– QR Konstituciyasiniñ 6-babinda: «Mem-

20

bağittaği jwmistar odan ärі jalğasin tabatin boladi. 

      

 – Elbasi osidan üş jil bwrin qabildanğan 

«Qazaqstan-2050» Strategiyasinda» tіl sayasa-

tin sauatti jäne däyektі jürgіzu kerektіgіn ayta 

kelіp: «Sіzder bіzdіñ sayasatimiz turali – 2025 

jilğa  qaray  qazaq  stan diqtardiñ  95%-i  qazaq 

tіlіn bіluge tiіs ekenіn bіlesіzder», – degen bo-

latin Atalğan mejege de köp uaqit qalğan joq. 

Memleket  basşisi  qoyğan  talap  üdesіnen  şiğa 

alamiz ba?

– Ärine, bwl – el aldindaği ülken mіndet. Öz-

derіñіz  bіletіn  «Qazaqstan  Respublikasinda  Tіl-

derdі damitu men qoldanudiñ 2011-2020 jildarğa 

arnalğan  memlekettіk  bağdarlamasinda»  atalğan 

 mejege  jetudіñ  joldari  naqti  atalip  körsetіlgen. 

Soñği  jildari  äleumettіk  zertteu  nätijelerі  mem-

lekettіk tіldі erkіn bіletіnderdіñ ülesіnіñ jil  sayin 

artip kele jatqanin bayqatadi. 2011 jilğa qarağanda 

2014 jili memlekettіk tіldі bіletіnderdіñ ülesі 26%-

ğa artqan. Qazіrgі uaqitta memlekettіk tіldі erkіn 

bіletіnderdіñ ülesі 72%-di qwradi.

Jalpi  bіzdіñ  Ministrlіk  memle ketі mіzdegі  tіl 

sayasatin  jürgіze tіn  uäkіlettі  organ  bolğandiqtan, 

barliq  memlekettіk  organdarmen  tiğiz  baylanista 

jwmis іsteydі. Täuelsіzdіk alğali mektep tabaldi-

riğin attağan büldіrşіnder sani jildan-jilğa artuda, 

aldi elge qizmet etu jasina da jettі. Bala – bіzdіñ 

bolaşağimiz, bügіnde qazaq tіlіndegі balabaqşalar, 

mektepter sani jil sayin artuda. Jalpi haliq arasin-

da qazaq tіlіnde bіlіm aluğa degen oñ betbwris bar 

ekenіn Bіlіm jäne ğilim ministrlіgіnіñ aqparattari-

nan bayqauğa boladi. Respublika boyin şa mektep 

jasindaği qazaq balalariniñ 87,2%-i ana tіlіnde oqi-

di. Soñği jildari Wlttiq bіriñğay testіleu qoritindisi 

boyinşa, «Altin belgі» alğan mektep bіtіruşіlerdіñ 

qazaq  tіlіnde  oqiğandari,  haliqaraliq  ğilimi  jaris-

tarda  jülde  alğan  balalardiñ  іşіnde  qazaq  tіlіnde 

bіlіm beretіn mektepterdіñ şäkіrtterі basim eken-

dіgі bayqaladi. Bwl – bіzdіñ keleşegіmіzdіñ qazaq 

tіlіnde bіlіm alğan jastarimizdiñ qolinda ekenіnіñ 

ayqin körіnіsі emes pe?!

Memlekettіk  tіldі  köpşіlіktіñ  keñіnen  qolda-

nuina  qol  jetkіzu  maqsatinda  respublika   boyinşa 

eresek  twrğindarğa  arnalğan  üzdіksіz  bіlіm  beru 

modelі  arqili  tіldі  oqitudiñ  standarttari  äzіrlenіp, 

tiptіk oqu-ädіstemelіk keşen qoldanisqa engіzіldі. 

Qazіrgі uaqitta memlekettіk tіldі meñgerudіñ deñ-

geyіn aniqtau KAZTEST jüyesі arqili jüzege asiri-

luda. Respublika boyinşa 2011 jildan 2014 jil ara-

liğinda 80 miñğa juiq azamat atalğan jüye boyinşa 

memlekettіk tіldі meñgeru deñgeyіn aniqtadi.

Sonday-aq qazіrgі uaqitta elektrondi BAQ-tar-

da da memlekettіk tіldegі sapali bağdarlamalar kö-

beyude,  balalarğa  arnalğan  animaciyaliq  filmder 

jüyelі tüsіrіlude.

Internet jelіsі arqili onlayn rejіmіnde qazaq tіlіn 

oqitudiñ türlі bağdarlamalar äzіrlenіp, ornatiluda. 

Jalpi  tіl  üyrenemіn  degen  jwrtşiliqqa  respublika 

boyinşa  memlekettіk  tіldі  oqitu  ortaliqtari  jwmis 

atqarip jatir. Jil  sayin qazaq tіlіndegі bas  pa önіm-

derі: ğilimi, tanimdiq ädebietter, türlі oqu qwral-

dari,  qarqindi  oqitudiñ  interaktivtіk  ädіstemelerі 

şiğarilip, respub lika boyinşa tegіn taratiluda. Atal-

ğan  önіmder  tek  qana  tіl  üyretіp  qoymay,  halqi-

mizdiñ  salt-dästürіn,  ädebietіn,  mädenietіn  nasi-

hattauğa  da  bağittalğan.  Haliq  arasinda  memle-

kettіk tіlіmіzdі nasihattau jwmistari da sirt qalğan 

emes. Osinday wsaq, közge körіnbes äreketterdіñ 

barliği  da  nätijesіnde  ülken  bіr  bütіnge  aynalari 

sözsіz. Atqarip  jatqan  jwmistarimizdiñ  barliği  el 

igіlіgі üşіn, alğa qoyğan maqsatti jwmistarimizğa 

qol jetkіzu üşіn ekenіn aytqim keledі.

– Äñgіmeñіzge raqmet.

     

Äñgіmelesken  Nwrperzent DOMBAY

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

21

–

 

 

 

 

–

 

 

–

 

–

–

-

-

-

 

–

 

–

–

-

 

–

–

–

–

–

-

 

–

-

 

 

-

 

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

–

 

 

 

 

–

 

 

–

 

–

–

-

-

-

 

–

 

–

–

-

 

–

–

–

–

–

-

 

–

-

 

 

-

 

22

 

–

 

–

-

–

–

 

–

–

–

-

-

TIL.GOV.KZ

-

 

–

–

 

–

-

-

 

-

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

23

-

 

–

-

 

–

–

-

–

-

 

–

–

–

–

 

–

-

 

 

-

 

 

 

–

-

-

 

–

–

 

–

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

24

-

-

-

 

-

-

-

-

 

–

-

 

 

–

 

-

-

–

 

–

 

 

-

-

 

-

-

-

-

-

-

 

-

-

-

CD

-

 

–

 

–

 

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

25

 

–

-

–

-

-

–

 

–

–

-

-

-

-

-

-

 

-

–

 

2

-

–

 

-

-

-

 

-

-

 

-

 

–

 

 

АНА ТІЛІМ  – АЙБАРЫМ

26

Бұрынғы  қазақ  қоғамында  уақытты  жұл-

дыздар  бойынша  есептеу  жүйесі  болған.  Әлі 

күнге дейін бұл уақыт есебі «тоғыс есебі» деп 

аталады. Әлемнің басқа елдерінде кездеспейтін 

бұл  жүйеде  уақыт  Ай  мен  Үркер  жұлдыз 

шоғырының  әрбір  28  күнде  бір  «тоғысып» 

отыруы бойынша анықталады.

Көне дәуірлерден келе жатқан тоғыс жүйе-

сінде  есепшілердің  Үркер  жұлдыз  шоғы рын 

таңдап алуының себебі болуға тиіс. Біріншіден, 

Үркер  жұлдыз  шоғыры  түнде  шоқтай  болып, 

көзге  бірден  жарқырап  түседі.  Екіншіден, 

14  мамыр  мен  21  маусым  аралығынан  басқа 

уақыттарда  Үркер  жұлдыз  шоғыры  (Торпақ 

шоқжұлдызының  құрамында)  түнгі  аспанда 

үзбей көрініп тұрады. Үшіншіден, ай батыстан 

туып,  шығысқа  қарай  қозғалғанда,  Үркер 

шығыстан  туып,  батысқа  қарай  қозғалады. 

Бір-біріне  қарсы  қозғалған  аспан  денелерінің 

кездескен  уақыты,  яғни  тоғысқан  мезгілі 

уақытты  дәл  белгілеу  үшін  таптырмас  белгі 

деуге болады.

Қазіргі  ғылымда  мұндай  уақыт  мөлшерін 

«жұлдыздық ай есебі» деп атайды. Оның мөлшері 

жуық түрде 27 күн 7 сағат 43 минут  қа тең. Ертеде 

дәл  есептейтін  сағат  болмағандықтан,  қазақ 

есепшілері  Жұлдыздық  ай  мөлшерін  28  күн 

етіп белгілеген. Бір жыл ішінде Ай мен Үркер 

13  рет  тоғыса  алатындықтан,  нәтижесінде 

тоғыс есебінде 364 күн болған.

Қазіргі  қазақ  тілінде  тоғыс  есебіне  қатысты 

едәуір  сөз,  тұрақты  сөз  тіркестері  сақталған. 

Мысалы, «қырқына шыдап, қырық біріне шыда-

мапты» деген тұрақты сөз тіркесінің мәнін былай 

деп ашады. 40 айда тоғыс есебі мен Күн жылы 

жуық түрде дұрыс теңеледі. Ал 41 айда тоғыс 

есебінің  мөлшері  дұрыстала  түскенмен,  Күн 

жылы өз мөлшерінен 8 күн асып түседі. 

Ай  мен  Үркердің  тоғысуын  есепшілер  

3 күнге бөледі. 

1. Ай мен Үркер жақын келген күнді «ауыл-

үй қонды» деп атайды.

2. Ай орағының немесе тасасында Үркердің 

көрінбей қалуын «тоғамдасу» деп атайды.

3.  Айдың  «Үркерді  басып  өткен  үшінші 

күнін» өріп шықты деп атайды.

Бұл  тоғыс  «бес  тоғыс»  деп  аталады.  Осы 

тоғыстан бастап Қазақстан жерінде жер көктеп, 

ағаштар бүршік жара бастайды. 

Ай мен Үркердің тоғысуына орай халқы мыз-

дың  тұрмысында  болжам  айту  жиі  кез деседі. 

Мәселен,  «Ақпан  мен  Қамбардың  тоғы сы» 

болады. Бұл тоғыста Ай шалқасынан қып-қызыл 

болып  жатып  алып,  Үркерден  алыс  тоғысады. 

Мұндай  тоғысты  ертеде  халқымыз  «Жұт 

тоғыс» деп атаған. 

Әбутәліп ОРЫНҒАЗЫ

филология ғылымдарының кандидаты,

Ш.Шаяхметов атындағы 

Тілдерді дамытудың республикалық 

үйлестіру­әдістемелік орталығының 

аға ғылыми қызметкері 

ЖҰЛДЫЗ ЕСЕБІНЕ 

НЕГІЗДЕЛГЕН КҮНҚАЙЫРУ

ТУҒАН ТІЛ  – ТҰҒЫРЫМ

27

«Білсең  –  хұтпын,  білмесең  –  жұтпын» 

дейтін  қағида  осы  оқиғалардан  кейін  айтыл-

ған  болса  керек.  Бұл  жердегі  хұт  деп  отыр-

ғанымыз  –  ақпан  айының  жұлдыз  атауы.  Ал 

Е.Жанпейісов  «Айдың  тоғамы»  деген  тіркес 

көркем  әдебиеттерде  кеңінен  қолданылғанын 

айта келе «Айдың тоғамы – ай мен жұлдыздың 

тоғысатын,  тұстас  келетін  кезі»,  –  деп  түсін-

діреді [2, 108 б.].

М.Исқақовтың  пікірінше,  қазақ  күнтізбе 

жүйесінде  он  үш  ай  да,  он  екі  ай  да  болған. 

Олар кезектесіп келеді. Он үш ай болатын жыл 

санауы  тоғыс  есебіне  сәйкес  келеді.  Ғалым 

тоғыс  есебін  былайша  түсіндіреді:  «Тоғыс 

есебі  –  уақыт  есебінің  Үркер  шоқжұлдызы 

бойынша  жүргізілетін  жүйесі,  яғни  Үркерге 

негізделген  күнтізбе. Ай  орағының  немесе ай 

табағының Үркерді басып өтуі тоғыс, тоғысу 

немесе  тоғаю  деп  аталады.  Тоғыс  кезінде 

аспан  әлемінің  аядай  учаскесіне  шоғырланып 

жиналған  Үркердің  айқын  алты  жұлдызы 

Айдың арғы жағында, тасада қалады да жердегі 

бақылаушыға көрінбейді. Ай ақырын жылжып 

өтіп кеткенде, тоғыс аяқталып, Үркер көрінеді. 

Ай мен Үркер үнемі тоғыса бермейді. Тетелес 

келетін  екі  тоғыстың  аралығында  өтетін 

уақытты қазақ халқы тоғыс айы дейді. Оның 

уақыты  –  28  күн.  Сондықтан  Ай  мен  Үркер 

жыл  ішінде  он  үш  рет  тоғыса  алады,  демек, 

жылда он үш тоғыс айы бар» [2].

Тоғыс  есебі  көне  түркі  жыл  санауынан 

туындаған  деген  болжам  туындап  отыр. 

Себебі  Г.Н.Потаниннің  деректеріне  қарасақ, 

Сібірдің түркі тілдес халықтары (алтайлықтар, 

хакастар, тувалықтар) Қазан төңкерісіне дейін 

тоғыс  есебін  қолданып  келген  екен.  Сондай-

ақ  тоғыс  есебі  қазақтардың  ауыз  әдебиетінде 

де  жиі  кездесіп  отырады.  Мысалы,  «Қамбар 

батыр»  жырында  Қыз  Назымға  таласып,  Екі 

батыр соғысты. Бұлтты шайнап мұз бүркіп, 

Үркер мен Айдай тоғысты деген өлең жолдары 

кездеседі  [3].  Демек,  қазақ  жыл  қайыру 

тәжірибесінде  тоғыс  есебі  ертеректе  көне 

түркіден қалған сарқыншақ болса керек. 

Ай, жыл, мезгіл, апта, күн ұғымдары, жалпы 

күнтізбе  мен  ауа  райына  қатысты  атаулар 

жалпыадамзаттық  қажеттіліктен  туындап, 

адамзат пайда болғаннан бері қолданылып келе 

жатқандықтан,  әрбір  космонимнің,  ауа  райы 

мен  күнтізбе  жүйесіне  қатысты  лексикалық 

бірліктің өзіндік тарихы (этимологиясы), қол-

данылу ерекшеліктері, тілдік жіктелуі болады. 

Халық  күнтізбесінің  құрамына  аптадағы 

күн  аттары  да  кіретіні  белгілі.  Қазіргі  қол-

данылып  жүрген  күн  аттары  –  дүйсенбі, 

сейсенбі,  сәрсенбі,  бейсенбі,  жұма,  сенбі, 

жексенбі  түркілерге  парсы  тілінен  енген  [4]. 

Ал  осы  ауыс-түйістікке  дейін  байырғы  қазақ 

қоғамында  айды  аптаға,  аптаны  күнге  бөліп, 

аптаны  күндерге  арнайы  атаулар  беру  салты 

болды ма? Бұл жерде осы сұраудың жауабына 

тоқтала кету керек. 

Біздің байқауымызша, тоғыс есебіне негіз-

делген  күнтізбеде  бір  айдағы  күндерді,  яғни 

бір  тоғыстан  келесі  бір  тоғысқа  дейінгі  әрбір 

күнді  есепшілер  Айдың  фазасына  қарай 

атап,  уақытты  сол  атаумен  белгілеп  отырған. 

Мысалы, туар айдың бес жаңасында барамын, 

өліара өткен соң, ескі айдың төртінде т.б.

Тоғыс  есебі  бойынша  бір  айдағы  күн 

аттары былай аталады:

айдың бір жаңасы;

айдың екі жаңасы;

айдың үш жаңасы;

айдың төрт жаңасы;

айдың бес жаңасы; 

айдың алты жаңасы; 

айдың жеті жаңасы; 

айдың сегіз жаңасы; 

айдың тоғыз жаңасы; 

айдың он жаңасы; 

айдың он бір жаңасы; 

айдың он екі жаңасы; 

айдың он үш жаңасы; 

айдың он төрт жаңасы;

толған ай.

ескі Айдың он төрті;

ескі Айдың он үші;

ескі Айдың он екісі;

ескі Айдың он бірі;

ескі Айдың оны;

ескі Айдың тоғызы;

ескі Айдың сегізі;

ескі Айдың жетісі;

ескі Айдың алтысы;

ескі Айдың бесі;

ескі Айдың төрті;

ескі Айдың үші;

ескі Айдың екісі;

ескі Айдың бірі;

 өліара.  

 

Үркер  тоғысының  әсіресе  малшы  қауымы 

үшін  біраз  артықшылығы  байқалады.  Жыл-

басының  (Үркердің  батуының)  көктемнің 

соңғы  айына  келуі  ел  тұрмысына  қолайлы 

болуымен  бірге,  есепшілер  ендігі  жерде 

Үркердің тәуліктік қозғалысын астрономиялық 

меже етіп  алып,  түннің  ұзақтығы, қысқалығы 

тәрізді құбылыстарды анықтады. Бұрын түннің 

ұзақ  не  қысқа  құбылысын  жай  ғана  сезінсе, 

ендігі  жерде  бұл  құбылысты  Үркер  арқылы 

ТУҒАН ТІЛ  – ТҰҒЫРЫМ

28

бақылап,  белгілеу  мүмкін  болады.  Үркер  қас 

қарая  көрініп,  таң  атқанша  батпайтын  болса 

– ең ұзақ түн (қыс ортасы), ал түн ортасы ауа 

батып кетсе, – күннің ұзарып, түннің қысқара 

бастағаны.  Сөйтіп,  есепшілер  Үркердің 

жылдық  жолына  ғана  емес  (мысалы,  Үркер 

батқан  кезден  келесі  жылға  батқан  кезге 

дейінгі  аралық),  тәуліктік  қозғалысына  да 

назар  аударды.  Үркер  тоғысының  тағы  бір 

артықшылығы  –  ауа  райын  болжауға  жыл 

мезгілдерінің  (солярлық  уақыттың)  қалай 

өтетінін  жорамалдауға  қолайлылығы.  Үркер 

есебі  бойынша,  жыл  екі  мезгілге  бөлінген. 

Үркер жерге түсіп көрінбей кеткен кез – жаз, ал 

Үркер көрінетін кез – қыс. Үркерлі айдың бәрі 

қыс  деп  аталатын  дағдылы  сөз  орамы  осыны 

аңғартады. 

Қазақ  есепшілері  қаншалықты  жарқырап 

тұрғанымен,  Сүмбіле,  Босаға  тәрізді  шырақ-

тарын  нысана  етпей,  Қамбар  жұлдызына  жіп 

таққан.  Бұның  себебі  неде?  Зерттеуші  бұл 

сауалға төмендегідей жауап береді. 

Қазақ  есепшілерінің  ұстанған  жүйесі 

бойынша  Күн,  Ай,  жұлдыз  тәрізді  аспан 

шырақтары  бір-бірімен  тығыз  байланысты 

болуы шарт. Уақыт өлшемін анықтап белгілеу 

сондай  шарттылыққа  бағынуға  тиіс.  Оның 

үстіне  қазақ  қауымында  Айға  табыну  салты 

өте  күшті  болған.  Сондықтан  есепшілер  де 

қоғамдық  сананың  осындай  түрінен  (діннен) 

тысқары тұра алмаған. 

Сонымен байырғы есепшілер аспан аясында 

Аймен  кездесетін  жұлдызды  тапқан.  Ол  – 

Қамбар жұлдызы. Бұл жұлдыз күз айларында 

туылып,  көктем  айларында  батады.  Қамбар 

жұлдызы көк жүзінде Аймен бес рет кездеседі. 

Яғни  есепшілердің  тілімен  айтқанда,  бес 

мәрте тоғысады. Алғашқы тоғыс қазан айында 

өтеді.  Қамбар  жұлдызымен  Ай  өзінің  тоғыз 

жаңасында  тоғысады.  Сондықтан  осы  айды 

тоғыздың айы (қазан) деп атайды. Одан кейін 

ай Қамбармен өзінің жеті жаңасында тоғысады. 

Бұл  айды  жетінің  айы  (қараша),  Айдың 

Қамбармен  бес  жаңасында  тоғысуын  бестің 

айы  (желтоқсан),  үш  жаңасында  тоғысуын 

үштің айы (қаңтар), бір жаңасында тоғысуын 

бірдің айы (ақпан) деп атайды.

Әрбір күнқайырудың өзіндік жүйесі, соған 

сәйкес жыл басы, жыл мейрамы, сол мейрамда 

өткізілетін  салт,  дәстүрлері  болады.  Қамбар 

тоғысы – өзіндік жүйесі бар күнқайыру. Оның 

бас  айы  –  бірдің  айы  (ақпан).  Жыл  басын 

тойлау  айдың  бірінші  жаңасында  басталады. 

Яғни  айға  тән  ету  салты  қатаң  сақталады. 

Мейрамның  аты  Қызыр  ата  немесе  ақтың 

мейрамы деп аталады [5].

Қамбар  жұлдызына  қарағанда,  Үркердің 

күн  белдеуіндегі  жүретін  жолы  әлдеқайда 

ұзақтау. Қазақ қауымы үшін Үркер тоғысының 

бірнеше  қолайлы  жағы  бар.  Ескі  жылдың 

шығуы  мен  жаңа  жылдың  кіруі  бұрынғыдай 

қыс  мезгілінің  аяғына  (ақпанға)  емес,  көктем 

мезгілінің соңына сәйкес келетін болды. Үркер 

мамырдың 10-ында батып, сол батар алдында 

жаңа  туған  аймен  тоғысады.  Бұны  есепшілер 

бір тоғыстың айы деп атап, оны жылдың басы 

етіп белгілеген. 

Қазақ  есепшілерінің  ұстанған  жүйесі 

бойынша,  Күн,  Ай,  жұлдыз  тәрізді  аспан 

шырақтары  бір-бірімен  тығыз  байланыста 

болуы шарт. Уақыт өлшемін анықтау, белгілеу 

осындай  шарттылыққа  бағынуға  тиіс.  Ата-

бабаларымыздың  ерте  заманда  «Жаңа  айда 

жарылқа,  ескі  айда  есірке»  деп  тәу  ететін 

салтының  іс  сорабы  күні  бүгінге  дейін  сақ-

талған. 

Әр  тоғыстың  арасы,  шамамен,  28-29  күн 

болады.  Қамбар  тоғысы  бойынша,  бес  айды 

кемімелі тақ санмен атаса, қалған жеті айды жай 

сөзбен  айтқан.  Олар  аласапыран,  отжақпас, 

құралай, жұтшашқан т.б. тәрізді байырғы ата-

улар болуы ықтимал.

ТУҒАН ТІЛ  – ТҰҒЫРЫМ

29

Қамбар тоғысына тән бірдің айы, үштің айы 

тәрізді атаулар Қазақстанның Шығыс өлкесінде 

күні бүгінге дейін айтылады. Туыстас қырғыз 

тілінде де токуздун айы (қазан), жетинин айы 

(қараша),  бештин  айы  (желтоқсан),  учтун 

айы (қаңтар), бирдин айы (ақпан) деген атау-

лар бар. қырғыз тілінде қалған жеті айдың ата-

уы жалган куран (наурыз), чын куран (сәуір), 

бугу  (мамыр),  кулжа  (маусым),  теке  (шілде), 

баш оона (тамыз), аяк оона (қыркүйек) деп жай 

сөз тіркесімен айтылады. 

«Ақпандағы  ақырап  –  Қамбар  тоғысы», 

«Жол  иесі  Қамбар-ау,  қарағыма  көз  сал-ау» 

тәрізді  тұрақты  сөз  орамдарының  байырғы 

мұралар  тілінде  кездесуі  Қамбар  тоғысының 

ерте  заманнан  келе  жатқан  күн  қайыру 

екендігін байқатады. 

Пайдаланылған әдебиет:

1. Жанпейісов  Е.  Әуезовтің  «Абай  жолы» 

роман-эпопеясының тілі. – Алматы, 1976. – 165 б.

2.  Исқақов М. Халық календары. – Алматы, 

1980. – 318 б.

3.   Потанин  Г.Н.  Казахский  фольклор  в 

собрании Г.Н. Потанина. – Алматы, 1972. – 512 с.

4. Кеңесбаев  І.  Қазақ  тілінің  фразеоло-

гиялық сөздігі. – Алматы, 1977.-712 б.

5. Сердюченко Г.П. Счет лет по животному 

циклу  у  кабардино-черкесов,  абазин  и  ногай-

цев. – Том 11. – Нальчик, 1947. – 324 с.

жүктеу/скачать 12,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: