Методические рекомендации по формированию инклюзивной культуры в организациях образования нұр-Сұлтан 2019

59 
ынталандырады. Барлық принциптері инклюзивті білім беру ортасын құру 
бағытында мектепті реформалаудың айқын стратегияларын қамтиды. Өз 
оқушыларының қажеттіліктерінің әр түрлілігіне тиісті түрде әрекет ететін 
мектептің кез-келген іс-әрекеті қолдау болып саналады.
Қолдаудың барлық түрлері инклюзивті принциптерге сәйкес әзірленеді 
және жалпы жүйеге біріктіріледі. 
Инклюзивті саясатты әзірлеу саласында мынадай индикаторлар қаралады: 
1) 
Мектеп әрбір балаға ашық. 
2) 
Инклюзивтілік саясаты барлық білім беру процесіне қатысушылармен 
сақталады.
3) 
Мектеп саясаты қудалауға қарсы тұру және қауіпсіз психологиялық 
ортаны құруға бағытталған.
4) 
Оқушылар оқудың келесі деңгейіне көшкен кезде немесе басқа білім 
беру ортасына ауысқан кезде бейімделуіне көмек көрсетіледі. 
5) 
Оқушылардың сабақтарды жіберіп алуын және оқудан артта қалуын 
болдырмау бойынша жұмыс жүргізілуде. 
6) 
Педагогтардың инклюзивті білім беру саласындағы кәсіби дамуы 
үшін мүмкіндік беріледі.
Инклюзивті тәжірибені дамыту: 
- 
оқу үдерісін басқару, 
- 
ресурстарды жұмылдыру. 
Оқыту практикасын дамытуда мектептің мәдениеті мен саясатының 
жалпыға бірдей бағдарлануы маңызды. Сыныпта осындай тәжірибені енгізу 
кезінде Білім алущылардың қажеттіліктерінің әртүрлілігі міндетті түрде есепке 
алынады және оқушылар мектептен тыс тәжірибе мен білімге негізделген 
өздерінің білім алуына белсенді қатысуға шақырылады. Мектеп қызметкерлері 
материалдық емес, қосымша ресурстарды табуға мүдделі. Оқуды қолдауға және 
әрбір баланың мектеп өміріне толық қатысуына көмектесетін ресурстарды 
іздестіру барлық мектеп қызметкерлері, ата-аналар/ қамқоршылар және 
жергілікті қоғамдастықтар арасында жүргізіледі. 
Инклюзивті тәжірибені дамыту кезінде келесі көрсеткіштер қаралады: 
1) 
Мектеп барлық оқушыларға сапалы білім алу үшін тең мүмкіндіктер 
ұсынады. 
2) 
Оқушылардың үлгерімі мен оқушылардың жетістіктерін бақылау. 
3) 
ЖКО-ның балаларына қажетті материалдық-техникалық жағдайлар 
жасалады. 
4) 
Арнайы білім беру қажеттіліктері мен балалардың жеке қабілеттерін 
қанағаттандыру үшін жағдайлар жасалады. 
5) 
Психологиялық, медициналық және педагогикалық қолдау қызметі 
тиімді жұмыс жасайды. 
6) 
Басқа білім беру ұйымдарымен және қоғамдық бірлестіктермен өзара 
іс-қимыл жасалады және қолданады. 

60 
Осы үш аспектің барлығы мектепке ену үшін өте маңызды. Мектептегі 
реформалар мен өзгерістердің кез келген жоспарында барлық үш бағытқа назар 
аудару керек. 
Дегенмен, «инклюзивті мәдениетті құру» аспектісі әдейі үшбұрыштың 
негізіне орналастырылады. Мектеп мәдениетінің білім беру реформаларының 
сипаты мен динамикасына жағымды немесе жағымсыз әсер ету мүмкіндігіне 
назар аудару жеткіліксіз. Мектеп мәдениеті тұрақты реформалар мен 
өзгерістердің негізі болып табылады. 
Ортақ инклюзивтік құндылықтар мен кооперативтік қатынастарды 
дамыту оның басқа құрамдас бөліктерінің өзгеруіне әкелуі мүмкін. Бұл 
мектепте білім мен оқытудың саясаты мен тәжірибесін өзгертетін инклюзивтік 
мәдениет, ол жаңа қызметкерлер мен мектеп оқушылары тарапынан белсенді 
қолдау көрсете алады [32]. 
Әрбір аспектіде білім беру деңгейін көтеру және мектептегі өмірге 
толыққанды қатысуы үшін не істеу керек екендігіне көбірек назар аудару үшін 
екі бағыт қалыптастырылады. Олар бірге инклюзивтік мектепті дамыту 
жоспарын құру бойынша жұмыстарды құрылымдау бойынша бағалау 
әдіснамасын анықтайды; Осьтер мен секциялардың ұсынылған атаулары 
осындай жоспардың бөлімдері үшін тақырыптар болуы мүмкін. 
Инклюзивті бағыттағы мектептердің дамуы міндетті түрде осы барлық 
облыстарда болуы тиіс екендігі туралы нақты түсінік қалыптастыру қажет. 
Мектептің басты міндеті - мәдениетаралық сәйкестікті қалыптастыру, 
баланың әмбебап құндылықтар жүйесін қалыптастыру болатын білім беру 
үдерісін құру. 
Әлеуметтік мекеме ретінде мектеп балалардың толеранттылығын арттыру 
үшін зор әлеуетке ие. Бұл мүмкіндіктер оқу және сабақтан тыс іс-шаралар 
барысында да жүзеге асырылуы мүмкін. Мектеп қоғамдастықта бала 
гуманистік құндылықтар мен толерантты мінез-құлыққа шынайы дайындығын 
қалыптастыра алады. 
Білім алущылардың мұғалімге қызмет етуін ұйымдастыруда маңызды рөл 
атқарады - оны үлгі ретінде қабылдау. Мұнда көптеген қиын мәселелер бар. 
Мұғалім, әрине, ұнататын немесе ұнатпайтын оқушылары болуы мүмкін, олар 
жағымды және жағымсыз. Және бұл адамға түсінікті. Кәсіби түрде, әртүрлі 
нәрсе талап етіледі және талап етіледі: балалар әртүрлі және оларға қатысты 
көзқарастар әртүрлі болуы мүмкін, бірақ дәлірек айтқанда, сыйластық, 
шыдамдылық, сыпайылық, кейде өз эмоцияларын көтеру керек. Бұл ашуға, 
шатастыруға, наразылық пен талап қоюға түсінікті құқықты жоққа 
шығармайды, бірақ олардың дұрыс көрінісін болжайды. 
Мұғалімнің толеранттылығы кешірімсіздік немесе кемшіліктер емес, 
кемшіліктерге немқұрайдылық, ал толеранттылық заң бұзушылықты, 
жатақхана, әлеуметтік және мектеп тәжірибесінің нормаларын қабылдауды 
білдірмейді. Балалардың өздеріне мұғалімге деген төзімділігі барлық балаларға 
тең дәрежеде мейірімділік, қамқорлық көрсете алады, шын мәнінде 
қаншалықты қиын болса да: проблемаларды шешуге шығармашылық 

61 
көзқарастарды ынталандырады, Білім алущылардың жеке жетістіктері үшін, 
өмірдегі мәдени айырмашылықтарды тану үшін жағдай жасайды ,агрессивті 
мінез-құлықты ынталандырмайды, сыни ойлауға үйренеді және басқалардың 
ұстанымдарын бағалай алады. 
Білім беру ұйымында инклюзивтік мәдениетті қалыптастыру 
зерттеушілер мен тәжірибешілердің қосылуы негізінде жатыр және 
әртүрлілікке, төзімділікке, ынтымақтастыққа, әрбір адамның жетістіктерін 
көтеруге және олардың негізінде инклюзивті қоғамдастықты құруға қатысты 
құндылықтарды қабылдауды қарастырады. Салауатты Білім алущылардың 
теріс көзқарастары, кейбір жағдайларда «арнайы» сыныптасымен байланысқа 
түсуден бас тарту белгілі бір даму кемшіліктері бар адамдар сипаттамалары 
туралы білімдердің жетіспеушілігімен түсіндіріледі және олармен қарым-
қатынас жасау тәжірибесінің жоқтығы. 
Демек, педагогикалық жұмыс сонымен қатар гуманизм мен теңдік 
принциптеріне сәйкес мектеп оқушыларының патологияның белгілі бір 
түрлерімен және адамгершілік дамуы бар адамдардың өмір сүруі туралы 
хабардар болуына бағытталған. 
Біз табысты инклюзивті тәжірибеден келесі әдіснамалық әдістемелерді: 
• 
білім беру бағдарламаларында мүгедектікті түсіну мәселелерін қосу; 
мүгедектердің оң бейнесін пайдалану; бір-бірінің оқушылары бірлескен оқыту 
мен оқыту тәсілдерін дамыту; 
• 
мүгедектік туралы тиісті сөздерді қолдану; 
• 
мүгедектікті, тең құқықтарды және мүмкіндіктерді түсіну бойынша 
тренингтер өткізу. 
«Инклюзивтік мектепке дейін» [33] нұсқаулығында мүгедектердің 
теңдігін түсіндіру үшін әңгімелерді, әндерді, музыканы, қойылымдарды, рөлдік 
ойындарды, сурет салуды, теледидарларды және фильмдерді қолдану 
ұсынылады. Адамның онтогенетикалық дамуының әртүрлі кезеңдерінде бұл 
әдістерді пайдалану жас ерекшелігіне ие болады. 
Мектепке дейінгі жас шамасы толеранттылыққа негізделген жеке 
қасиеттердің көпшілігін қалыптастыруға оңтайлы, себебі бұл кезеңде 
балалардың қарқынды дамуы орын алады; әлеуметтік қатынастар саласына 
деген қызығушылық пайда болады, мәдени нормалар мен мінез-құлық 
ережелерін игере бастайды; өзін-өзі басқару мен өзін-өзі реттеу басталады; 
құрбыларымен қарым-қатынас бағалы болады; басқа адамдармен ынтымақтасу 
қажеттілігі бар, оларды тану және құрметтеу; өзара көмек пен 
қайырымдылыққа, олардың теріс импульстарын шектеуге және конфликт 
жағдайларын сындарлы түрде шешуге дайындық бар. 
Ғалымдар мен практиктер мүгедектер мен мүгедектігі бар адамдарға 
мектепке дейінгі тәрбиеленушілерге төзімділік танытуға бағытталған оқу 
бағдарламаларын әзірлейді. Тренингтерге арнайы білім беру қажеттіліктері бар 
адамдар, ертегі терапиясының элементтері, әдеби шығармаларды оқу және 
талқылау, өзара көмек пен қайырымдылық, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі 

62 
реттеу, өзін-өзі қамтамасыз ету және т.б. үшін дайындықты дамыту бойынша 
жаттығулар кіреді. Кіші мектеп жасында когнитивті және жеке қасиеттердің 
дамуына сезімтал: өзін-өзі бағалау, өзін-өзі және басқаларын сыни тұрғыдан 
дамыту, әлеуметтік нормалар, моральдық даму, құрдастарымен қарым-қатынас 
жасау, достық байланыстар орнату. 
Кішкентай Білім алущытермен жұмыс істеу әңгімелер, әдеби 
шығармаларды оқу және талдау, анимациялық фильмдерді қарау және 
талқылау, өнер элементтері мен ертегі терапиясының жаттығулары болып 
табылады. Заманауи әлемдегі арнайы білім қажеттіліктері бар адамдардың 
өміріне әдетте дамып келе жатқан балаларды таныстыратын «Мейірімділік 
сабақтары» циклын, адамдарға көмектесу және олармен қарым-қатынас жасау 
ережелерін қарастырыңыз [34]. 
«Мейірімділік сабақтары» мақсаты мүгедектерге оң көзқарас 
қалыптастыру және мүгедектікті қоғамның адамнан бас тартуына және оны 
әртүрлі өмір салаларынан алып тастауға себеп болмайтынын түсіндіру болып 
табылады. Сабақтарда мынадай тақырыптар қарастырылған: арнайы білім беру 
қажеттіліктері бар адамдарға қатысты стереотиптер, осындай адамдардың 
құқықтары мен мүмкіндіктерін жүзеге асыру, архитектуралық ортаға 
қолжетімділік, инклюзивті білім беру психофизикалық дамудың әртүрлі 
деңгейлері бар балалардың өмір сүру формасы, арнайы білім қажеттіліктері бар 
адамдармен қарым-қатынас жасау этикеті. 
Негізгі әдістер - шағын дәрістер, рөлдік ойындар, пікірталастар, миға 
шабуылдар, киноларды көру және талқылау, шағын топтарда жұмыс істеу. Біз 
белсенді оқыту әдістерін (проблемалық әңгіме, проблемалық көрнекі құралдар, 
когнитивті ойындар әдісі, ұқсас әдіс, өмірлік жағдайларды модельдеу және 
талдау, пікірталас элементтері, проблемалық жағдайлар, этюдтер кейіпкерлер 
мен эмоциялардың жеке қасиеттерін білдіру және т.б.). 
Балалардың эмпатикалық тәжірибесін жандандыру және жетілдіру 
мақсатында мүмкіндігі шектеулі адамдарға «Цветик-семицветик» (В.П.Катаев), 
«Аленький цветочек» (С.С. Аксаков), «Карлик Нос» В. Хауф), «Стойкий 
оловянный солдатик» (Г.Г. Андерсен) және басқалар. 
Жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктері (өзін-өзі тану және 
қарым-қатынас, рефлексиялық ойлау, теңдестікке бағдарлау) балалықтан басқа 
әдістерді қолдануға: дискуссияларға, рөлдік ойындарға, квесттерге, 
жағдайларды талдауға, тренингтерге, көзқарастар мен бейнефильмдерді, 
фильмдерді, деректі фильмдерді талқылауды талап етеді. 
Жастар кезеңінің негізгі жаңа құрамы жеке және кәсіби өзін-өзі 
анықтауға, тұрақты және тәуелсіз өзіндік тұжырымдамаға, жеке мінез-құлыққа 
арналған нұсқаулық ретінде құндылықтар мен этикалық принциптер жүйесін 
қалыптастыруға, дүниетанымдық көзқарас пен өмірлік жоспарларды 
қалыптастыруға және мінез-құлықтың өзін-өзі анықтауына көшуге дайын 
болып табылады. Егде жастағы оқушылармен жұмыс жасағанда сіз 
жасөспірімдермен жұмыс істеу әдістерін қолдана аласыз, бірақ жастарды 
ақпаратты сыни түрде түсінуге және өз көзқарасын дамытуға мүмкіндік беретін 

63 
басқаларды дамыту маңызды. Көптеген жолмен, бұл әңгімелерге үлес қосады. 
Аңгіме - бүгінгі күнге дейін сақталған ең ежелгі жанрлардың бірі. Өмірдің ұзақ 
тарихында негізгі жанрлық ерекшеліктері қалыптасты, түрлер қалыптасты, 
композиция анықталды, аңыздың көркемдік ерекшеліктері қалыптасты. Қазіргі 
заманғы анықтамада - бұл «аңыздық нысандағы оқытуды қамтитын, бірақ 
моральдық емес, тікелей нұсқаулықты қамтитын қысқа әңгіме». Әрбір адамның 
моральдық әңгімесінен өзі шығарған (немесе шығармаған) нұсқаулықтар 
(немесе нұсқауларды орындамаған) керек. Мысал сізге ойланып, өзіңіздің 
сезіміңіз бен әрекеттеріңізді түсініп, сәтсіздікке ұшырап, жақсы болуға 
көмектеседі. Әңгіме адамгершілікке үйретеді»[35]. 
Әңгімелермен жұмыс істеудің әдістемелік әдістері әртүрлі: аңгіменің 
негізгі мағынасын талқылау; сұрақтарға жауап беру, атын ұсыну; аяқтауды 
немесе жалғастыруды құрастырады; драматизация, мақал сөзді таңдау; сөздерді 
кірістіру; бірнеше әңгімелерді (түрлі мәдениеттер) салыстыруға болады. 
Әңгімелерді қоғамдағы атиптик адамдар позициясының проблемаларын 
талқылаған кезде іс жүзінде барлық гуманитарлық пәндер оқытушылары 
(әлеуметтік зерттеулер, тарих, әдебиет және т.б.) пайдалана алады. 
Мысал ретінде, біз «Күз» деген астарлы әңгімені ұсынамыз. Бірде соқыр 
адам аяқтарының шетіндегі ғимараттың баспалдақтарында және «Мен 
соқырмын, өтінемін» деп белгілеген белгілеп отырды. Бір адам өтіп, тоқтады. 
Ол шляпасында бірнеше ғана монета бар мүгедек адамды көрді. Ол бірнеше 
монетаны тастап, планшетте рұқсатсыз жаңа сөздер жазды, соқыр адамға 
қалдырып, кетіп қалды. Күннің соңына қарай ол оралып, шляпалар монеталарға 
толы екенін көрді. Соқыр адам оны қадамдық деп таныды және планшетті 
қайта жазған адам екенін сұрады. Сондай-ақ, соқырлар жазғандарының бәрін 
білгісі келді. Ол былай деп жауап берді: «Бұл дұрыс емес нәрсе еді. Мен жай 
ғана басқаша жаздым «. Ер күліп, кетіп қалды. Тапсырма: тақтайшадағы 
жапсырма нұсқаңызды ұсыныңыз. Түпнұсқада планшеттегі жаңа жазба: «Қазір 
күз келеді, бірақ оны көре алмаймын». 
Жастар мұғалімнің өздері таңдаған немесе мұғалімнің мәлімдемесін 
дайындаған эссе жазуға шақырылуы мүмкін. Мысал ретінде, егер біз сіздерге 
мүлдем ұқсамасаңыз, мен сізді мүлдем қорлайтын емес, сізге беремін (Антуан 
де Сент-Экзюпери): «Адамдар ортақ бір ғана нәрсе бар: бәрі басқаша», (Роберт 
Зенд): «Егер біз айырмашылықтарымызды жоққа шығара алмасақ, әлемді 
әртүрлілік үшін қауіпсіз орынға айналдыра аламыз» (Джон Фицджеральд 
Кеннеди). 
Жас жігіттер мүгедектігі бар адамдарға арналған таныстырылымдарды 
дайындауға қызығушылық танытады (Серік Есімов, Шахан Жолдасбаев, 
Зульфия Раухатовна - «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының кейіпкерлері, 
Пабло Пайнд, Ника Вуччич, Стивен Хокинг және т.б.) . Тұсаукесерлерді 
пайдалану мүмкіндігі кең. Атап айтқанда, олар талқылауды ұйымдастыру үшін 
«эмоциялық ынталандыру» ретінде әрекет етуі мүмкін. 
Жасөспірімдермен және жас жігіттермен жұмыс жасауда жоба әдісін 
қолдануға болады. «Адами әңгімелер» журналистік жобасы мүгедектігі бар 

64 
адамның өмір сүру тарихын қоршаған ортадан (отбасы, мектеп және т.б.) 
сипаттайтын кезде перспективалы болып көрінеді. 
Сондай-ақ, Дүниежүзілік қант диабеті күні, Дүниежүзілік мүмкіндігі 
шектеулі адамдар күні, Сирек кездесетін аурулардың халықаралық күні, Даун 
синдромымен Дүниежүзілік адамзат күні, Аутизммен адамзат күні және 
басқалары сияқты «арнайы күндер» күнтізбесін әзірлеуді ұсынуға болады. 
(маңызды күннің тарихы, оның символы, статистикалық деректер және осы күн 
туралы қызықты деректер, бұзушылықтарды сипаттау және олардың себептері, 
қысқаша өмірбаяндары мен «арнайы» адамдардың жетістіктері, психологиялық 
композицияны қарау (адамның өзі қалай сезінеді, әлемді қалай көреді, қандай 
қиындықтар туындаса, оған қандай көмек қажет), танымал ғылым және 
әдістемелік әдебиеттер тізімі, интернет ресурстары, көркем фильмдер, осы 
ауруға шалдыққан адамдар туралы кітаптар, мүгедектер және т.б.). 
Түрлі әдістерді кешенді қолдану тек білім беру ұйымдарының білім беру 
кеңістігінде инклюзивтік мәдениетті дамытуға, арнайы білім беру 
қажеттіліктері бар адамдарға төзімділік қарым-қатынаста болуына ықпал етеді. 
Ұйымның білім беру ортасы Білім алущылардың әртүрлі білім беру 
мүмкіндіктеріне сәйкес келуі керек. Оқу - бұл әлеуметтік процесс, бұл топтық 
әрекет. Мектеп кеңістігіне жаңа көзқараспен қоса, инклюзивтік білім беру 
ортасын құру мектептегі адамдардың мәдени құрылымын және қарым-
қатынастарын талдауды қажет етеді. Осындай орта тек ата-аналармен тығыз 
қарым-қатынаста, оқу үрдісіндегі барлық қатысушыларды тығыз қарым-
қатынаста жасай алады. 
Мұндай ортада адамдар инклюзивті қоғамда тек «арнайы» ғана емес, 
сондай-ақ ең әдеттегі, бақылайтын этикетпен ғана емес, баламен және баланың 
мүддесі үшін өзгеруге дайын болуы керек: 
o

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: