Министерство сельского хозяйства республики казахстан

266 
 
Экрандық  интерфейс  көп  жағынан  қолданушы  жұмысының  ыңғайлылығын 
арттырады  жəне  ол  жұмыс  тиімділігін  арттыруға  əсер  ететін    маңызды  фактор  болып 
табылады.  Егер  бағдарлама  бірден  көзге  түсетін  болса,  ол  қоданушыны  жұмыстан 
алаңдатады,  оның  салдарынан  бағдарлама  қолданушысы  тез  шаршап,  қолданушының 
жұмыс істеу қасиеті төмендейді [3].  
Бағдарламаның негізгі мақсаты МПК-дағы коммуналдық қызметтер төлемін есептеу.  
Басқарудың  əрбір  объектісіне  олардың  атқаратын  қызметтеріне  байланысты 
автоматтандырған жұмыс орнын қарастыру керек. Бірақ АЖО құру принципі ортақ болуы 
керек: жүйелілігі, иілгіштігі, тиімділігі, тұрақтылығы. 
АЖО  тиімділігін  жоғарда  көрсетілген  принциптердің  жүзеге  асырудың  интегралды 
көрсеткіші  ретінде  қалыптастыру  керек,  ол  жүйені  құру  мен  жүзеге  асыруға  қатысты 
шығындар.  
Берілген  бағдарламада  коммуналдық  қызмет  есебі  бойынша  меншікті  пəтерлер 
кооперативтерін  (МПК)  жұмыс  орнын  автоматтандыру  құрылады,  автордың  бағдарлама 
кірген кездегі бастапқы формасы көрсетілді (2-сурет). 
 
 
 
2-сурет. Автордың бағдарламағакірген кездегі бастапқы формасы 
 
Ол  осы  ұйымның  бухгалтеріне  коммуналдық  қызмет  есебінің  журналын  дұрыс 
жүргізуге мүмкіндік берді. АЖО функцияналдануы ақпаратты өңдеу кезінде машина мен 
адам  арасындағы  жүктеме  мен  функцияны  дұрыс  таратқанда  ғана    сандық  тиімділікті 
береді.  Тек сонда ғана АЖО еңбек өнімділігі мен басқару тиімділігін көтереді. «Жансая» 
МПК-нің деректер қоры беріледі,  қосымша өңдеудің мақсаты коммуналдық қызметтерге 
арналған  «Коммуналдық төлемдер есебінің ақпараттық жүйесін құру» болып табылды (3-
сурет).  
Берілген  бағдарламалық  өнім  «МПК»  ұйымына  арналады.  Бұл  бағдарлама  бланк-
терді  толтыру  мен  есеп  берулерді  шығара  отырып,  уақытты  үнемдей  отырып  жұмысты 
жеңілдетеді.  
 

267 
3-сурет. «Жансая» МПК-нің деректер қоры 
Бағдарлама келесі қызметтерді атқаруы керек: 
1. ДҚ жазбаларды енгізу;
2. ДҚ-нан деректерді шығару;
3. ДҚ-нан енгізген деректер бойынша іздеу жүргізу;
4. төлемдер қабылдау;
5. есеп берулер құру.
Тұрғындарды тіркеу терезесі арқылы келесі форманы толтырып, ағымды жазбаны 
өзгерте отырып, тұрғындар тізімін түзету терезесін аша алады (4- сурет).  
Бағдарлама мекеме қызметкеріне арналған автоматтандырылған жұмыс орнын құру 
үшін  арналған.  Бағдарлама  іске  қосылған  соң,  бірден  «Мекемеде  тіркелген  қондырғыны 
есепке алатын» негізгі батырмалық форма көрінеді (4-сурет).  
Басты  батырмалық  формада  келесі  батырмалар  орналасқан:  тұрғындар  туралы 
мəлімет;коммуналдық  төлемдерді  тіркеу    формасы  туралы  мəлімет;  коммуналдық  төлем 
түрлері  туралы  мəлімет;  есеп  беру;қызметкерлер.  Ал,  есептер  бөлімінде:  бөлімдер; 
мерзімдік  есеп;  бөлімдер  есебі;  бағдарламаданшығу  батырмалары  арқылы  ашылып 
жазбаларды енгізуге болады. 
4-сурет. «Жансая» МПК-нің тұрғындарды тіркеу терезесі 

268 
 
Сондай-ақ, тұрғындардың коммуналдық төлемдерін тіркеу туралы толық ақпарат 
алуға т.б. деректер қарастырылды (5-сурет). 
 
 
 
5-сурет. Коммуналдық төлемдерді тіркеу 
 
Бағдарламаға нақты тұрғын үй туралы мəліметтерді енгізіп, өшіріп, түзетуге болады.  
Бағдарламаның негізгі артықшылығы барлық мəліметтерді қолмен, қаламмен енгізіп 
отырмайды, бұл біздің уақытымызды үнемдеуге мүмкіндік берді. 
Бағдарламаны  іске  қосқан  кезде  бастапқы  форма  ашылады,  онда  бағдарламаның 
негізгі  компонеттері  орналасқан.  Түсірілген  тізімнен  жазбаны  таңдаған  кезде  тұрғын-
дардан  тұратын  кесте  үй  нөмірі  бойынша  сүзгіден  өткізіледі.  Осы  тізімнің  оң  жағында 
кішкене терезе орналасқан, есептеу терезесі ашылады жəне жаңа жазба құрылды [4]. 
Сақтау  батырмасы–ағымды  жазбаны  сақтау  үшін  тұрғындар  тізімін  сақтағандағы 
терезесі ашылды. 
Бағдарламада  төлемдер  жүргізу  уақытында  төлемдерді  тексеруге,  ақпараттарды  тез 
табуға,  анықтауға  жəне  жасалған  жұмыс  нəтижелері  бойынша  қорытынды  есеп  беру 
құжаттарын алуға мүмкіндік берді (6-сурет). 
 
 
 
6-сурет. "Жансая" МПК-нің тұрғындарының деректер қорын енгізу формасы 
 

269 
Бағдарламамен жұмыс деректерді базаға енгізу (бағдарламанаы қолданудағы көрінуі 
мүмкін) кезіндегі барлық мүмкін қателерді дұрыстап, мүмкін болатын өзгертулер енгізіп, 
бағдарламаны əрі қарай жетілдіруге болады. 
Құрылған  қосымшаның  негізгі  құжаттары  белгілі  бір  уақыт  аралығында  енгізілген 
ақпарат бойынша шығатын коммуналдық қызмет төлемі туралы түбіртегі болып табылаы.  
Қолданушыға  клиенттердің  деректер  қорын  қараудың  əртүрлі  варианттары 
ұсынылған, ол мысалы, тегі бойынша т.б. Ол үшін кестеден тегін іздеу немесе сүзгілеуді 
таңдау керек, мысалы, төлемшілер туралы мəліметтер экранда көріп, оны баспаға, қағазға 
шығара алады. 
Берілген  шығыс  құжаттар  мен  есеп  берулер MS Excel құрылады,  ол  кезкелген 
уақытта ол құжатты түзете алады.  
Қорытынды 
Қорыта  келгенде, «Меншік  пəтерлердің  кооперативі» (МПК)  бағдарламасы 
коммуналдық  қызметке  арналып  жазылды,  бұл  бағдарлама  осы  мекеменің  жұмыс 
жасауына  толық  сəйкес  келеді.  Сонымен  қатар,  бағдарламаның  интерфейсі  жеңіл  жəне 
қолданушыға  қажетті  анықтамалық  жүйесі  бар,  ол  қолданушының  осы  бағдарламада 
жұмыс істеуін жеңілдетеді. 
Əдебиеттер 
1. «Ақпараттандыру туралы» 2007 жылғы 11 қаңтардағы  № 217-ІІІ  Қазақстан
Республикасының Заңы (2015.31.10. берілген. 4-тарау 15 бап) 
2. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 7.0. Руководство разработчика базы данных –
М.: «Нолидж», 2000г.  
3. О.Камардинов «Информатика» «Ғылым» ғылымибаспаорталығы, 2004.
4. Семенов  Н.И.  Автоматизированные  информационные  технологий  в  экономике, -
М.: Юнити,1999г.  
Қасымова А.Қ., Тұрғанбай Қ.Е. 
СОЗДАНИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ СИСТЕМЫ УЧЕТА  
КОММУНАЛЬНЫХ ПЛАТЕЖЕЙ 
В  статье рассмотривается установление учета стационарных установок, то есть, для 
регистрации  населения  и  коммунальных  услуг,  с  помощью Delphi 7.0 базы  данных 
MySQL. Показано возможность использования необходимой информации в любое время. 
Данная  программа  позволяет  бухгалтеру  организации  обеспечить  правильное  ведение 
журнала учета коммунальных услуг. 
Ключевые  слова:  информационная  система    (ИС),  кооперативы  собственников 
квартир (КСК), интерфейс, операционная система  (ОС). 
Kassymova A.K., Turganbai K.E. 
CREATION OF INFORMATION SYSTEM FOR ACCOUNT PUBLIC UTILITIES 
Establishment of accounting stationary for the registration the population and utilities, 
using Delphi 7.0 MySQL database  is considered in this article. It was showed the possibility of 
using the necessary at any time. The given program is represented accountant of organization 
and its supped right content of the register of public services. 
Keywords:
  information system (IS), the owners of cooperative apartments (KSK), the 
interface, the operating system (OS). 

270 
 
УДК 631.017:631.371:621.181 
 
Тойшиев Н.С., Барков В.И. 
 
Казахский национальный аграрный университет 
 
РЕГУЛИРОВАНИЕ МОЩНОСТИ ЭЛЕКТРОДНОГО ВОДОНАГРЕВАТЕЛЯ С 
ПОМОЩЬЮ ДИФФУЗИОННОГО ДОЗАТОРА ЭЛЕКТРОЛИТА   
 
Аннотация 
В  статье  обоснованы  принцип  работы  диффузионного  дозатора  электролита.  
Получены  аналитические    выражения  для  определения  установившегося  значения 
удельного  сопротивления  воды  в  контуре  водонагревателя  и  требуемого  количества 
химического  реагента  для  получения  электролита.  Разработана  конструкция 
диффузионного дозатора и проведены лабораторные испытания. 
Ключевые  слова:  электродный  водонагреватель,  диффузионный  дозатор 
электролита, диффузия. 
 
Введение 
Регулирование  удельного  сопротивления  воды  при  эксплуатации  электродных 
водонагревателей 
(ЭВН) 
представляет 
определенные 
трудности 
и 
требует 
дополнительных  затрат  труда  на  проведении  водоподготовки.  Паспортному 
(номинальному)  значению  мощности  ЭВН  соответствует  удельное  сопротивление, 
которое при проектировании выбирают на основании данных о природных водах [1,2]. 
При расчете ЭВН для работы в замкнутом контуре систем отопления или горячего 
водоснабжения 
следует 
учитывать 
необходимость 
регулирования 
удельного 
сопротивления  воды,  величина  которого  значительно  отличается  даже  в  близко 
расположенных источниках (например, поверхностной и артезианской вод), колеблется по 
сезонам и возрастает в начальный период работы (200…300 ч) после заполнения контура 
исходной водой. Например, при испытаниях котла КЭВЗ-100/0,4 мог, через 150 ч работы 
удельное сопротивление возросло с 20 до 42,5 Ом.м в установившемся режиме [2]. 
Таким  образом,  во  время  эксплуатации  ЭВН  необходимо  регулировать  удельное 
сопротивление воды в контуре для приведения мощности к номинальному значению. 
Материалы и методы 
При  исследованиях  использовались  теоретические  и  экспериментальные  методы, 
инженерные расчеты и патентные исследования. 
Результаты исследований 
Нами  предложено  новое  техническое  решение  диффузионного  дозатора,  который 
предназначен  для  регулирования  удельного  сопротивления  воды  в  замкнутом  контуре 
системы отопления или системы горячего водоснабжения. 
Дозатор состоит из корпуса 1 с электролитом, вентиля 2 для заливания электролита, 
электромагнитного вентиля 3 для подачи электролита в контур,  вентиля 4 для слива и по-
дающего патрубка 5, соединяющего корпус с трубопроводом 6 контура ЭВН (рисунок 1). 
Дозатор  работает  следующим  образом.  Электролит  заливается  в  корпус  1через 
вентиль 2. При  снижении  мощности  ЭВН  по  команде  программируемого  микропро-
цессора открывается электромагнитный вентиль 3 и электролит поступает по патрубку 5 в 
трубопровод  6, в котором циркулирует вода в контуре ЭВН.  
 

271 
Рисунок 1. Схема диффузионного дозатора электролита 
Скорость прохождения электролита через патрубок пропорциональна разности кон-
центраций растворов в дозаторе и трубопроводе и обратно-пропорциональна его длине [3]. 
l
к
С
g
С
g
К
э
V
)
(


 , 
 
 
 
 
(1)
где 
g
К
 – коэффициент пропорциональности; 
l
   – длина подающего патрубка; 
g
C
–
концентрация электролита в дозаторе; 
к
C
 – концентрация солей в воде контура.
Процесс  переноса  вещества,  обусловленный  разностью  концентраций  этого  веще-
ства,  как  известно,  называется  диффузией.  Скорость  переноса  вещества  характеризуется 
его потоком, т.е. количеством вещества в молях, которое проходит через единицу площа-
ди в единицу времени. 
Этот процесс описывается законом Фика  
dx
g
dC
D
j


(2) 
где 
j
 – плотность потока; 
dC
g
/dx
– концентрационный градиент вдоль оси 
х
 
(линейная диффузия); 
х
  – расстояние от начала подающего патрубка [3]. 
В подающем патрубке устанавливается стационарное распределение концентрации, 
причем концентрация убывает с расстоянием линейно 
l
к
C
g
C
dx
g
dC


. 
(3) 
Концентрационный градиент в точке Х = 0 описывается уравнением 


D
g
C
dx
g
dC

,
          (4) 
где 

 – время с момента открытия электромагнитного вентиля 3. 
Обозначим  



D
э 
 ,  
 
 
             
(5)
где 
э

– эффективная толщина диффузионного слоя.
Данные    показывают,  что  на  расстоянии 
Х
 = 
э

 от  начала  подающего  патрубка
концентрация  электролита  составляет 21% от  начальной  концентрации 
g
C  в  дозаторе. 

272 
 
Следовательно,  его  длина  не  должна  превышать  величину 
э

,  чтобы  обеспечить 
эффективное поступление электролита в контур водонагревателя [3]. 
Фазный  ток  водонагревателя  можно  представить  как  функцию  удельного 
сопротивления воды 

К
ном
I
ф
I


,  
 
 
 
 
 
(6) 
где  
I
НОМ
– номинальный ток;  
K
р
– коэффициент, учитывающий влияние удельного 
сопротивления воды, 
20
20
/



ном
К

. 
Чтобы определить необходимое количество электролита, который заливается в 
дозатор, необходимо найти установившееся в контуре водонагревателя значение 
удельного сопротивления воды - 
ρ
20 уст
. 
В конце начального периода: 
ρ
20 уст
определяется по формуле 
 
F
С
к
уст
12
,
0
1
85
,
0
20
20





 ,  
 
 
 
 
(7) 
где
С

 - изменение концентрации солей в воде в течение начального периода, 
уст
С
ном
C
С



 . 
Количество химического реагента, добавляемого в электролит, определяется по 
формуле [2] 


с
V
уст
С
ном
С
эл
m


 
 
 
 
 
(8) 
где 
уст
С
ном
С
;
 –  концентрация  солей  в  контуре  в  номинальном  и  установившемся 
режимах; 
с
V  – объем замкнутой системы. 
Величины 
ном
С
и 
уст
С
 зависят от типа реагента [2] 
ном
э
К
ном
С
20


 ;      
 
 
 
(9) 
уст
э
К
уст
С
20


 ;          
 
 
       (10) 
где 
э
К
 –  постоянный  коэффициент,  учитывающий  тип  реагента,  для Na
2
СО
3
 
э
К
 = 5,39·10
5
 Ом·см·г/м
3
. 
Тогда  
с
V
уст
ном
ном
э
К
эл
т










20
20
20
1



, 
   (11) 
Как  известно,  чтобы  уменьшить  коррозию  электродов  и  снизить  степень 
накипеобразования, 
для 
получения 
электролита 
целесообразно 
использовать 
кальцинированную соду. 
В  условиях  эксплуатации  ЭВН  наибольшее  значение  представляет  собой  величина 
уст
20

,  по  которой  оценивается  соответствие  качества  воды  из  местного  источника 
водоснабжения требованиям обеспечения номинального режима работы водонагревателя. 
Обсуждение результатов  
Для  проведения  экспериментальных  исследований  диффузионный  дозатор  был 
установлен в контуре  системы отопления  объемом  76 л.  
В качестве химических реагентов для регулирования удельного сопротивления воды 
в  контуре  использовались  рекомендуемые  специалистами  ВНИИЭТО [2] соли: 

273 
кальцинированная сода Na
2
СО
3
, тринатрий-фосфат Na
3
РО
4
, а также хлорид натрия NaСl, 
как наиболее распространенный реагент. 
Результаты исследования процесса регулирования удельного сопротивления воды в 
контуре ЭВН показаны на рисунке 2.  
0
1
2
3
4
5
6
7
0
1
2
3
4
5
6
0
600
1200
1800
2400
3600
с
5
10
15
20
25
30
20
40
60
80
100
120
I, A
,
Ом.м
9
8
7
6
5
4
3
2
1
1' 2' 3'
7' 8' 9'
Рисунок 2. Зависимости фазного тока I  ЭВН и удельного сопротивления воды в контуре 

20
  от времени при  различных концентрациях электролита в  
диффузионном дозаторе и при  использовании различных типов солей 
1; 2; 3 – зависимости I = f
1
(

) при концентрации солей 20 г/л ; 
4; 5; 6 – зависимости I = f
1
(
) при концентрации солей 40 г/л; 
7; 8; 9 – зависимости I = f
1
(
) при концентрации солей 60 г/л l; 
1’; 2’; 3’ – зависимости 

20
 = f
2
(
) при концентрации тех же солей 20 г/л; 
7’; 8’; 9’ – зависимости 

20
 = f
2
(
) при концентрации тех же солей 60 г/л; 
Анализ  полученных  данных  показывает,  что  в  диапазоне  изменения  концентрации 
электролита вводимого в дозатор от 20 до 60 г/л (2…6%) фазный ток ЭВН увеличивается 
в 1,46…1,96 раза, а удельное сопротивление воды в контуре уменьшается от начального 
значения 50 Ом·м  до  установившегося  значения 25,5…34,2 Ом·м  в  зависимости  от  типа 
электролита, время переходного процесса 

П
 = 1800…2400 с . 
Выводы 
Разработан  диффузионный  дозатор  электролита,  который    позволяет  оперативно 
регулировать удельное сопротивление воды в контуре систем теплообеспечения и мощность 
электродного водонагревателя.  
Определены  оптимальные  концентрации  электролита  для  различных  химических 
реагентов  и  время  переходного  процесса.  Обоснован  принцип  работы  диффузионного 
дозатора,  получены  аналитические    выражения  для  определения  установившегося 
значения  удельного  сопротивления  воды  в  контуре  водонагревателя  и  требуемого 
количества химического реагента для получения электролита. 
Разработанный диффузионный дозатор позволит значительно снизить затраты труда 
на  водоподготовку  и  регулирование  удельного  сопротивления  воды  при  эксплуатации 
электродных водонагревателей. 

274 
 
Литература 
1  Каган  Н.Б.,  Кауфман  В.Г.,  Пронько  М.Г.,  Яневский  Г.Д.  Электротермическое 
оборудование для сельскохозяйственного производства. – М.: Энергия, 1980. – 192 с. 
2  Кауфман В.Г., Яневский Г.Д. Новая конструкция и исследование водного режима 
электродных водонагревателей для сельского хозяйства //Труды ВНИИЭТО, вып. 8. – М., 
1976, С. 58-61. 
3  Корыта И. Ионы, электроды, мембраны. – М.: Мир, 1983. – 263 с. 
 
Тойшиев Н.С., Барков В.И. 
 
ДИФФУЗИЯЛЫҚ ЭЛЕКТРОЛИТТІ ҮЛЕСТІРГІШТІҢ КӨМЕГІМЕН ЭЛЕКТРОДТЫ СУ 
ҚЫЗДЫРҒЫШТЫҢ ҚУАТЫН РЕТТЕУ 
 
Мақалада  диффузиялық  электролитті  үлестіргіштің  жұмыс  істеу  принципі 
негізделген.  Су  қыздырғыш  тізбегіндегі  жəне  химиялық  реагентің  талап  етілетін 
мөлшердегі  электролитті  алу  үшін,  судың  орныққан  меншікті  кедергісін  анықтаудың 
аналитикалық  өрнектері  алынған.  Диффузия  үлестіргішінің  құрылымы  өңделіп  жəне 
зертханалық зерттеулер жүргізілген. 
Кілт  сөздер:  электродты  су  қыздырғыш,  диффузиялық  электролитті  үлестіргіш,  
диффузия. 
 
Toishiyev N., Barkov V. 
 
ADJUSTING OF POWER OF ELECTRODE WATER HEATER BY MEANS OF DIFFUSIVE 
METERING DEVICE OF ELECTROLYTE 
 
The article justified principle of the diffusion of the electrolyte dispenser. The analytical 
expressions for determining the steady-state value of the specific resistance of the water in the 
heater circuit and the required amount of chemical reagent for the electrolyte. A design of the 
diffusion of the dispenser and carried out laboratory tests. 
Keywords: water heater electrode, electrolyte diffusion dispenser diffusion. 
 
 
ƏОЖ 621.311.1 
 
Ихласов М., Алияров Б.К. 
 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті 
 
ОҚШАУЛАНҒАН ТҰТЫНУШЫНЫ ЖАҢАРТЫЛАТЫН  ЭНЕРГИЯ КӨЗДЕРІМЕН ЭЛЕКТР 
ЭНЕРГИЯСЫ ЖƏНЕ ЖЫЛУМЕН  ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ ЖҮЙЕСІ 
 
Аңдатпа 
Мақалада оқшауланған тұтынушыларды жаңартылатын энергия көздерінен өңдіріл-
ген  электрмен  қамтамасыздандырудын  ең  оңтайлы  үйлесімдірілген  жолы  қаралған. 
Зерттеу  барысындажел  генераторымен  өңдірілген  электр  энергиясын  қымбат  аккумуля-
торда  емес  гидро  акумуляциялық  электр  станцасын  бір-біріне  оңтайландырып  жұмыс 
жасаудың тиімді жүйесі көрсетілген. 
Кілт  сөздер:  Су  жинақтау  электр  станцасы,  жел  генераторы,  күн  коллекторы, 
оқшауланған, үйлестіру. 

жүктеу/скачать 8,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: