Казревком мен Қазақ АКСРның құрылуы

1918 жылдың аяғы мен 1920 жылдың басында Қазақ кеңестік автономиясының құрылуы бойынша дайындық жұмыстары қарқынды жүргізілді. 1919 жылдың 10 шілдесінде Қазақ өлкені басқару жөніндегі революциялық комитеті (Қазревком) құрылды. Азаматтық соғыс жағдайында Қазревком жоғарғы әскери-азаматтық билікті өз қолына шоғырландырды. Қазревкомның маңызды міндеті болашақ қазақ кеңес автономиясының аумақтық тұтастығын қалыптастыру болып табылады. Казревкомның басына Пестковский ауылы қойылды. Қазревком қазақ жерлерін біріктіру, Қазақстандағы кеңестік билік органдарын ұйымдастыру, Кеңес өкіметі жағына ұлттық интеллигенция өкілдерін тарту жұмыстарын жүргізді. Мысалы, ревком құрамына А.Байтұрсынов, с. Меңдешев, Б. Қаратаев, С. Сейфуллин кірді. "Ұшқын" газеті шығарыла бастады. 1920 жылы 9 наурызда Алаш Орда жойылды.

1920 жылғы 26 тамызда Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы Декрет күшіне енді. Декрет Семей, Ақмола, Торғай, Орал уездерінің, Маңғыстаудың, Каспий сырты облысының кейбір бөлігінің және қазақтар мекендеген Астрахань губерниясының құрамындағы Автономия аумағын анықтады.

1920 жылы 4 қазанда Орынборда ҚазАССР Кеңестерінің Құрылтай съезі өтті. Бұл күн Қазақ Кеңестік ұлттық мемлекеттілігінің туған күні болып табылады. Съезде автономиядағы билік органдары с.Меңдешев басқарған ОСК (орталық атқарушы комитет), в. Радус-Зенькович басқарған ХКК (Халық Комиссарлар Кеңесі) сайланды. Съезде "ҚазАССР еңбекшілерінің құқықтары декларациясы" қабылданды. Декларация Конституция ретінде қызмет етті. Ол Қазақстан еңбекшілеріне кең саяси құқықтарды бекітіп берді. Автономияның астанасы болып Орынбор жарияланды.

Алайда қазақ халқының аумақтық шоғырлануы ҚазАССР құрылуымен аяқталған жоқ. Жетісу және Сырдария облыстары Түркістан АКСР-нің құрамында, ал Семей және Ақмола облыстары Сібір комитетінің қарамағында болды. Бұл жерлердің Қазақстанға нақты қосылуы туралы мәселе кейіннен түпкілікті шешілді. 1924 жылдың қазан айында Орта Азиядағы кеңестік республикаларды межелеу жүргізілді. Шекараларды межелеу нәтижесінде ҚазАССР құрамына Сырдария және Жетісу облыстары кірді. Қазақстанның аумағы ұлғайып, 2,7 млн. шаршы км құрады, халық саны 5230 мыңға жетті. адам, оның ішінде қазақтар 61% құрады. 1925 жылы сәуірде автономияның астанасы Қызылордаға айналған Ақ мешіт болды. Сонымен қатар, 1925 жылдың сәуірінде қазақ халқының тарихи нақты атауы қалпына келтірілді. Естеріңізге сала кетейік, отаршылдық кезеңде қазақтар қателесіп қырғыздар деп аталды, нәтижесінде қазақтардың автономиясы бастапқыда Қырғыз АССР деп аталды.

1929 жылы ҚазАССР астанасы Алматы болды.

1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО-ның жаңа Конституциясы қабылданды. Жаңа Конституцияға сәйкес ҚазАССР одақтық республика (ҚазКСР) болып қайта құрылды. Қазақстан басқа республикалардың қатарында Кеңес Одағының құрамына кірді. 1937 жылы наурызда ҚазКСР Конституциясы қабылданды. Қазақстан Конституциясы Одақтық Конституцияға сәйкес әзірленді, сондықтан 1936 жылғы КСРО Конституциясының барлық ережелері ҚазКСР Конституциясына ауыстырылды. Одақтас республикалардың егемендігі шектеулі болды. Әр республика КСРО-дан еркін шығу құқығын сақтап қалды, одақтас республикалардың аумағы олардың келісімінсіз өзгере алмады. КСРО Конституциясы Одақ заңнамасының республикалық заңнамадан басымдығын түпкілікті бекітті.

Осылайша, 1920 жылы РСФСР құрамында Қазақ АССР құрылды. Қазақ Кеңестік ұлттық мемлекеттілігінің жариялануы үлкен тарихи маңызға ие болды. Қазақ халқы бұл актіні отаршылдыққа қарсы көпғасырлық күрестің, ұлттық жаңғыру жолындағы алғашқы қадамның нәтижесі ретінде қабылдады. 1936 жылы республика мәртебесі көтерілді. КСРО-ның жаңа Конституциясына сәйкес Қазақ АССР Қазақ ССР болып қайта құрылды. Жаңа одақтық Конституцияда жарияланған барлық құқықтарға қарамастан, Қазақстан шынайы тәуелсіздікке, тіпті өзін-өзі басқаруға да ие болған жоқ. Дегенмен, Қазақстанның егемендігін ресми тану және оның аумағын заңнамалық тұрғыдан бекіту мемлекет тарихында үлкен рөл атқарды.

17. 
    
    
    жүктеу/скачать 206,77 Kb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: