сұлтандардың балалары
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Сөздер сөйлейді
| зада; хан-сұлтандардың балалары. Чингиз хан өз оғланларына
ләшкәр бөліп берді. Ай, оғланларым, аңлаңыз бу дүнийадын сафар қылмақ уақты меңә тиіб турур. ОТҚАЗУ/ОТҚАРУ – малды оттату, отқа жіберу, Уа туар қара- сын анлардың йахшы отлуқ-сулуқ йелерде отқаздым (2-нұсқада –
ОШБУ – осы. Ошбу йолдын чықты ... ПАДШАҺ – 1) – ру-тайпалардың бас билеушісі. Буқа атасының орнына падшаһ болды. 2) Хан [Шыңғыс ханның әкесі] Йесуге баһадур қаум моғол ічінде падшаһ ерді. ПӘНДӘ ҚЫЛУ – қолға түсіру, тұтқындау. Уа барқат қаум Чин- гиз ханны ғафил тапыб, пәндә қылдылар. САНДУҚ – жорықта өлген адамның мәйітін салып алып жүретін (баратын жерге апаратын) табыт. Менің сүңгәгімні турған сандуқны алыб, өз уилайытыңызға йүз ұруңуз. САҚЫНУ – сақтық ойлау. Ол хатун әгәр ашқара қылсам, худайға табунмақны, аны оғлы бірлә бірге өлтүргәй теб сақынды. Шалкиізде: Күле кіріп, күңірене шыққан қостан мың сақын. САНДАЛ – орындық, тақ. ...Мубарак алтунлық сандалны келтүрүб, мәсжид ічінде құрдылар. САУАЛ ҚЫЛУ – сұрау. Уа сауал қылды, кім бізге ичазат бар му йа йоқ му?. САУҚАТ – олжа (соғыстан түскен). Тақы таңқутның падша- һысының қызыны Чингиз ханға сауқат келтүрүб беріб ерді. САХАРАДА ОЛТУРУШЛЫҚ – термин: көшпелілік. ...Шаһардын йырақ олтурғанлары сахарада олтурушлуқ қаумлар ол шаһар халқыдан көбрек болғай.
327 САХИБЖАМАЛ – өте әдемі, сұлу. Өз ағасы Көр хандын туған ғайат сахибжамал қызы бар ерді. СЕЧЕН – дана, ақылды адам. Көбінесе титул ретінде жалқы есіммен тіркесте келеді: Қойулдур сечен. Самуқа сечен. Мыңар Қойулдур сечен, шул қаум маңқут ерді. СОЙУРҒАЛ/СОҺУРҒАЛ/СУҺУРҒАЛ – тарту (хан, бек сияқты әміршілердің әскери және мемлекеттік қызметі үшін өз адамдарына сыйға бөліп берген жер үлесі). ...соһурғал қылыб, йарылқауың теңізге охшар.
СУҺУРҒАЛ ҚЫЛУ – тарту ету, сыйлау. Барис Федурауич... Ораз Мухамедке Кермен шахарын суһурғал қылыб берді. СОЙУРҒАМЫШ/СУҺУРҒАЛ – сыйлық, сауға, тарту. Уа ху- дай жиһанны анларға суйурғамыш қылғай. Чингиз хан аның қалған ақлығына үкүш сүһурғаллар қылды. СОҢРАТЫН – кейін, кейіннен, соңынан. Моғоллар уа түрклер соңратын бу сөзні сурарлар. СӨЗЛЕУ – сөйлеу. һәр кім ерсә улуғлар алдыға барса, та ол уақтқа дегәч һіч сөзлемегей. СУЛТАН – 1) титул: ханзада. Қазақ хандарының өкілдеріне (төрелерге) қатысты қолданылған: Жаныбек сұлтан. Келімберді
келеді. Тоқтамыш ханның ...оғланлары бу турур: аууал – Жалалад- дин султан, екінчі Кучук султан... төртінчі Келімберді султан... [Булғайыр ханның] оғлы Шаһ Бутақ султан турур. Жаныбек султан һәм Булғайыр ханның нәслідін тутур. СЫНДУРУ – жеңу. Тоқтаға Ноқай білән тоқуш қылды. Балахир Ноқайны сындурды....Самуқа сеченні сындурды. СУРУ/СУРАУ – билеу, басқару. Халайқын ғадллік білән сурған хан. ТАЙШЫ/ТАЙШИ – титул: ең жоғарғы сановниктің атағы. Жалқы есіммен тіркесіп, титул ретінде келеді. Қадан тайши, Нәкүн тайши, Қон тайши. ТАЛАУДЫН ЕТ – қолға түсіру, тұтқындау. Тоқта бекинің хату- нын алыб талаудын етіб алып келді. ТАМАМ БОЛДЫ – аяқталды, тоқталды, кесілді, үзілді. Жочи Қасардың нәсілінің нәслі тамам болды. ТОҚУШ – ұрыс, соғыс. Тоқтаға ... нечә уақтлар Ноғай білен тоқуш қылды. Чингиз хан күзгүсін... қаум меркитнің падшаһы Тоқта беки білән тоқуш қылды. ТОҚУШМАҚ – соғыспақ, ұрыспақ. [Чингиз хан] ол йыл оқ Буйруқ ханға тоқушақға атланды. 328 ТОН – киім (жалпы). Базиргенлер бізге алтун білән суқуған тон- лар... алыб келүрлер. Біздін соң бізнің уруғумыз йахшы тонлар кигәй. ТОҢУ – мұз қату. ...қышқысын барсақ, Еділ тоңғай теділер. Еділ тоңса кім кечмес, Едіге өлсе кім бармас. 1-нұсқада кечмек болып қате тұр. ТУАР ҚАРА – 1) ірі қара, жылқы малы, мал. ... туар қарасын отқарыб ол йерде манзил қылдылар. ...Кім кічігін отчигин дерләр йағни ата-анасының оты, йурты, малы, туар қарасы үй тірлігі кічік оғлыға қалур. [Муһулунның] малы, туар қарасыкөб ерді. УИЛАЙАТ – ел (территориялық тұтастық ретіндегі). Ол уилайатқа фатх қылмақ үчүн ошбу уилайатдын мағлум йіберді. УЛАҒ – көлік. Уа аты, улағы, уа туар қарасы анларның асайыш таба алмағай. УЛАН – титул: билеуші атаның (династияның) әскери немесе
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|