Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке»

878 
ФИО автора: Eshmuminova Xafiza Mamatovna, 
Toshkent shaxar Mirobod tumani, 
214-maktab Informatika o’qituvchisi 
Название публикации: «INFORMATIKA FANINI O’QITISHDA O’YINLI 
TEXNOLOGIYALAR» 
Annotatsiya: Ushbu maqolada Informatika va Axborot Texnologiyalari fanini 
o’qitishda o’yinli texnologiyalardan foydalanish afzalliklari haqida fikr yuritiladi.
Kalit so’zlar: Delphi, Illyustrasiya, Rebus, While...do, For...to...do, 
Repeat...Until. 
Mutaxassislarning ta’kidlashlaricha, matematika, informatika va axborot 
texnologiyalari fanini yaxshi o’zlashtirgan o’quvchining tahliliy va mantiqiy fikrlash 
darajasi yuqori bo’ladi. U nafaqat misol va masalalar yechishda, balki hayotdagi turli 
vaziyatlarda ham tezkorlik bilan qaror qabul qilish, muhokama va muzokara olib 
borish, ishlarni bosqichma-bosqich bajarish qobiliyatlarini ozida shakllantiradi. 
Shuningdek, matematiklarga xos fikrlash uni kelajakda amalga oshirmoqchi bo’lgan 
ishlar, tevarak-atrofda sodir bo’layotgan voqea-hodisalar rivojini bashorat qilish 
darajasiga olib chiqadi.
Zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo’llash o’quvchilarga bilim 
berish sifatini oshirish, uning mazmun-mohiyatini takomillashtirish, talimni 
zamonaviy talablar darajasida tashkil etish, talim muassasalarida talim samaradorligini 
oshirish 
maqsadida 
talim-tarbiya 
jarayoniga 
yangi 
pedagogik, 
axborot 
texnologiyalarini joriy etish, ularda interfaol usul va vositalardan foydalanish kozda 
tutilgan. Shu sababli, bugungi kunda talim muassalarida faoliyat yuritayotgan 
Informatika va axborot texnologiyalari fani oqituvchilari oldida quyidagi muhim 
vazifalar turadi:
- oquvchilarning mustaqil bilim olish, organish qobiliyatlarini shakllantirish va 
rivojlantirishda fanning orni va ahamiyatini oshirish;
- mashgulotlarini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish va 
otkazish;

879 
- oquvchilarning faolligini oshirish, ozlashtirish darajalarini rivojlantirishga 
yonaltirilgan metod va shakllarni qollash;
- talim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish.
Yuqorida sanab otilgan vazifalardan korinib turibdiki, talim muassasalari 
oquvchilarini mustaqil bilim olishiga yonaltirilgan texnologiyalardan foydalanishga 
orgatish va doimiy ravishda faolligini oshirib borish lozim. Oquv jarayonida 
kompyuter texnologiyalari va axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalangan 
holda talim jarayonini tashkil qilish talim samaradorligigi ijobiy tasir korsatadi. 
Shunday ekan, Informatika fanini oqitish samaradorligini oshirish oquv 
mashgulotlarini 
tashkil 
etish 
hamda 
otkazishda 
pedagogik 
va 
axborot 
texnologiyalaridan keng foydalanish, oqitish mazmuniga mos dasturiy taminotini 
ishlab chiqish, ularni oquv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan hisoblanadi.
Ushbu vazifalarni dolzarbligini etiborga olgan holda Informatika fanini oqitishda 
oyinli texnologiyalardan foydalanish holatini organish, tahlil etish, ulardan samarali 
foydalanish metodikasini, mos uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish zarur. Oyinli 
texnologiyalardan foydalanishning asosini oquvchilarning faollashtiruvchi va 
jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. Oyin olimlar tadqiqotlariga kora mehnat va 
oqish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi.
Psixologlarning takidlashlaricha, oyinli faoliyatning psixologik mexanizmlari 
shaxsning ozini namoyon qilish, hayotda oz ornini barqaror qilish, ozini ozi boshqarish, 
oz imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi.Oyin bilish 
va uning bir qismi (kirish, mustahkamlash, mashq, nazorat) tarzida tashkil etiladi.
Oyinlar turli maqsadlarga yonaltirilgan boladi. Ular didaktik, tarbiyaviy, 
faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda qollanadi. Oyinning didaktik 
maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatida bilim, malaka va 
konikmalarni qollash, umumtalim malaka va konikmalarni rivojlantirish, mehnat 
konikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan boladi.
Oyinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan 
yondashuvlar, nuqtai nazarlar, manaviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi 

880 
hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni, kommunikativlikni 
tarbiyalashga qaratilgan boladi. 
Rebus, krossvordlar ham oyinli texnologiyalarga sirasiga kiradi. Rebus sozi lotin 
tilidan olingan bolib, Sozlar orqali emas, balki rasmlar orqali ifodalash manosini 
anglatadi. Bu - biror soz yoki atamaning rasmlar, notalar, xarflar bilan birgalikda 
ifodalanishi orqali hosil qilingan jumboqdir. Rebus keng tarqalgan va eng mashxur 
oyinlar sirasiga kiradi. U orqali maqollarni, sher qismlarini, biror iborani yoki sozni 
berkitish mumkin. Undan ilk bor Fransiyada XV asrda qollanilgan. Eng birinchi 
rebuslar toplami Etenom Taburo tomonidan Fransiyada 1582 yili chop etilgan. 
Keyinchalik Angliya, Germaniya, Italiyaga tarqalgan. Rossiyada birinchi rebuslar 
Illyustrasiya jurnalida 1845 yili chop etilgan.
Rebus bu atamalarni kongil kotaruvchi xarakterdagi shifrlashdir. Quyida rebus 
qoidalariga toxtalamiz:
- Rasmning chap yuqorisidagi apostroflar soni rasm nomining chap tomonidan 
ochiriladigan xarflar soniga mos keladi;
- Rasmning ong yuqorisidagi apostroflar soni rasm nomining ong tomonidan 
ochiriladigan xarflar soniga mos keladi;
- Soz ortasidagi xarflarni ochirish uchun bu xarflar rasm ustida yozilib ustidan 
chiziladi;
- Sozdagi belgini almashtirish: 2=d 2 xarfni d xarfiga almashtirish, r=p esa xarbir 
r belgi p belgiga almashtirish tushiniladi;
- Rasm nomidagi belgilarning joylashgan orni tartib raqamini ozgartirish orqali 
yangi hosil qilish mumkin; 
- Rasmni teskari qoyish orqali soz ham teskari oqiladi.
Ushbu vazifalar oquvchilar aqliy faolligini ostiradi, bilish jarayoniga haqiqiy 
qiziqish uygotadi. Oyin davomida oquvchilar malum qiyinchiliklarni yengadilar, oz 
kuchlarini sinaydilar, malaka va bilimlarini rivojlantiradilar. Kopchilikka malum va 
ommabop bolgan krossvord oyini oquvchilarda qiziqish uygotishi tabiiydir. Krossvord 
korinishidagi sorov shakli oquvchilar uchun har doim qiziqarli va oziga tortadigan 
metoddir. Ushbu oyinga oquvchilar shu darajada kirishib ketadilarki, hatto, ozlari ham 

881 
informatikaning turli mavzulari boyicha krossvordlar tuzishlari mumkin. Mustaqil 
ijodiy faoliyatning bunday shakli foydali bolishi bilan birga, faqatgina bilimdon 
oquvchilarnigina emas, balki past ozlashtiruvchilarni ham qamrab oladi. Boshqa oquv 
fanlaridan past ozlashtiruvchi oquvchilar kopincha informatikadan yaxshi va tirishqoq 
oquvchilarga aylanadilar.
Krossvord ingliz tilidagi cross-word sozidan olingan bolib, sozlar kesishishi 
degan manoni bildiradi. Krossvordlar sodda bolishi bilan birga, mashhur olimlar, 
allomalar ismlariga, mavzuga aynan mos keluvchi maxsus atamalarga diqqatini jalb 
etishning samarali vositasi hamdir.
Talim jarayonida oyinlardan foydalanish oquvchilarni xursand qilish maqsadida 
foydalanilmasligi zarur. U albatta didaktik bolishi, yani darsda hal qilinadigan aniq 
oquv tarbiyaviy vazifalarga boysunishi kerak. Shuning uchun ham, oyin avvaldan 
rejalashtiriladi, uning dars tuzilmasidan orni yaxshilab oylab chiqiladi, uni otkazish 
shakli belgilab olinadi va shu asosda oyinlar tayyorlanadi. Oyinli texnologiyalar 
oqitishning boshqa shakllari va metodlari kabi yuqori samara beradi. Oquvchiga har 
qanday fan, hususan, informatika fanining zamonaviy rivojlanish darajasidagi 
bilimlarni berish oyinning asosiy maqsad bolishi kerak. 
Quyida Delphi dasturlash tilida takrorlanuvchi operatorlar mavzusidagi amaliy 
mashgulotda qollash mumkin bolgan Xatoni top oyini va uni otkazish bosqichini 
keltirib otamiz.
Guruhni 24 nafar oquvchidan iborat deb qaraymiz. Oyinni otkazish avvaldan 
rejalashtirgani uchun xonani kichik gurux bilan ishlashga moljallab 3 ta aylanma stol 
holatida jixozlanadi. Har bir stol While...do, Repeat...Until va For...to...do nomlari 
bilan nomlanadi. Har bir oquvchi xonaga kirayotganida tasodifiy tanlash usulida uch 
kichik guruhga ajratiladi.
Buning 
uchun 
oqituvchi 
oldindan 
tayyorlangan 
While...do(8ta), 
Repeat...Until(8ta) va For...to...do (8ta) yozuvlari tushirilgan jami 24 ta kartochkalarni 
oquvchilarga tanlatadi va shu kartochkaga mos stolga borib otirishlarini nazorat qiladi. 
Amaliy mashgulot bolganligi sababli oqituvchi takrorlanuvchi operatorlar va ularning 
tadbiqiga doir bitta masalaning uch xil operator yordamida dasturini tuzib, natijalar 

882 
olinib, ular solishtirilib korsatiladi[2]. Natijalar bir xilligi isbotlanadi va Xatoni top 
oyini boshlanadi.
For...to...do
While...do
Repeat...Until
var x,y:integer;
begin
y:=0; 
for x:=1 to 100 do
y:=y+x;
label1.Caption:= Inttostr(y);
end;
end.
var x,y: integer;
begin
x:=1; y:=0;
while (x<=100) do
begin
y:=y+ x; x:=x+1;
end;
label1.Caption:= Inttostr(y);
end; end.
var x,y: integer;
begin
x:=1; y:=0;
repeat 
y:=y+x;
x:=x+1;
until (x>100);
label1.Caption:=Inttostr(y);

883 
end; end.
1-bosqichda har bir oquvchi stolda turgan bosh kartochkalardan olib oz guruhi 
nomiga mos operator yordamida tuzilgan dasturni kok rangli ruchkada ataylab 5 tadan 
xato qilib kochirishini, kartochkada aylana ichiga xatolari sonini yozib qoyishini va 
kartochkalarni stol ortasiga yigib qoyishini takidlaydi. Buning uchun ularga 5 daqiqa 
vaqt ajratiladi. Oqituvchi togri dasturni oquvchilar daftarlariga kochirib olmasliklarni 
nazorat qilishi shart. Vaqt tugashi bilan oqituvchi ekrandagi dasturni ochiradi va 1- 
guruh kartochkalarni 2-guruhga, 2-guruh kartochkalarni 3-guruhga, 3-guruh 
kartochkalarni 1-guruhga almashtiradi. 2-bosqichda oquvchilar almashtirilgan 
kartochkalardan bittasini oladi va orqasiga oz ismi-sharifini yozib qoyadi. Oqituvchi 5 
daqiqada oquvchilar aylana ichida korsatilgan sondagi xatolikni topib uni qora rangli 
ruchka bilan togirlab chiqishlarini va shu rangli ruchkada oz ismi-familiyasini 
kartochka orqasiga yozib qoyishini takidlaydi. 3-bosqichda vaqt tugashi bilan 
kartochkalar yigib olinadi va hato qilib kochirgan oquvchilarga, yani oz egalariga 
qaytariladi. Ular dasturning togirlangan xatolarni tekshirib chiqadi va topilmagan 
xatoni yashil rangli ruchka bilan togirlaydi va shu rangli ruchkada oz ismi-familiyasini 
kartochka orqasiga yozib qoyadi. 4-bosqichda kartochkalar yana yigib olinadi va 1- 
guruh kartochkalarni 3-guruhga, 2-guruh kartochkalarni 1-guruhga, 3-guruh 
kartochkalarni 2-guruhga almashtiradi. Shunda avvalgi kombinasiya qaytarilmaydi. 
Ekranga togri dastur matni chiqariladi va har bir oquvchi oziga tushgan kartochkadagi 
dasturni ekrandagi dastur bilan solishtiradi va xatosi bolsa uni qizil rangli ruchka bilan 
togirlab chiqadi. 2-bosqichda qora rangda ismi-sharifi yozilgan oquvchi mos ravishda 
5(4,3,2,1) ta xatoning togirlagan bolsa 5(4,3,2,1) ball bilan baholanadi. 3-bosqichda 
yashil rangda ismi-sharifi yozilgan oquvchi xatolarning birortasini togirlagan bolsa va 
unga qizil rangli ruchka bilan hech qanday ozgartirish kiritilmagan bolsa bu oquvchiga 
qoshimcha ragbatlantiruvchi 1 ball beriladi. Oyin songida oqituvchi kartochkalarni 
yigib oladi, oquvchilarning yol qoyilgan xatolari tushuntiradi va natijani elon qiladi. 
Oquvchilar bilimi baholanadi, faol ishtirokchilar ragbatlantiriladi va uyga vazifa 
beriladi.

884 
Xulosa qilib, oyin texnologiyalardan foydalanib mashgulotlarni olib borishni faol 
oqitish shakllaridan biri deb qarash mumkin. Bunday darslar oqituvchi va 
oquvchilarning ijodiy yondashuvini, oquvchilarning faol bilish faoliyati jarayonida 
malakalarni ozlashtirishlarini, ozining kelajakdagi pedagogik faoliyatida oyinli 
texnologiyalaridan foydalanish konikma va malakalarini shakllantirishni kozda tutadi. 
Oyinli texnologiyalardan foydalanib mashgulotni tashkil etish va otkazish 
organilayotgan materialga doir atamalarni mukammal tushunishda va eslab qolishda 
stimul bolib hisoblanadi. Oyinli texnologiyalar natijasida oquvchilarning bilish 
faoliyati rivojlanadi, oquv materialini organishga qiziqishi uygonadi, olgan bilimlarini 
mustahkamlaydi. Bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri aynan yosh avlodni 
mustaqil va erkin fikrlashga o’rgatishdan iborat.

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: