§ 7. ХV-ХVІІ ғасырлардағы ауызша әдеби тілдің
грамматикалық сипаты
Ең алдымен, бұдан үш-төрт ғасыр бұрын жасалған көр-
кемсөз үлгілері тілінің негізгі грамматикалық категорияла-
ры: септік, жіктік, тәуелдік жалғауларының мағыналары мен
қызметтері, етістіктің рай, етіс, есімше, көсемше тұлғаларында
жұмсалу тәртібі, сөздердің байланысу амалдары (қиысу,
меңгеру, жанасу) қазіргі кездегімен бірдей түсетіңдігін айту
керек. Бұл бірдейліктің басты себептері, біздіңше, мынада.
XV-ХVI ғасырлар – осы күнгі бірқатар ұлттық түркі тілдері-
нің жеке-жеке халық тілдері болып қалыптаса бастаған дәуі-
рі. Әрине, бұл қалыптасу көрсетілген кезден көп бұрын бас-
талған, әр халық тілінің фонетикалық-грамматикалық бел-
гілері XV-ХVI ғасырларда бір- бірінен едәуір ажыраты-
лып, бірсыпыра орныққан деуге болады. Ол белгілер кейінгі
ғасырларда әрі қарай бекітіле түскен, жалпыхалықтық тіл нор-
масына айнала бастаған. Бірдейліктің екінші себебі – түркі
тілдерінің фонетикалық-грамматикалық жүйесінің өте баяу
өзгеретіндігінде. Үшіншісі – біз әңгіме етіп отырған әдеби
нұсқалардың ауызша таралып, ауызша жеткендігінде, яғни
ұрпақтан ұрпаққа өткенде ескі элементтердің заманға сай
жаңасымен ішінара алмастырылып отырғандығында.
Дегенмен бұл кезеңдегі қазақ тілінде бүгінгі нормалардан
өзгеше келетін азды-көпті грамматикалық тұлға-тәсілдердің
болғаны сөзсіз.
101
Достарыңызбен бөлісу: |
