Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша
жүктеу/скачать 2,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| VII ТАРАУ
______________________________ XIX ҒАСЫРДА ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЗЕРТТЕЛУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖАЗУЫ МЕН ЕМЛЕСІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕЛЕР § 1. XIX ғасырдың ІІ жартысындағы қазақ лексикографиясы Кейбір тілдердің сөз байлығы өзін зерттеп танудан бұрын хатқа түседі. Сондай тілдердің бірі – қазақ тілі. Қазақ тілінің фонетикасы мен грамматикалық құрылысының ғылыми тұрғы- дан алғаш зерттеліп, ол жайындағы еңбектердің жарық көруі XIX ғасырдың соң тұсынан басталады. Ал қазақ тілінің лекси- кографиясы, яғни сөздіктері, өз тарихын бұдан көп бұрыннан бастайды. Түркі тілдерінің әйгілі сөздіктері – Махмұд Қашғари құрастырған «Диван лұғат ат-түрк» (XI ғ.), XIV ғасыр ескерткіші – «Кодекс Куманикустер» мен орта ғасырларда жазылған әр алуан арабша-түркіше, түркіше-арабша-монғолша, парсыша- түркіше сөздіктерді былай қойғанда, одан кейінгі кезеңдерде де қазақ лексикасы әрдайым хатқа түсіп отырды. Әрине, лексикографияны құрайтын тек екі тілдік сөздіктер емес, дегенмен сөздік жасаудың бір мақсаты – екі тілді табы- стыру болғандықтан, лексикографияның тағдыры мен дамуы көбінесе бір халықтың өзге халықтармен қарым-қатынас та- рихына ұштасып жатады. Егер түркі тілдеріне, оның ішінде қазақ тіліне қатысты алғашқы сөздіктер араб, парсы, монғол тілдерімен жанасып жатса, соңғы екі ғасыр ішіндегі қазақ лек- сикографиясы орыс тілімен тікелей байланысты болып келеді. Қазақ тіліне қатысты лексикографиялық жұмыстардың қауырт қолға алынып, дами бастаған тұсы – ХIX ғасырдың II жартысы. Екі тілдік сөздіктер мен салыстырма түрдегі сөздіктерді қоса есептегенде және кейбіреулерінің қайта басы- лымдарын санағанда, Қазан революциясына дейін қазақ лек- сикасына қатысты 40-қа жуық сөздік жарық көрген екен. Олар мыналар: |