Мәдениет құрылымы және оның негізгі элементтері

Мәдениетті кең тұрғыда қарастыра отырып, онда адамның тіршілігінің материалдық және рухани құралдарын бөлуге болады. Басқаша айтқанда, мәдениет тұрады элементтерін құрайтын белгілі бір бірлігі: материалдық және рухани мәдениет. Сол және басқалары адамның өзі құрған.Бұл бірлікте рухани мәдениет шешуші рөл атқарады. Бұл ретте сөз қоғам өмірінің материалдық жағының рөлін алып тастау немесе төмендету туралы болмайды. Мәдениет-бұл рухани және материалдық бірлік, бірақ бұл бірліктің үйлесімі адамның рухани қызметімен қамтамасыз етіледі.

Материалдық мәдениет

Материалдық мәдениет (материалдық құндылықтар) пәндік нысанда бар. Бұл үйлер, станоктар, киім-кешектер-объектінің затқа айналуының барлығы, яғни қасиеттері адамның шығармашылық қабілеттеріне негізделген зат мақсатқа сай.

Материалдық мәдениет-бұл адамның руханилығы, бұл ең алдымен, материалдық өндіріс құралдары. Бұл энергетикалық және шикізат ресурстары, еңбек құралдары (қарапайым адамдардан күрделіге дейін), сондай-ақ адамның практикалық іс-әрекетінің түрлі түрлері. Материалдық мәдениет ұғымына сондай-ақ алмасу, яғни өндірістік қатынастар саласында адамның материалдық-заттық қатынастары кіреді. Материалдық құндылықтардың түрлері: ғимараттар мен құрылыстар, коммуникациялар мен көлік құралдары, саябақтар мен адаммен жабдықталған ландшафттар — сондай-ақ материалдық мәдениетке кіреді.

Материалдық құндылықтардың көлемі материалдық өндіріс көлемінің кең екенін ескеру керек, сондықтан оларға ескерткіштер, археологиялық объектілер, сәулет құндылықтары, жабдықталған табиғат ескерткіштері мен т. б. жатады.

Материалдық мәдениет адамның өмір сүруін жетілдіру үшін, оның шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін құрылады. Адамзат тарихында адамның материалдық-техникалық мүмкіндіктерін іске асыру үшін, оны «мен» дамыту үшін әртүрлі жағдайлар қалыптасты. Болмауы арасындағы үйлесімді шығармашылық замыслами және олардың іске асырылуына әкеліп соғатын тұрақсыздық мәдениет, оның консерватизму немесе утопичности.

Рухани мәдниет

Қоғамның материалдық-техникалық дамуымен тығыз байланысты рухани мәдениет рухани қызмет нәтижелерінің бүкіл жиынтығын және рухани қызметтің өзін қамтиды. Рухани мәдениеттің неғұрлым ерте қалыптасқан түрлері — бұл нақты тарихи әлеуметтік жағдайларда қалыптасқан діни нанымдар, әдет-ғұрыптар, нормалар мен адамның мінез-құлқының үлгілері. Рухани мәдениет элементтеріне өнер, дін, мораль, ғылыми білім, саяси идеалдар мен құндылықтар, түрлі идеялар жатады. Бұл әрқашан адамның зияткерлік, рухани қызметінің нәтижесі. Рухани мәдениет, материалдық сияқты, адамның белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін құрылады. Әрине, мәдениетті материалдық және рухани бөлуге шартты түрде. Өйткені мәдениет-адамның түрі ретінде өзін-өзі басқару. Бір жағынан, адам мәдениетті тудырады, екінші жағынан оның нәтижесі. Бірақ мәдениет сияқты көп өлшемді ұғымды талдау мүддесінде бастапқы ережелерді қабылдаймыз: материалдық өндіріс — заттар өндірісі, рухани өндіріс-идеялар өндірісі. Осыдан мәдениеттің құрылымдық бөлінісі де шығады.

Материалдық және рухани мәдениет арасындағы айырмашылықты әр түрлі бағыттар бойынша көруге болады. Сонымен қатар, рухани құндылықтар тек пәндік формада ғана емес (кітаптар, суреттер және т.б.), сонымен қатар қызмет актілері ретінде де болуы мүмкін. Мысалы, сахнадағы скрипкашы, актер және т. б. ойын.