Ommaviy axborot vositalarida axborot xavfsizligini ta'minlashdagi eng

624 
Bugungi kunda OAV jamiyat hayotida asosiy rolni o‘ynamoqda. Shu jumladan, 
OAV ning O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o‘rni ham tezlik bilan 
mustahkamlanib bormoqda. Ommaviy axborot vositalarining mamlakatimizdagi 
faoliyatining tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, 1991-yili mamlakatimizda bor yo‘gi 
395 ta OAV faoliyat yuritgan. 2016- yilga kelib ularning soni 1437 taga yetgan 
bo‘lsa, bugun ularning soni 2 mingga yaqinlashdi va ularning aksariyati xususiydir. 
O’zbekistondagi ommaviy axborot vositalari uchun zamonaviy mutaxassislarni 
Tayyorlash tizimini takomillashtirish maqsadida Jurnalistika va ommaviy 
kommunikatsiyalar universiteti tashkil etildi. O’zbekiston Jurnalistlari ijodiy 
uyushmasi, Milliy matbuot markazi, Elektron ommaviy axborot vositalari milliy 
assotsiatsiyasi, Mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini 
qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi va Xalqaro press klub kabi 
tashkilotlar muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda. O’zbekistonda yetakchi xorijiy OAV 
vakillari, jumladan Reuters, France Press, BBC, The Economist, Xinhua, «Amerika 
Ovozi», «Fergana.Ru», Eurasianet muxbirlari erkin ishlamoqdalar.
85
Xavfsizlik- har kuni biz to‘qnashadigan hayotimizning jihati: eshikni qulflaymiz, 
qimmatbaho narsalarni begona ko‘zlardan berkitamiz va hamyonni duch kelgan joyda 
qoldirmaymiz. Bu «raqamli dunyoga» ham rasm bo‘lishi shart, chunki har bir 
foydalanuvchining kompyuteri qaroqchi hujumi obyekti bo’lishi mumkin. Tijorat 
tashkilotlari xavfsizlikni ta’minlash o‘zining birinchi galdagi vazifasi emas, balki uni 
ta’minlashga sarf etiladigan xarajatlami muqarrar balo deb hisoblab kelganlar. 
Qandaydir darajada bu «oqilona ish»: nihoyat, usiz ham ish bajarishda to'siqlar to’lib-
toshib yotibdiku?! Ammo firmaning barcha korporativ binolariga kecha-kunduz 
kirishga ruxsat berishga jur’at etuvchi aqii joyida «sanoat kapitanlari»ni ko‘rganmisiz? 
Albatta, yo‘q! Hatto kichkina kompaniya binosining kirish yo’lida sizni qorovul, yoki 
85
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2021 
ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-1385-
2021-00192 O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA OMMAVIY AXBOROT VOSITALARI 
FAOLIYATI, O'ZGARISH VA MUAMMOLAR 257-BET 

625 
kirishni chegaralovchi va nazoratlovchi tizimi qarshi oladi. Axborotni himoyalash esa 
hali ko‘ngildagidek emas. Axborotni qanday yo‘qotish mumkinligini va bu qanday 
oqibatlarga olib kelishini barcha ham tushunavermaydi. 
Axborotni muhofaza qilish axborotni ixtiyoriy ko‘rinishda yo‘qotishda (o‘g‘irlash, 
buzish, qalbakilashtirish) ko‘riladigan zararning oldini olishni ta’minlashi lozim. 
Axborotni muhofaza qilish choralari axborot xavfsizligiga oid amaldagi qonun va 
me’yoriy hujjatlar asosida va axborotdan foydalanuvchilarning manfaatlariga ko‘ra 
tashkil etilishi zarur. Yuqori darajada axborotni muhofaza qilishni kafolatlash uchun 
muntazam ravishda murakkab ilmiy-texnik vazifalarni hal etish va himoya vositalarini 
takomillashtirish talab etiladi. O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil 12-dekabrdagi 
№439-II-sonli «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunida
86
axborot va uning turlari to‘g‘risida quyidagi ta’riflar keltirilgan: axborot – manbalari 
va taqdim etilish shaklidan qat’i nazar shaxslar, predmetlar, faktlar, voqealar, hodisalar 
va jarayonlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar; axborotni muhofaza etish – axborot borasidagi 
xavfsizlikka tahdidlarning oldini olish va ularning oqibatlarini bartaraf etish chora-
tadbirlari; 
Ommaviy axborot –cheklanmagan doiradagi shaxslar uchun mo‘ljallangan 
hujjatlashtirilgan axborot, bosma, audio, audiovizual hamda boshqa xabarlar va 
materiallar; hujjatlashtirilgan axborot – identifikatsiya qilish imkonini beruvchi 
rekvizitlari qo‘yilgan holda moddiy jismda qayd etilgan axborot; maxfiy axborot – 
foydalanilishi qonun hujjatlariga muvofiq cheklab qo‘yiladigan hujjatlashtirilgan 
axborot. Ushbu ta’rif O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining «Milliy axborot resurslarini muhofaza qilishga doir 
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2011-yil 8-iyuldagi PQ–1572-son qarorini 
amalga oshirish chora-tadbirlari haqida»gi 2011-yil 7-noyabr 296-sonli qarorida 
quyidagicha ifodalangan: maxfiy axborot – O‘zbekiston Respublikasi qonun 
hujjatlariga muvofiq foydalanish cheklangan, davlat sirlariga mansub axborot mavjud 
86
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. – Т., 2003 – №1. – 2-м. 

626 
bo‘lmagan hujjatlashtirilgan axborot.
87
Konfedensial axborot – hujjatlashtirilgan 
axborot, undan foydalanish qonun hujjatlariga muvofiq chegaralanadi
88
. Saqlash, 
o‘zgartirish, uzatish va ma’lum maqsadlar uchun foydalanish obyekti bo‘lgan tevarak 
olam haqidagi ma’lumotlarni, keng ma’noda axborot deb tushunish mumkin. Bu 
tushunchaga ko‘ra inson, uning hayot tarziga va harakatlariga ta’sir etuvchi doimiy 
o‘zgaruvchi axborot maydoni ta’sirida bo‘ladi. Axborot o‘z tavsifiga ko‘ra siyosiy, 
harbiy, iqtisodiy,
ilmiy-texnik, ishlab chiqarishga yoki tijoratga oid hamda maxfiy, 
konfedensial yoki nomaxfiy bo‘lishi mumkin.
Axborot xavfsizligi – ko‘p qirrali faoliyat sohasi bo‘lib, unga faqat tizimli, kompleks 
yondashuv muvaffaqiyat keltirishi mumkin. Ushbu muammoni hal etishda huquqiy, 
ma’muriy, protsedurali va dasturiy-texnik choralarni qo‘llaniladi. Bugungi kunda 
axborot xavfsizligini ta’minlaydigan uchta asosiy tamoyil mavjud: 
– ma’lumotlar butunligi – axborotni yo‘qotilishiga olib keluvchi buzilishlardan, 
shuningdek ma’lumotlarni mualliflik huquqi bo‘lmagan holda hosil qilish yoki yo‘q 
qilishdan himoya qilish; 
– axborotning konfedensialligi. Axborot va uning tashuvchisining holatini belgilaydi 
va unda axborot bilan ruxsatsiz tanishishning yoki uni ruxsatsiz hujjatlashtirishning 
(nusxa ko‘chirishning) oldini olish ta’minlangan bo‘ladi; 
– foydalanish huquqlariga (mualliflikka) ega barcha foydalanuvchilar axborotdan 
foydalana olishliklari. 
Ta’kidlash joizki, ayrim faoliyat sohalari (bank va moliya institutlari, axborot 
tarmoqlari, davlat boshqaruv tizimlari, mudofaa va maxsus tuzulmalar) ularda 
ko‘riladigan masalalarning muhimligi va xarakteriga ko‘ra, ularning axborot tizimlari 
faoliyati ishonchliligiga nisbatan yuqori talablar va xavfsizlik bo‘yicha maxsus 
choralar ko‘rilishini talab etadi. 
87
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Т., 2011 – №45- 46 – 472-м. 
88
Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида ахборот хавфсизлиги: Атамалар ва таърифлар. 
Тармоқ стандарти: TSt 45-010:2010. 

627 
Axborot xavfsizligining milliy xavfsizlik tizimidagi o‘rni. XXI asrda shaxs, jamiyat 
Va davlat taraqqiyotida axborot resurslari va texnologiyalarining rolini ortishi 
natijasida O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini axborotlashtirilgan jamiyat sifatida 
qurish masalasini hal etish bilan birga quyidagi omillar milliy xavfsizlikni ta’minlash 
tizimida axborot xavfsizligining yetakchi o‘rin egallashini belgilaydi: 
– milliy manfaatlar, ularga tajovuz va ularni bu tajovuzlardan himoyalash axborot va 
axborot sohasi orqali ifodalanadi, amalga oshiriladi. 
– inson va uning huquqlari, axborot va axborot tizimlari hamda ularga egalik qilish – 
bu nafaqat axborot xavfsizligining asosiy obyektlari, balki xavfsizlik sohasidagi barcha 
xavfsizlik obyektlarining asosiy elementlari hamdir; 
– axborot yondashuvidan asosiy ilmiy-amaliy usul sifatida foydalanish orqali milliy 
xavfsizlik masalalarini hal etish mumkin; 
– milliy xavfsizlik muammosi yaqqol ajralib turuvchi axborot tavsifiga ega. 
Axborot xavfsizligi tizimi davlatning axborot sohasidagi siyosatini mamlakatda milliy 
xavfsizlikni ta’minlash davlat siyosati bilan chambarchas bog‘laydi. Bunda 
axborot xavfsizligi tizimi davlat siyosatining asosiy tashkil etuvchilarini yaxlit bir 
butunlikka biriktiradi. Bu esa axborot xavfsizligining roli va uning mamlakat milliy 
xavfsizligi tizimidagi mavqeini belgilaydi. Axborot sohasidagi O‘zbekistonning milliy 
manfaatlarini, ularga erishishning strategik yo‘nalishlarini va ularni amalga oshirish 
tizimlarini o‘zida aks ettiruvchi maqsadlar yaxlitligi davlat axborot siyosatini 
anglatadi. Shu bilan birga davlat axborot siyosati mamlakatning tashqi va ichki 
siyosatining asosiy tashkil etuvchisi hisoblanadi hamda jamiyatning barcha jabhalarini 
qamrab oladi. Axborot xavfsizligining zamonaviy konsepsiyasi axborot xavfsizligini 
ta’minlovchi maqsadlar, vazifalar, tamoyillar va asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha rasmiy 
nuqtai nazarlar majmuini bildiradi.
Xulosa
Quyida axborot xavfsizligining asosiy tashkil etuvchilari va jihatlari keltirilgan: 
− axborotni muhofaza qilish (shaxsiy ma’lumotlarni, davlat va xizmat sirlarini va 
boshqa turdagi tarqatilishi chegaralangan ma’lumotlarni qo‘riqlash ma’nosida); 
− kompyuter xavfsizligi yoki ma’lumotlar xavfsizligi – kompyuter tarmoqlarida 

628 
ma’lumotlarning saqlanishini, foydalanishga ruxsat etilganligini va konfedensialligini 
ta’minlovchi apparat va dasturiy vositalar to‘plami, axborotdan ruxsatsiz 
foydalanishdan himoya qilish choralari; 
− axborot egalariga yoki axborotdan foydalanuvchilarga hamda uni qo‘llab 
quvvatlovchi infratuzilmaga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan tabiiy yoki sun’iy 
xarakterdagi tasodifiy yoki qasddan ta’sir etishlardan axborot va uni qo‘llab 
quvvatlovchi infratuzilmaning himoyalanganligi; 
− fuqarolar, alohida guruhlar va ijtimoiy qatlamlar, umuman olganda aholining 
yashash faoliyati, ta’lim olish va rivojlanishlari uchun zarur bo‘lgan sifatli axborotga 
bo‘lgan talablarining himoyalanganligi. Axborotni muhofaza qilish – axborot 
xavfsizligining (ma’lumotlarning butunligi, foydalana olish va zarur bo‘lganda, 
ma’lumotlarni kiritish, saqlash, qayta ishlash va uzatishda foydalaniluvchi axborot va 
uning zaxiralari konfedensialligi) muhim jihatlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan 
tadbirlar majmuidir. Xavfsiz tizimda tegishli apparat va dasturiy vositalardan 
foydalanib, axborotni o‘qish, yozish, hosil qilish va o‘chirish huquqiga ega shaxslar 
yoki ular nomidan amalga oshiradigan jarayonlar orqali axborotdan foydalana olish 
boshqariladi. Ma’lumki, absolut xavfsiz tizimlar mavjud emas, lekin «ishonish 
mumkin bo‘lgan tizim» ma’nosidagi ishonchli tizimlardan foydalaniladi. Yetarlicha 
apparat va dasturiy vositalardan foydalanib, bir vaqtning o‘zida turli maxfiylik 
darajasidagi ma’lumotlarni foydalanuvchilar guruhi tomonidan foydalanish 
huquqlarini buzmagan holda qayta ishlash imkonini beruvchi tizim ishonchli 
hisoblanadi. Ishonchlilikni baholovchi asosiy mezonlar – bu xavfsizlik siyosati va 
kafolatlanganlik. Xavfsizlik siyosati – xavfsizlik obyektlari va subyektlarining berilgan 
ko‘pligining xavfsizligini ta’minlash protseduralari va mexanizmlarini belgilovchi 
qoidalar to‘plami.
89
Tizim xavfsizligini ta’minlashning aniq mexanizmlarini tanlash 
qabul qilingan xavfsizlik siyosatiga muvofiq amalga oshiriladi. Kafolatlanganlik 
89
Алоқа ва ахборотлаштириш соҳасида ахборот хавфсизлиги. Атамалар ва таърифлар: 
Тармоқ стандарти. TSt 45-010:2010. 

629 
himoyaning passiv qismi bo‘lib, tizimdan foydalanishda unga bo‘lgan ishonch 
darajasini ifodalaydi. Ishonchli tizimda xavfsizlikka taalluqli barcha jarayonlar 
ro‘yxatga olib borilishi kerak.

жүктеу/скачать 12,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: