Мемлекеттік емтихан сұрақтары ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайы
Қазақ интеллигенциясының қалыптасуы: әлеуметтік құрамы, білім және қызметі
жүктеу/скачать 206,77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетінің қазақ қоғамындағы орыны. Жауап
| Қазақ интеллигенциясының қалыптасуы: әлеуметтік құрамы, білім және қызметі
Жауап: Қазақ ұлттық зиялылары 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін қалыптаса бастады, оның саны мен құрылымы, білім деңгейі мен дайындығы қоғамдық құрылым мен тұрмыс жағдайымен анықталды. Толық емес мәліметтер бойынша, революцияға дейінгі аймақта 3 мың мұғалім, 590 ауыл шаруашылығы маманы, 244 дәрігер, 393 орта медициналық қызметкер болған. Азаматтық соғыс және шетелдік араласу нәтижесінде мамандардың аздығы мен жетіспеушілігі одан сайын күшейе түсті. 1919 жылға қарай Қазақстанның барлық аумағында 33 дәрігер мен бірнеше роталық фельдшер ғана қалды. Ескі интеллигенцияны қолдану, оны социализм позициясына көшіру қиын және ұзақ процесс болды. 1919 ж.4 сәуірде БОАК "Алаш" партиясы мен "Алаш-Орда"үкіметінің басшыларына рақымшылық жариялады. Ескі интеллигенцияның мамандық бойынша жұмысқа оралуына көптен күткен әлемнің келуі, НЭП енгізу, екі соғыстың салдарын сәтті жеңу де қолайлы болды. 1925 жылы аймақтық партия ұйымын басқаруға Ф. И. Голощекиннің келуімен ескі мамандарға, ақыл-ой қызметкерлеріне әдепті, іскерлік қатынас бұзылды. 1926 ж.БКП(Б) Қазкрайкомының III пленумында а. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, С. Мендеев, ж. Аймауытов, с. Ходжанов және т. б. қатал сынға ұшырады. 20-30-шы жылдары жоғары мектеп сан жағынан өссе де, мамандар қатарын толықтыруға және зиялы қауым кадрларын қалыптастыруға шешуші әсер еткен жоқ. Өйткені, біріншіден, қазақстандық жоғары оқу орындары мен техникумдар әлсіз болды, екіншіден, мамандарға деген қажеттілік оларды шығару өсімінен асып түсті. Сондықтан мамандар лауазымына жұмысшылар мен шаруалар ұсынылды. «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетінің қазақ қоғамындағы орыны. Жауап: "Қазақ газеті", "Қазақстан" газеттері мен "Айқап" журналы негізінен қаражаттың жетіспеуінен жабылды. "Қазақ" газетінің қаржылық дәулеттілігін оның бас редакторы Ахмет Байтұрсынұлының 1913 жылдың ақпанынан 1918 жылдың наурызына дейінгі кезең ішінде бірнеше рет ақшалай айыппұл немесе қамау түрінде түрлі жазаларға тартылғаны, соның салдарынан бірнеше мың патша рубліне ақшалай кепілмен ғана босатылғаны, сол кезеңде тағы да осындай бірнеше газет шығаруға болатындығы айғақтайды. Егер алдыңғы басылымдардың артында ұлттық-діни қозғалыстың өкілдері тұрса, онда "Қазақ" газетін Әлихан Бөкейхан мен оның "Алаш" қозғалысы жөніндегі серіктері Ахмет Байтұрсынұлы мен Міржақып Дулатұлы (Дулатов) бастаған "батыстықтар" атты газет құрды және басып шығарды. Қазақ зиялыларының өкілдері, ортасында - Міржақып Дулатұлы."Қазақ" газетін шығара отырып, оның негізін қалаушылар 1905 жылғы "Қарқаралы петициясында" тізбеленген ғылыми ғана емес, саяси мақсаттар мен міндеттерді де алдына қойды. Петицияда болмаған газеттің маңызды мақсаттарының бірі-халықтың этникалық атын қорғау. Бұл мақсат "Қазақ" газетінің атауына арқау болды. Әлихан Бөкейхан өзінің "Қазақ тарихы" атты сериялы мақаласында"Түрік баласы" (сөзбе — сөз - "түріктердің ұрпағы") деген бүркеншік атпен "біз жарыққа, ағартуға ұмтылуға және өзіндік ұлттық дәстүрімізді сақтауға тиіспіз; біз өткен дәстүр негізінде [қазіргі заманғы]" қазақ мәдениетін "және "қазақ" әдебиетін "жасауға міндеттіміз. Сонда біз өзіміздің шын есімімізді, "қазақ" есімін сақтай аламыз. Газет пен оның негізін қалаушылардың орта мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттеріне мыналар кірді: - 1907 жылғы 3 маусымдағы Заңмен алынған қазақтардың сайлау құқықтарын қалпына келтіру; - қоныс аудару отарлауына қарсы тұру және олардың байырғы жерлерін қазақтарға одан әрі меншікке бере отырып қайтару; - "ауыл мектептеріндегі қазақ сауаттылығынан сабақ беру, осы мектептердегі балалар тілінде сабақ беру" және "болыстық кеңседегі іс қағаздарын жүргізу және халық соттарындағы қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізу"арқылы жасырын және айқын орыс саясатына қарсы іс-қимыл; - Дала өлкесінде Земствоны (жергілікті өзін-өзі басқаруды) заңнамалық енгізу және дамыту, бұл қазіргі қазақ мемлекетінің негізін салудың бастауы болар еді; қазақтарға қазіргі заманғы әскери ғылым мен қару-жараққа жол ашқан әскери міндеттілікті енгізу. "Қазақ" газеті мен оның негізін қалаушылардың түпкі стратегиялық мақсаты Қазақ ұлттық мемлекеттілігін қалпына келтіру болды, ол кезде өзіндік ұлттық дәстүр негізінде "батыс мәдениеті іске асырылуы тиіс еді", деп Әлихан Бөкейханов өзінің "қазақтар" атты очеркінде жазады. М. Сералин Қазақстандағы демократиялық бағыттың ұлттық журналын шығаруды жолға қойған алғашқы журнал болды. "Айқап" журналы жарық әлемге терезе болды". М. Сералиннің " Оян, қазақ!"М.Дулатов демократиялық интеллигенцияны, либералдық-революциялық бағыттағы студент жастарды іс жүзінде топтастырып, олардың назарын және Күшін жалпыұлттық проблемаларды шешуге шоғырландыруға қол жеткізді. "Айқап "патша өкіметінен кейін қазақ қоғамын оятып," Қазақ " газеті оның ең үздік дәстүрлерін жалғастыра отырып, жаңа биікке көтерілді. жүктеу/скачать 206,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|