Министерство сельского хозяйства республики казахстан

59 
ƏОЖ 504.054 
Жарылқасынова Г.Ш., Махамедова Б.Я. 
Қазақ  аграрлық  ұлттық университеті 
АУЫР МЕТАЛДАРМЕН ЛАСТАНҒАН СУДЫҢ СУ ӨСІМДІКТЕРІНЕ ƏСЕРІ 
Андатпа  
Мақалада  ауыр  металдармен  ластанған  сулардың    Eichhórnia crássipes,  Рistia 
stratiotes су  өсімдіктер физиологиясына əсері.  
Кілт  сөздер:  ауыр  металдар,  су  өсімдіктері,  ластаушы  заттар,  индекс  толлеранты, 
төзімділік коэффициенті, биомасса. 
Кіріспе 
Кейінгі    жылдары  белсенді  антропогендік  əсер  ету  нəтижесінде  жер  бетіндегі 
сулармен  қатар  жерасты  суларының  химиялық  құрамы  көп    өзгерді.  Ластанудан  жер 
бетіндегі суларға қарағанда қорғалғандығына қарамастан жер асты суларының өзінде Cu, 
Cr, Zn  жəне  тағы  басқа  элементтер  табылған.  Əсіресе  ауыр  металдардың  жоғары 
концентрациясы  ірі  қалалармен  өнеркəсіптік  орталықтардың  аумағының  маңында 
өскендігі белгілі болды [1].  
Табиғатта  ауыр  металдардың  көп  мөлшерде  болуынан  өсімдік  түрлерінің    осы 
жағдайға тек төзімділері ғана қалады. Қоршаған ортадағы химиялық төтенше жағдайларға 
өсімдіктердің бейімделуі мен табиғи сұрыпталуын популяциялар ішіндегі организмдердің 
биохимиялық жəне физиологиялық өзгергіштігі анықтайды. Ауыр металдармен ластанған 
аймақтарда  өсімдіктердің  төзімділігі  арта  түседі  де,  төзімсіз    жəне  сезімтал  түрлері 
толығымен құрып кетеді [2]. 
Көптеген  зерттеушілердің  мəліметтеріне  қарағанда  ауыр  металдардың  əсерінен 
тамырдың  өсуі  сабаққа  қарағанда  көбірек  тежеледі,  тамыр  түктерінің  саны  жəне 
биомассасы  азаяды.  Ауыр  металл  əсерінен  алдымен  тамырдың  меристема  аймағы,  содан 
кейін  тамыр  түктерінің  түзілуі  жүретін  созылу  аймағының  клеткаларында  күрделі 
өзгерістер  орын  алады.  Өсу  корреляциясы  бұзылып,  апикальды  өсу  мен  латеральды  өсу 
үйлесімділігі  жойылады.  Соның  салдарынан  тармақталуы,  бойлай  өсуі  тежеліп  қысқа 
жуан тамырлар түзіледі. Нəтижесінде өсімдік  тамырының жалпы жəне адсорбциялағыш 
бетінің  көлемі  кішірейеді,  осыдан  барып  өсімдік  біртіндеп  тіршілігін  тоқтатады. 
Тамырдың  қоректік  заттарды  сіңіру  қабілетінің  төмендеуі  бара-бара  өсімдіктің  өсуін, 
дамуын тежеп тіршілігін тоқтатуға дейін  əкеледі [3, 4].   
Ауыр  металдар  өсімдіктердің  жер  үсті  мүшелерінің  де  өсуін  тежейді,  бұның 
салдарынан  ассимиляциалаушы  мүшелердің  дамуы  бұзылып,  өсімдіктің  жалпы  құрғақ 
биомассасы төмендейтіндігі туралы деректер келтіреді [5, 6].  
Жалпы  су  өсімдіктеріне  қысқаша  сипаттама  беретін  болсақ,  ботаникалық  aтауы    – 
Эйхорния    (crassipes),    понтедерия тұқымдaсы. Өте тиімді қaлқып тұрaтын су өсімдігі, 
су бетіндегі бөлігі жапырағы мен гүлінен тұрады, гиацинтке өте ұқсас  (сонысымен екінші 
атқа  ие  болғaн – су  гиaцинті).  Судa  жіпше  тəрізді  тамырлары  орналасқан,  кірпіктер 
тəрізді,  олaрдың  aрасында  тазaртудың  негізгі      процессі  жүреді.  Эйхорния  тропикaлық 
жəне субтропикaлық климаттaғы елдерде табиғи жағдайда өседі.  
Ал,  Пистия (Pistia)—  судың  жоғарғы  бетінде  қалқып  тұратын  өсімдік.  Пистия 
ароид тұқымдасына жатады жəне жер жарты шарының екі жағында да тропикалық жəне 
субтропикалық тұщы су қоймаларында кеңінен таралған.
 [7]   

60 
 
Соңғы  кездері  аталған  су  өсімдіктері,  соның  ішінде  эйхорния  су  гиацинті  ақаба 
суларды  тазарту  бойынша  заманауи  инженерлік  ғимараттармен  күші  жағынан  бəсекеге 
түсуге күші жетеді деген мəліметтер пайда болды. 
Зерттеу əдістері   
Зерттеу жұмыстары əдістемелік нұсқаулықпен жұмыс жасалды. Зерттеу жұмысының 
негізі жоғары сатыдағы су өсімдіктерімен, яғни биологиялық жолмен ластанған суларды 
тазарту мүмкіншілігін бағалау болып табылады. Ластанған су жəне бақылау суларына су 
өсімдіктері өсірілді. Зерттеу тəжірибесі 30 күн бойы бақылауға алынды.    
 
Кесте 1- Ластанған судың Pistia stratiotes су өсімдігінің бомасса жинауына əсері 
 
Күн  Өсім.саны 
Жапырақ саны, дана 
Тамыр ұзын, см  Жалпы салмағы, г
1-күн 1 
2 
2,5 
2,995 
2 2  2,5 1298 
3 3  3,4 1,745 
10-күн 1 
4 
6,8 
12,342 
2 4  6,2 
12,401 
3 7  8,3 
16,632 
20-күн 1 
8 
18,9 
23,67 
2 9  16,8 
21,652 
3 8  10,7 
20,451 
30-күн 1 
12 
30 
32,083 
2 9 
25 36,502 
3 11 
15 26,802 
 
Кесте 2- Бақылау суының Pistia stratiotes су өсімдігінің биомасса жинауына əсері 
 
Күн 
Өсім. саны  Жапырақ саны, дана  Тамыр ұзын, см Жалпы салмағы, г
1-күн 1 
2 
2,5 
0,489 
2 2  2,3 
0,321 
3 3  3,5 
1,625 
10-күн 1 
4 
6,8 
12,342 
2 4  5,9 
11,401 
3 6  7,3 
15,678 
20-күн 1 
7 
18,9 
20,67 
2 8  16,8 
21,652 
3 7  10,7 
19,501 
30-күн 1 
12 
29 
33,502 
2 12  25 21,402 
3 9  15 
36,023 
 
Сонымен  қатар,  Eichhórnia crássipes   су  өсімдігінің  тəжірибе  барысында  Сорбұлақ 
суына жəне салыстыру ретінде бақылау  суына отырығызылды, əр 10  күн сайын өлшенген 
биометриялық көрсеткіштері (кестелер 9, 10) көрсетілді  жəне тəжірибе соңына дейін 31 
күн бойы қадағаланды. 
 
 
 

61 
Кесте 3 - Ластанған суының Eichhórnia crássipes су өсімдігінің биомасса жинауына 
əсері 
Күн 
Өсім.саны  Жапырақ саны, дана Тамыр ұзын, см Жалпы салмағы, г
1-күн
1
2
0,5
4,28
2 
2
0,6
3,208 
3 
2
0,7
3,459 
10-күн 1 
4
2,8
6,78 
2 
4
3,4
5,35 
3 
3
4,2
8,13 
20-күн 1 
6
9,7
23,67 
2 
4
16,8
21,652 
3 
6
17,8
20,451 
30-күн 1 
7
15
53,15 
2 
5
25
35,153 
3 
7
20
52,053 
Кесте 4- Бақылау  суының    Eichhórnia crássipes су  өсімдігінің  биомасса  жинауына 
əсері 
Күн 
Өсім. саны  Жапырақ саны, дана Тамыр ұзын, см Жалпы салмағы, г
1-күн 1 
2
0,5
1,324 
2
2
0,9
5,626
3
3
0,11
5,786
10-күн 1 
3
3,5
3,623 
2
3
3,9
6,75
3
3
5,1
8,35
20-күн 1 
6
9,8
24,888 
2
4
11,5
23,87
3
6
13,6
25,104
30-күн 1 
7
14
32,124 
2
5
15
32,104
3
7
18,3
36,079
Зерттеу  соңында  алынған  су  өсімдіктерінің    ластанған  суға,  су  өсімдіктерінің 
төзімділігін  анықтау  мақсатында  индекс  толерантығын  немесе  Уилкинс  коэффициентін  
төмендегі формуламен есептелді: [8]   
;
(1) 
мұндағы:  I
me 
– метал ерітіндісіне өсірілген өскіннің тамыр узындығы, см; 
I
c 
-  металсыз ерітіндісіне өсірілген өскіннің тамыр ұзындығы, см; 
Алдымен  кестелерде  берілген  өсімдіктер  тамырының  өсу  барысындағы    ұзындығы 
бойынша көрсеткіштері пайдалынылды. 
Кесте 5 -  Тəжірибе қорытындысы бойынша алынған нəтижелер 
Өсімдіктердің 
аталуы 
Тамыр ұзындығы, см
Өсімдік биомассасы, г
№1Ластанған суы
Бақылау
№1Ластанған суы  Бақылау
Pistia stratiotes 
23,3
23
46,690
44,462
Eichhórnia crássipes  20,0
15,7 
59,053
50,164

62 
 
Кесте 6 – Су өсімдіктерінің төзімділік коффиценті  
 
 
Pistia stratiotes 
Eichhórnia crássipes 
Индекс толлерантығы 1,01 
1,27 
 
Қорытынды  
Соңғы  жылдары  ластанған  сулардың  пайдаланылуы  мен  қайта  өнделу мəселесі  өте 
өткір  күйінде  қалып  отыр.  
Алғаш  рет  аккумуляциялық  қабілеті  зерттелді  жəне  жоғары 
сатыдағы  су  өсімдіктерінің  тиімділігіне  салыстыру  жүргізілді:  пистиялар,  кіші  ряскалар, 
спираль  тəрізді  мұнаймен  ластанған  суларды  соңына  дейін  тазарту  əдісі  есебінде 
валлиснериялар.
Ақаба
суларын  соңына  дейін  тазартудың  əдістерінің  бірі  биогенді 
заттардан  бастап  жоғары  сатыдағы  су  өсімдіктерін  пайдалану  болып  табылады  (ЖСӨ) – 
макрофиттер  (су  қамыс,  қамыс,  ряска).  Жоғары  сатыдағы  өсімдіктер  өз  бойына  ауыр 
металдарды    жинақтауға  қабілеті,  утилизация  жəне  көп  ластағыш  заттардың 
трансформациясы, су қоймасының өздігінен тазаруындағы жалпы процессте ең маңызды 
рөл  атқарады.  Мəселен,  Эйхорния  сіңірілген  улы  ингредиенттерді  нейтралдайды,  оның 
жасыл  массасының  құрамында  тазартқаннан  кейін  құнды  қоректік  заттар  жинақталады. 
Сонымен  қатар,  оны  ауылшаруашылық  жануарлар  мен  құстарға  жем  ретінде  
пайдаланылады.  
Зерттеу  нəтижелерінде,  су  өсімдіктерін  ластанған  суларда  өсірілді.  Бір  ай  бойы 
өсірілген су өсімдіктерінің биомассасына, ластанған су құрамындағы ластағыш заттардың 
əсері  анықталды.  Демек,  бақылау  суына  қарағанда  ластанған  суда  су  өсімдіктері  жақсы 
өсіп,  жалпы  биомассасын  жақсы  жинақтады.  Бұндай  ластанған  суларда  өсімдіктер  өсу 
төзімділігін көрсетті. 
 
  Əдебиеттер 
 
1.
 
Серегин  И.  В.,  Иванов  В.  Б.  Физиологические  аспекты  токсического  действия 
кадмия и свинца на высших растения // Физиол. Раст. 2001.- Т. 48.- №4.- С. 606-630. 
2.
 
Clemens S., Palmgren M.G., Kramer U. A long way ahead: under standing and 
engineering plant metal accumulation // Trends Plant Sci. 2002. V. 7, N 7.P. 309–315. 
3.
 
Рудакова  Э.  И.,  Каракас  К.  Д.,  Сидоршина  Т.Н.  и  др.  Микроэлементы: 
поступление, транспорт и физиологические функции в растениях. -Киев: 1987-184 с. 
4.
 
Дедов  В.  М.,  Климашевский  Э.Л.  О  механизме  геотипической  специфики 
устойчивости  растений  к  токсичности  АІЗ.  Проницаемость  тканей  корней  гороха  для 
воды под влиянием АІ-ионов // Сибир. Вестн, с-х. Науки,-976.-№2.-С. 45-50. 
5.
 
Cерегин И.В., Кожевникова А.Д. Физиологическая роль никеля и его токсическое 
действие на высшие растения // Физиология растений. 2006.Т. 53, № 2. С. 285–308. 
6.
 
Varguez M.D., Barcelo J., Poschenreider C., Madico J., Hatton P., Baker A.J.M., Cope 
G.H. Localization of zinc and cadmium in Thlaspi caerulescens (Brassicaceae), a metallophyte 
that can hyperaccumulate both metals // J. Plant Physiol. 1992. V. 140, N 3. P. 350–355. 
7.
 
http://ecaposelok.narod.ru/eihorn.htm    
8.
 
Wilkins D.S. The measurement of to edaphic factors by means of root grown. 2002.№2. 
Р 118-123 
 
 
 

63 
Джарылкасынова Г.Ш., Махамедова Б.Я. 
ВЛИЯНИЕ ЗАГРЯЗНЕННЫЕ ВОДЫ С ТЯЖЕЛЛЫМИ МЕТАЛЛАМИ  
НА ВОДНОГО РАСТЕНИЯ 
В статье рассматривается влияние  загрязненные воды  с тяжелыми металлами на 
физиологию водного растения. 
Dzharylkasynova G. Sh., Makhamedova B.Zh. 
THE IMPACT OF WATER CONTAMINATED WITH HEAVY METALS  
ON AQUATIC PLANTS 
The article examines the impact of polluted water with heavy metals on the physiology of 
aquatic plants. 
ƏОЖ 633.63 (574.51) 
Жинсанова С.Ж., Жаңабаев Қ.Ш. 
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті 
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ ЖАҒДАЙЫНДА РАТНИК ГЕРБИЦИДІН ҚОЛДАНУ 
МӨЛШЕРІНІҢ ҚАНТ ҚЫЗЫЛШАСЫ ЕГІСІНІҢ АРАМШӨПТЕНУІНЕ ƏСЕРІ 
Аңдатпа  
Мақалада  Алматы  облысы  жағдайында  суармалы  егістікте  қант  қызылшасы 
дақылының  арамшөптенуіне  қарсы  қолданылған  гербицидтер  зерттеліп,  нəтижелері 
келтірілді. 
Кілт  сөздер:  қант  қызылшасы,  арамшөп,  гербицид,  тəжірибе,  алқап,  топырақты 
өңдеу. 
Кіріспе  
Қант  қызылша  егісінде,  əсіресе  қатарларда  арамшөптердің  көп  шығуы  прогрестік 
технолгоияны қолдануға бөгет жасайды. Арамшөптерге қарсы химиялық тəсілді қолдану 
оның  өсуін 4-5 есе,  егісті  күтуге  жұмсалатын  қол  күшін 2-2,5 есе  қысқартады  жəне 
қызылшаның  өнімі  жоғары  болады.  Гербицидтерді  қолдануға  байланысты  қант 
қызылшасын  өсіру  технологиясы  да  өзгереді.  Егістікті  арамшөптерден  сақтау  жəне 
егіншілік мəдениетін жақсарту, өсімдіктің қажетті жиілігін қалыптастыру үшін қызылша 
тұқымын  аз  нормамен  себуге  жағдай  жасайды,  арамшөптерді  жою  мақсатымен 
қатараралықтарын сирету, бірнеше рет қопсытудың қажеті болмай қалады.  
Қант  қызылшасының  бірден–бір  бағалы  қасиеті – онда  көмірсуларының,  оның 
ішінде сахарозаның көптеп кездесуі. Құрғақ затының мөлшері 11–12% болса, оның 6–7% 
көмірсулар  болып  келеді.  Қызылшаның  құрамында  көмірсулардан  басқа  калий,  фосфор, 
магний,  темір,  мырыш,  С,  В,  РР,  Е  дəрумендері  бар.  Осы  пайдалы  заттардың  арқасында 
қызылша  адамның  ағзасын  тазалайды,  шаршағанды  басады,  қаназдықтың  алдын  алады, 
сонымен қатар, қатерлі ісіктен қорғайды [1]. 
Қант  қызылшасы – құнарлы  мал  азықтық  дақыл.  Оның  пəлегін  (жапырағы  мен 
сабағын)  зауытта  өңдегеннен  кейінгі  қалған  қалдықтардан  сірне,  сығынды  мал  азығы 
даярланады. Қант қызылшасы тамақ өнеркəсібінде қант алу үшін пайдаланылады, өйткені 

64 
 
оның  тамыр  жемісінде 17 – 19%-дай  қант  болады.  Оны    қант    зауыттарында    өңдеген  
кезде  тəтті  түбірдің  əр  центнерінен  12-15 кг  қант,  85 кг сығынды жəне  4 – 6 кг сірне,  
яғни  өңдегеннен  кейін  қалдықтар  алынады [2]. 
Қант қызылшасының жоғары жəне тұрақты өнімділігін қамтамасыз ететін маңызды 
резерв - агротехникалық  жəне  химиялық  əдістер  арқылы  арамшөптермен  тиімді  күрес 
жүргізу.  Өйткені  қант  қызылшасы  егістігі  арамшөптерге  өте  сезімтал.  Оларды  уақтылы 
жоймаса,  өнімділік  əжептеуір  төмендейді,  кейде  оның  деңгейі 50-60% құрайды. 
Арамшөптер  қант  қызылшасымен  қатар  қоректік  заттарды,  ылғалды  жəне  жарықты 
пайдалануға  бəсекелестік  көрсетеді.  Гербицидтерді  қант  қызылшасының 3 - 4 жапырақ 
көктеу  фазасы  бойынша  жəне  себу  алдында  пайдалану,  экологиялық  таза  өнімді  алуға 
негізделген  жəне  оңтайлы  түсімділікті  қамтамасыз  ететін,  қол  еңбегін  ең  аз 
шығынданатын,  қант  қызылшасының  өңдеу  технологиясын  жетілдіре  түсуге  мүмкіндік 
береді. Сондықтан, арамшөптермен кешенді күресуде агротехникалық тəсілдермен қатар 
гербицидтерге де үлкен орын беріледі [3]. 
Гербицидтер  əсер  ету  қасиеттеріне  байланысты  жаппай  жəне  ішінара  əсер  ететін 
гербицидтер  болып  екіге  бөлінеді.  Өсімдіктердің  барлық  түріне  жаппай  əсер  ететін 
гербицидтер,  ал  ішінара  əсер  ететін  гербицидтер  өсімдіктердің  тек  бір  түріне  ғана  əсер 
етіп, қалған түрлеріне зиян келтірмейді.  
Сонымен  қатар,  өсімдіктерге  əсері  жəне  қолдану  əдісіне  байланысты  тікелей 
жойғыш  жəне  жүйелік  болып  бөлінеді.  Тікелей  жойғыш  гербицидтер – өсімдік  тіндерін 
тікелей  уландырады,  өсімдік  тез  солып,  қурайды.  Жүйелік  гербицидтер – өсімдіктердің 
сабақтары мен жапырақтары арқылы бүкіл өн бойына тарап уландырады, бұл гербицидтер 
тамыры ұзын жəне көп жылдық арамшөптерге қарсы қолданылады. Тікелей жойғыш жəне 
жүйелік гербицидтердің ерітінділерін, эмульсияларын өсімдіктің сабағына бүркеді. 
Гербицидтер  ретінде  органикалық  жəне  анорганикалық  заттар  қолданылады,  кейде 
бірнеше  гербицидтерді  араластырып  қолдану  арамшөптердің  əр  түрлерін  жою  үшін 
тиімді. Қазір гербицидтік қасиеттері бар 1000-нан аса қосылыстар белгілі. Гербицидтерді 
ерітінділер,  ерігіш  ұнтақ,  паста,  жұққыш  ұнтақ,  концентратты  эмульсия  түрінде 
дайындайды. 
Зерттеудің мақсаты арамшөптерді жоюда гербицидтердің қолдану мөлшерінің  қант 
қызылшасы егісінің арамшөптенуіне əсерін тексеріп, олардың тиімділігін анықтау. 
Зерттеудің  міндеті  қант  қызылшасы  егістігінің  арамшөптеріне  гербицидті  сынап, 
қолдану  мөлшерін  анықтап,  оның  қызылшаның  өнімділігіне  жəне  қанттылығына  əсерін 
анықтау. 
Зерттеу материалдары мен əдістері тəжірибе алаңында төмендегідей жүргізілді: 
Фенологиялық  бақылау - қант  қызылшасының  төмендегідей  өсу  кезеңдері 
анықталды: өркеннің шыға бастауы (өркеннің 10 – пайызы шыққан кезде), өркеннің толық 
көктеп  шығуы  (өркеннің 75 – пайызы  шыққанда),  бірінші  жəне  ушінші  жапырақтың 
шығуы;  жапырақтардың  жүйектің  бойында  жəне  қатараралықта  бір – бірімен  қосылуы; 
қатараралықта жапырақтардың сола бастауы;  
Өркеннің жиілігі - өркен жер бетіне толық шыққаннан кейін  үлгі 2 м аралықтан 10 
жерден екі қайталымнан алынады. 
100  өркеннің  салмағы  жəне  тамыржегі  ауруы-  қызылшаны  сиретердің  алдында 
жалпы  бекітілген  əдістеме  бойынша 100 өсімдіктің  салмағы  өлшеніп  тамыржегі  ауруы 
анықталады. 
Арамшөптің  есебі-  арамшөптер  түріне  қарай 20х125  см  яғни 0,25м²  рамада 
анықталады. Рама жүйектің бойына 5-10 жерге қойылады. Есеп екі қайталымнан алынады. 
Өнімділігі - тəжірибе алаңындағы қызылшадан  түгел алынып өлшенеді. 
Қанттылық - 20 тамыр жемістен алынып рефрактометрмен анықталады. 

65 
Экономикалық  тиімділігі -  тəжірибенің  тиімділігі  бойынша  жалпы  жұмысқа 
қорытынды беріледі.  
Зерттеу нəтижелері тəжірибе алаңының негізгі топырақ жамылғысы – ашық қара - 
қоңыр топырақ.  
Тəжірибе  алаңында 23 түрлі  арамшөптер  кездесті.Олардың  негізгілері:  жаздық 
арамшөптер  (тауық  тары,  көгілдір  мысық  құйрық),  алабота,  кəдімгі  гүлтəжі,  ісінген 
бөрітарақ  жəне  тағы  басқалар,  көгентамырлылар  (жатаған  бидайық,  құмай), 
атпатамырлылар (сары жəне қызғылт қалуендер, егістік шырмауық) жатады. 
Гербицидті қант қызылшасы егісінде төмендегі нұсқа бойынша зерттелді: 
1. Гербицидсіз (бақылау)
2. Қызылшаның вегетация мезгілінде арасы 8-15 күннен кейін арамшөптің шығуына
байланысты мөлшері 1,0 л/га Ратник гербицидімен бүрку. 
3. Егін себер алдында топырақты Дуал Голд гербицидімен 2л/га + арамшөптің 2 – 4
жапырағы пайда болғанда мөлшері 1,5 л/га Ратникпен арасы 8-15 күннен кейін өңдеу. 
4. Егін  себер  алдында  топырақты  Дуал  Голд  гербицидімен  2л/га + қызылшаның
нағыз 4 жапырағы  пайда  болғанда,  Ратникпен 3,0 л/га  арамшөптің  ерте  өсу  фазасында 
өңдеу. 
Зерттелген гербицидтер өздерінің техникалық тиімділігі бойынша əр түрлі. Мысалы, 
Дуал Голд гербицидін бөлшектеп топырақ өңдегенге дейін қолдану керек болса, ал ратник 
гербицидін қант қызылшасының вегетациясы кезінде қолданады. 
Биологиялық  жəне  экономикалық  тұрғыдан  алып  қарағанда,  арамшөптердің 
бастапқы  өсу  кезінде  гербицидті  үш  мезгілде  қолдану  ең  жақсы  нəтиже  береді.  Біздің 
бақылауымыз  бойынша  Дуал  Голд  гербицидін  əр  гектарға 2 литр,  ал  Ратникті 1,5 литр 
мөлшерінде бергенде олардың арамшөптерді жоюдағы əсері жоғары болатынын көрсетті 
(кесте 1). 
Кесте 1 - Қант  қызылшасы  егістігінде  гербицид  қолданудың  арамшөптерге  əсері, 
2015 ж. 
Нұсқалар 
Арамшөп саны, дана/м
2
Өнім, 
ц/га 
Қанттылығы, 
% 
Бастапқы 
Гербицид 
пайдаланғаннан 
кейін 
саны арамшөп
тердің 
жойылуы
, % 
саны Арамшөп-
тердің 
жойылуы, 
% 
Бақылау(гербицидсіз) 120  - 
27 
75 
303 
14,5 
Қызылшаның вегетация 
мезгілінде арасы 8-15 
күннен кейін 
арамшөптің шығуына 
байланысты мөлшері 
1,0 л/га Ратник 
гербицидімен бүрку. 
120 
- 
21 
83,2 
305 
14,8 

66 
 
Егін себер алдында 
топырақты Дуал Голд 
гербицидімен 2л/га + 
арамшөптің 2 – 4 
жапырағы пайда 
болғанда, 1,5 л/га 
Ратникпен арасы 8 -15 
күннен кейін өңдеу. 
 
 
 
115 
 
 
 
45 
 
 
 
17 
 
 
 
87,7 
 
 
 
312 
 
 
 
15,3 
Егін себер алдында 
топырақты Дуал Голд 
гербицидімен 2л/га + 
қызылшаның нағыз 4 
жапырағы пайда бол-
ғанда, Ратникпен 3,0 
л/га арамшөптің ерте 
өсу фазасында өңдеу. 
 
 
 
110 
 
 
 
33 
 
 
 
19 
 
 
 
85,3 
 
 
 
308 
 
 
 
14,7 
 
Қызылшаның  вегетация  мезгілінде  арасы 8-15 күннен  кейін  арамшөптің  шығуына 
байланысты мөлшері 1,0 л/га Ратник гербицидімен бүркудің нəтижесінде арамшөптер 83,2 
пайызға жойылды. Тура осыған сəйкес көрсеткіштер Ратник гербицидін қант қызылшасы 
өсімдігінің вегетациясы кезінде бөлшектеп беру оң нəтиже берді.  
Сондай-ақ  Ратник  гербицидін  əр  гектарға 1,5 литр+  Дуал  Голд    гербицидін 2 литр 
мөлшерінде  егін  себір  алдындағы  культивациялау  мезгілінде  берген  ең  жақсы  нəтиже 
көрсетті, өйткені арамшөптердің жойылуы 87,7 пайызды құрады. 
Ал, қант қызылшасы егісін Ратник гербицидімен əр гектарга 1,0 литр мөлшерінде 3 
рет бөлшектеп қолданғаннан бір айдан кейін арамшөптер 85,3 пайызға дейін жойылады. 
Сөйтіп,  Алматы  облысының  суармалы  егіншілігі  жағдайында  Дуал  Голд  гербициді 
(2 л/га) + Ратникті (1,5л/га) қолданғанда ең жақсы нəтиже алатындығын біздің тəжірибеміз 
көрсетіп отыр. 
Гербицидтерді  қолдану  қызылшаның  қанттылығына  кері  əсер  етпейді,  себебі  ол 
гербицидсіз  жəне  гербицид  қолданғанда  ешқандай  айырмашылық  байқалмады,  ол  екі 
жағдайда бірдей болды. 

жүктеу/скачать 3,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: