28
тарихи жағынан есімді сөйлемдердің бұрын қалыптасты деген ойын да
білдіреді.
В.В. Виноградов А.А. Потебняның теориясы бойынша мынадай
көзқарастарын айтты: «Глагол, по Потебне, - это высшая, наиболее
отвлеченная, наиболее конструктивная и прогрессирующая категория языка»
[31, 338 б.] - деп, А.А. Потебня В. Гумбольд пен Штейнтальдың көзқарастарына
сүйене отырып, етістіктің өзіндік теориясын шығарғанын сөз етеді.
В.В. Виноградов «Русский язык» деген еңбегінің «Глагол» деген
бөлімінде: «Глагол – самая сложная и самая емкая грамматическая категория
русского языка. Глагол наиболее конструктивен по сравнению со всеми
другими категориями частей речи» [31, 337 б.] - деп етістіктің басқа сөз
таптарынан ең күрделі, ең сиымды грамматикалық категория жəне басқа сөз
таптарымен салыстырғанда ерекше екендігін атап өтеді. Осы еңбегінде автор
есім мен етістікті бөлу туралы бұрыннан айтылып келе жатқанымен, жалпы бұл
мəселе ХVІІІ ғасырдан бастап қолға алынғанын сөз етеді. Сондай-ақ автор
етістік сөз табы туралы орыс тіл білімінде əр түрлі пікірлердің орын алғанын,
соның негізінде Фортунатов мектебі етістік сөз табын сөз табы емес, сонымен
бірге етістікке сөз табы ретінде көңіл аударылмағанын ескертеді. Содан кейін
автор ойын былай жалғастырады: «Впрочем, в последнее время, все
представители фортунатовской школы постепенно вернулись к признанию
глагола самостоятельной грамматической категорией. Глаголу были
возвращены все права и в морфологии. Оказалось, что другой путь изучения
русского глагола шире и надежнее» [31, 337 б.] – бұл пікірінен біз есімдерге
қарағанда етістік туралы пікірлер əр түрлі екенін байқаймыз.
В.В. Виноградов: «С организацией глагола был связан переход от древнего
именного строя предложения к глагольному. В своей эволюции глагол все
более и более развивает энергию отвлеченности» [31, 338 б.]. Автордың бұл
пікірінен есімді сөйлемдердің бұрын қалыптасқандығын мойындайтынын, бірақ
етістіктердің тез қарқынмен көбеюінің жəне олардың қолданылу аясының да
артуын байқаймыз. Ал автордың мына пікірінен: «Дальнейшая история глагола
– история вытеснения им имен с основных грамматических позиций, история
отглаголивания других категорий, история роста глагольных типов
предложения за счет номинативных, именных. Категория действия, процесса,
силы, энергии все более и более ограничивает сферу именных категорий. Она
содействует логической концентрации речи, устраняя раздробленность
элементов предложения» [31, 338 б.] – енді етістікті сөйлемдер есімді
сөйлемдерді ығыстырып жəне басқа категориялардың да етістікке айналуын
байқаймыз. Дегенмен, автор осы еңбегінде қазіргі орыс тіл білімінде
«смысловая емкость имен возрастает. Расширяют свои значения и имена
действия» - деп мына мысалдарды береді:
«Устройство на работу» - взрывное
Достарыңызбен бөлісу: