Министрлiгi министерство образования и науки республики

166 

 

Резюме 

В  этой  статье  рассматриваются  условия  привития  творческих 

способностей. 

Summary 

The article scrutinizes conditions of creative eapabilities attractions. 

 

 

ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ  ПАЙДАЛАНУДЫҢ 

ЕРЕКШЕЛІГІ 

 

АӘИУ-нің магистранты Байсейітова З. 

Ғылыми жетекшісі п.ғ.к. Утебаева А.Т.  

 

Инновациялық  құбылыстар  білім  беру  саласында  ӛткен  ғасырдың 

сексенінші жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше ӛзекті 

мәселелердің  түйіскен  жерінде  пайда  болады  да,  берік  түрде  жаңа  мақсатты 

шешуге  бағытталады,  педагогикалық  құбылысты  үздіксіз  жаңғыртуға 

жетелейді.  ‖    Масырова  Р.,  Линчевская  Т  -  ―Жаңару‖  (новшество)  дегенімізді 

былай  деп  түсіндіреді:  ―Жаңару  –  белгілі    бір  адам  үшін  әділ  түрде  жаңа  ма, 

әлде  ескі  ме  оған  байланысты  емес,  ашылған  уақытынан  бірінші  қолданған 

уақытымен анықталатын жаңа идея.  

Инновациялық  үрдіске  түскен  ұжым  даму  барысының  бірнеше  кезеңін 

бастан  кешірді:  1)  жалтақтап  күдіктену;  2)  даңғазашылдық;  3)  тұрақтану;  4) 

ынтымақтастық қалыптасу. Соңғы екі кезең – инновациялық үрдісті ұжымның 

шығармашылықпен  сезінген,  түсінген  кезеңдері.  Олар  әрбір  адамның  аталған 

кезеңдерді басынан ӛткізуімен сәйкестеледі. 

Инновация  термині  қазіргі  білім  берудің  теориясы  мен  тәжірибесінде 

кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы 

белгілі  бір  категория  ретінде  берілмеген.  Берілетін  анықтамалардың  кӛпшілігі 

бұл  ұғымды  кеңінен  терең  таныта  алмайды.  Инновацияны  ―Білім  беру 

жүйесіндегі  жаңалық  енгізу‖  деп  айтсақ,  оның  мағынасын  тарылтқан  болар 

едік. 

―Инновация‖  ұғымы  ең  бірінші  XIX  ғасырда  мәдениеттанушылардың 

зерттеуінен  пайда  болды,  яғни,  бір  мәдениет  түрлерін  екінші  ел  мәдениетіне 

енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін сақталған. 

Инновация    аударғанда  жаңа,  жаңалық,  жаңарту  дегенді  білдіреді  дедік. 

Яғни,  С.Ожегов  сӛздігіне  сүйенсек,  инновация  бірінші  рет  шыққан,  жасалған, 

жуық  арада  пайда  болған,  бұрынғының  орнын  басатын,  алғаш  ашылған, 

бұрыннан  таныс  емес  енгізілген  жаңалық  болып  шығады.  Инновация  ұғымын 

әр  елде  әртүрлі  түсінген.  Кейбір  мемлекеттерде  (АҚШ,  Нидерланды)    бұл 

термин  кең  тараған.  Ал,  Арабия,  Жапония  тәріздес  мемлекеттерде  кезіктіру 

мүмкін емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай кӛзқарас қалыптасқанын 

анықтау  мақсатымен  ғылыми-педагогикалық,  техникалық,  саяси  әдебиеттер 

мен  баспа  беттерін  зерттей  келе,  Ресейде,  шет  елдерде,  ТМД  елдерінде, 

167 

 

Қазақстанда ―Инновация‖ ұғымына кӛптеген анықтамалар берілгенін кӛреміз./ 

4 /.  

Ресейде  ―Инновация‖  ұғымына  ӛте  күдікпен  қарағаны  мәлім.  Мәселен, 

XIX-XX  ғасырдың  басындағы  бірде-бір  білім  реформаларында  бұл  термин 

кездеспейді.Негізінде  реформа  жүзеге  асқан,  яғни,  инновациялық  үрдіс  ӛткен, 

бірақ  инновация  термині  еш  жерде  аталмайды.  Ал  Америка  ғалымдары  Биль 

және  Болен  педагогикалық  инновацияны  ―Құрамына  материалдық  ӛзгеруіне 

ғана  емес,  сол  материалды  қолданудағы  кӛзқарастардың  кешенді  ӛзгеруін 

білдіретін үлкен ӛзгеріс‖ деп түсінеді.  

Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, ―Инновация қандай да бір 

идеялардан  басталатын  ӛзгерістерге  әсерін,  тұтынушылардың  не  қолдауы,  не 

бас тартуымен аяқталатын үрдіс‖ дейді.  

―Инновация‖  сӛзі  –  қазіргі  уақытта  барлық  ӛндіріс,  медицина,  техника 

салаларында  ӛте  жиі  қолданып  жүрген  термин.  Қазір  бұл  сӛз  ―Жаңа,  ӛзгеру, 

жаңаша‖  деген  мағынаны  білдіреді  және  дәл  қазіргі  жаңа  заманға  да  ―Жаңа, 

жаңаша ӛзгерудің‖ мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің 

негізінде  үйренушінің  дербес  қабілеті,  белсенділігін  қалыптастыру,  оқыту 

материалдарын ӛзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға 

шығады.  

Инновациялық  әдіс  –  тәсілдерді  қолдануда  оқытушы  сабақты  дайын 

күйінде  бағалайды,  әрбір  білім  алушының  ӛзі  ізденіп,  ғылыми  негіздерін  ӛз 

бетінше  игеріп,  ғылыми  зерттеуді  кӛздейді,  ал  оқытушының  негізгі  міндетіне 

білім алушының іс-әрекетін бақылау жатады. 

 Әдіскер  С.Кӛшімбетова  ӛзінің  зерттеінде  оқу-тәрбие  үрдісінде  оқытудың 

инновациялық  әдіс-тәсілдерін  қолданудың  мынадай  ерекшеліктерін  атап 

кӛрсеткен: 

-

 

ізгілендіру  технологиясында  педагогика  ғылымының  алдыңғы  қатарлы 

ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде ―бала -субъект‖,  ―бала-объект‖ тұрғысынан 

енгізіле  бастайды  да,  ал  ғылыми  білімдер  оның  тұрмысының  әлеуметтік 

жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады; 

-

 

ақпараттық  бағдарламалап  оқыту  –  оқытудың  мазмұнын  пәнаралық 

байланыс тұрғысынан ұйымдастыру; 

-

 

қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі; 

-

 

иллюстрациялы  түсіндірмелі  оқытуда  ―адам-қоғам-табиғат‖  үйлесімдік 

бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады; 

-

 

саралап  деңгейлеп  оқыту  технологиясында  оқытудың  мазмұны  мен 

әдістері  шығармашылық  ізденіс  іс-әрекет  жасау  негізінде  адамның 

инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады; 

-

 

оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде ӛмірге  келген жаңа 

қабілет; 

-

 

дербес  оқыту  технологиясы  оқу-тәрбие  үрдісінде  ғылымның  негіздерін 

игерту  үшін  ізгілік,  адамгершілік  қасиеттерді  қалыптастыра  отырып,  жеке 

тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады; 

Ал  жалпы  инновацияны  модификациялық,  комбинаторлық,  радикалдық 

деп үш түрге бӛлуге болады. 

168 

 

Модификациялық  инновация  –  бұл  бұрын  қолда  барды  дамытумен,  түрін 

ӛзгертумен  айналысу.  Бұған  В.Ф.  Шаталовтың  математикаға  жазған  тірек 

конспектісі және оны кӛптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады. 

Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме 

элементтерін  жаңаша  құрастыру.  Бұған  пәндерді  оқытудың  қазіргі  кездегі 

әдістемесі дәлел. 

Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. 

Мемлекеттік  стандарт  білім  беруде,  негізінен,  мӛлшерлерді,  параметрлерді, 

деңгейлік және сапалы оқытудың кӛрсеткіштерін қалыптастырады. 

 Қазір  республика  оқу  орындары  ұсынып  отырған  кӛп  нұсқалыққа 

байланысты ӛздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне 

мүмкіндік  алды.  Бұл  бағытта  білім  берудің  әртүрлі  нұсқадағы  мазмұны, 

құрылымы,  ғылымға  және  тәжірибеге  негізделген  жаңа  идеялар,  жаңа 

технологиялар  бар.  Сондықтан  әртүрлі  оқыту  технологияларын  оқу  мазмұны 

әрбір  білім  алушының  жас  және  жеке  дара  психологиялық  ерекшеліктеріне 

орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.  

Ғылыми-педагогикалық  әдебиеттерде  іс  жүзінде  анықталып  табылған 

оқыту  үрдісінің  нәтижесін  кӛретін  әдіс-тәсілдері,  түрлері  кӛбіне  жаңашыл, 

инновациялық болып табылады. 

Қазақстан  Республикасының  2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 

тұжырымдамасында:  ―Жоғарғы  білімді  дамытудың  негізгі  үрдісі  мамандар 

даярлау 

сапасын 

арттыру, 

қарқынды 

ғылыми-зерттеу 

қызметімен 

ықпалдастырылған  инновациялық  білімді  дамыту,  білім  беру  мен  ақпараттық 

технологияларды жетілдіру болып табылады‖,- деп атап кӛрсетілген. 

Қазіргі  күні  инновация  деп  кӛбінесе  жаңа  технологияларды,  әдістер  мен 

құралдарды  жасау  және  қолдануды  айтса,  сонымен  бірге  жаңа  идеяларды, 

процестерді  бірлкте  жетілдірудің  де  жүйесі.Сондықтан  оқыту  мен  тәрбиедегі 

жаңа  технология  инновациялық  идеяларды  енгізу,  жаңарту  нысаны  болып 

табылады. 

 Инновация  ӛзінің  даму  барысында  белгілі  бір  ӛмірлік  даму  сатыларынан 

тұрады: 

-

 

жаңа идеяның пайда болуы; 

-

 

мақсат қоюшылық; 

-

 

тарату және жойылу. 

Инновациялық  процестерді  ендіру  үш  ӛзара  байланысты  күштер 

анықталады: 

-

 

енгізілген технологияның ерекшеліктерімен; 

-

 

жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен; 

-

 

жаңалықты енгізу жолдарымен. 

 Сондықтан бұл уақыт ағымына байланысты дамиды, бірқалыпты ӛзгеріске 

ұшырайды,  жағдайына  байланысты  тәрбиеші  мен  тәрбиеленушілердің  ӛзара 

байланысы  болып  саналады.  Ағылшын  ғалымдарының  пайымдауынша, 

жаңалық  кӛзі  арнайы  қолданған  деректерде,  дамушы  идеяларда,  кітаптарда, 

педагогтардың,  білімді  кӛтеру  ұйымдастырушыларда  т.с.с.  ―Әр  жоғары 

169 

 

сатыдағы  мұғалім  әрдайым  жаңалықты  бастаушы  ретінде  іс-әрекет  жасауы 

тиіс‖, - дейді. / 5 /. 

Инновациялық технологияның негізі болып саналатын жаңа педагогикалық 

технологиялар  кӛптеп  саналады:  Эрдниевтің  ірі  блокпен  оқыту  технологиясы, 

М.Монтессори мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, Шаталовтың 

ірі блоктік жүйесі және т.б.  

Инновациялық  технологияларды  енгізудің  жӛні  осы  деп  түрлі 

технологиялар  мен  халықаралық  бағдарламаларды  сабақта  қолдану 

кӛпшілігімізге  тән  құбылыс  болып  кетті.  Кейбір  әріптестеріміз  жаңа 

технологиялардың  философиялық  мазмұнын,  тұтастығы  мен  жүйелілігін 

меңгеріп  алмай,  таза  еліктеушілікпен  сыртқы  формасын  ғана  қолдануда.  Кез-

келген  педагогикалық  технология  философиялық  негізде  қаралады.  Міне 

сондықтан, бірінші кезекте, білім әлеміне еніп жатқан сан алуан инновациялық 

технологияларды реттеу, жүйелеу, сұрыптау, нәтижелерін талдау үшін арнайы 

ақпараттық-әдістемелік орталық құрылуы қажет. 

Жаңа  инновациялық  оқыту  технологиясы  кәсіптік  қызметтің  ерекше  түрі 

болып  табылады.  Инновациялық  оқыту  технологиясын  меңгеру  үшін 

педагогикалық  аса  зор  тәжірибені  жұмылдыру  қажет.  Бұл  ӛз  қызметіне 

шығармашылықпен  қарайтын,  жеке  басының  белгілі  іскерлік  қасиеті  бар 

адамды  қажет  ететін  жұмыс.  Шындығында  да  әрбір  педагог  жаңа 

инновациялық технологияны меңгеру барысында ӛзін-ӛзі дамытады және ӛзін-

ӛзі қалыптастырады.  

 

Әдебиеттер 

1.

 

Беспалько 

 

В.П. 

Слагаемые 

педагогической 

технологий. 

–М.: 

«Педагогика»,1989ж. 21-38 бет. 

2.

 

Жанпейісова М.М. Технология модульного обучения. –     Ақтӛбе : РИПК:СО, 

1999ж. 

3.

 

Таубаева Ш. Т. , Лактмонова С.Н. , Педагогическая инновация как     теория    

и    практика  нововедений  в  системе  образавания  :  научный  фонд  и   

перспективы  развитие . /Книга 1/- Алматы: Научно –      издательский   центр 

«Ғылым »  2001. 

Резюме 

В  данной  статье  рассматриваются  особенности  в  использовании  новых 

педагогических технологий. 

Summary 

The  article  considers  peculiarities  of  utilisations  of  innovative  pedagogic 

technologies. 

 

 

 

 

 

 

 

170 

 

ӘӚЖ 347.1(075) 

 

АТҚАРУШЫЛЫҚ ІС ЖҤРГІЗУДІҢ  СОТ ЖҤЙЕСІНДЕГІ АЛАТЫН 

ОРНЫ  

 

 Магистрант Байтелиева Н.К.  З.ғ.к., аға оқытушы Имашев Б.Е,  

оқытушы Сарсенова М.А. 

Аймақтық әлеуметтік инновациялық университеті 

Шымкент., Казахстан 

 

         Атқарушылық  іс  жүргізудің  ұйымдық  оқшау  құрылым  ретінде 

қалыптасуы  осы  институттың  мемлекеттік  билік  тетігінде  алатын  орны 

туралы,  бұл  биліктің  қандай  жүйесінде  болатыны,  атап  айтқанда,  сот  

шешімдерін  орындау  жӛніндегі  орган  соттармен  қандай  арақатыныста 

тұруға тиіс екендігі туралы мәселені алға қояды. 

          1864  жылдың  ӛзінде  қазақ  даласында  сот  реформасын  әзірлеу  кезінде 

Шоқан  Уәлиханов,  «билер  шешімдерді  жеке  қалауымен  қабылдауы  мен 

шешу құқығы және орындауға қатысу құқығы берілуі үшін ӛзінің  неғұрлым 

ұзақ мерзімге сайланғысы келеді...» деп жазды [1, 40б]. 

          Қазақстанда 

атқару  ісін  жүргізуді    жоғарыда  кӛрсетілген 

ретроспективті талдау, сот қаулыларын орындауды ұзақ уақыт бойы соттар 

жанында  болған  сот  орындаушылары  жүзеге  асырып  келгенін  кӛрсетеді. 

Соттардың  ӛздері  шығарған  шешімдердің  қарауында  және  бақылауында 

болуында қиынсыз ешнарсе болған жоқ, сот қаулыларын орындау азаматтық 

процестің  аяқталған  бӛлігі  ретінде  қаралды.  Сонымен    бірге,  соттар  мен 

әділет  органдарының  арасында  сот  қаулыларын  орындаушы  бағынышты 

органдардың  әлденеше  рет  алмасуына,  қазіргі  кезде  атқарушылық    іс 

жүргізудің    жаңа  жүйесінің    қалыптасуы  мен  дамуына,  сондай-ақ 

атқарушылық  әрекеттердің  іс  жүргізудің  алатын  орны  дәлелдеу  жаңартуды 

қажет етеді. 

          Мемлекеттік  биліктің  құрылымындағы  атқарушылық  іс  жүргізу 

органдарының алатын белгілі бір орны олардың қызметінің тиімділігін және  

басқа органдармен әрекеттесуін айқындап тұратын аса маңызды негіздердің 

бірі екені шүбәсіз. 

          Атқарушылық  іс  жүргізудің  органының  ведомоствалық    жағынан 

бағынысты  болуына  айтылып  жүрген    дәлелдің  бірі  қылмыстық  және 

азаматтық  істер  бойынша  сот  қаулыларын  орындаудың  құқықтық 

табиғатының бірлігін негіздеуге талпыну болып табылады. 

         Мәселен, атап айтқанда, сот орындаушыларының  дербес қызметін құру 

туралы  мәселені  талқылау  кезінде  сот  қаулыларын  орындауды  Қазақстан 

Республикасы  Әділет  министрлігінің  юрисдикциясына  беру  қажеттігі  

туралы  пікір  айтылды.  Бұл  орайда  осы  кӛзқарас  азаматтық  және 

шаруашылық    істер    бойынша  сот  қаулыларын  орындау  қылмыстық 

жазаларды орындаудан құрылымдық  жағынан бӛлек болуға тиіс емес деген 

171 

 

пікірмен негізделді, яғни осы туыстас функцияларды бір жүйеде  болуға тиіс 

[2, 33б]. 

         Бұл  орайда  бұл  кӛзқарасты  жақтаушылар    да,  қылмыстық-атқару 

жүйесін  қайтадан  бағындыру  қылмыстық  қуғындау  мен  жазаны  орындау 

функциясын бӛлуге, сотталғандарды түзеу процесінің тиімділігін арттыруға 

мүмкіндік  береді  дегенді  айтады                    Бұл  орайда,  қылмыстық  және 

азаматтық  істер  бойынша  сот  қаулыларын    орындау  функцияларын 

«туыстығы»,  сондай-ақ  әр  түрлі  ведомоствалар    арасында  мемлекеттік 

функциялардың  аражігін  мүмкіндігі  атқарушылық билік  жүйесінде,  дәлірек 

айтқанда    Қазақстан  Республикасының  Әділет  министрлігінде  болу 

қажеттігін негіздейтін негізгі ережелер болып табылады. 

        Алайда    Қазақстан  Республикасының  Қылмыстық  атқару  кодексіне 

және  «Атқарушылық  іс  жүргізу»  ҚР  Заңына  сәйкес    сот  қаулыларының 

орындалуын  салыстырмалы-құқықтық  талдау  осы  екі  функцияның 

«туыстығы»  туралы  пікірдің  уақытынынан  бұрын  айтылғанын    кӛрсетеді. 

Мәжбүрлеуді ӛз-ӛзінен қылмыстық-атқару құқығындағы  және атқарушылық 

іс  жүргізудегі    атқару  органдары    қызметнінің  әдісі  деп  айту  мұндай 

тұжырым  жасау  үшін  мүмкіндік  бермейді,  ӛйткені  құқықтық  норманы 

бұзғаны  үшін  жауапкершілік  шараларын  қолдану  ретінде    түсінілетін 

мәжбүрлеуді кӛптеген  құқық қорғау  органдары қолданады [3, 10б].  

          Қылмыстық  және  азаматтық  істер    бойынша  сот  қаулыларын  

орындаудың  қылмыстық-атқару  және  заңдарының,  орындау  субъектісі, 

сондай-ақ  орындау негіздері бойынша мақсаттары  мен міндеттері жӛнінде  

елеулі айырмашылықтары бар. 

         Мысалы,  атқару  және  еңбекпен  түзеу  заңдарының  парасындағы 

байланысты  талдау  келіп,  М.К.Юков,  еңбекпен  тұзеу  мекемелернің 

қызметімен  сот  орындашысының    қызметі  соттардың  қызметін  

жалғасытыру    болып  табылады  деп  атап  кӛрсетеді.    Осы  жерде  ұқсастық  

ақталып,  айырмашылық  басталады.  Атап  айтқанда,  оның  пікірі    бойынша, 

еңбекпен  түзеу  ықпалымен    арнаулы  жағдайларда  ұштасқан  жазаларды 

орындауға  міндетті,  ал  атқарушылық  актілерді    орындау  реттеуге  

бағытталады,  олар  жазаны  кӛздемей-ақ  адамдардың  бұзылған  құқықтарын  

сәйкестікке  келтірумен  шектеледі.  Келесі  елеулі  айырмашылық  деп,  осы 

ғалым,  еңбекпен    түзеу  заңдарының  негізгі  бағыты  еңбекпен  түзеп  ықпал 

етуге  шоғырланады,  ал  атқарушылық,  егер  тіпті  сӛз  қылмыстық    жазаны 

орындауды  қамтамасыз  ету  болса  да,  мүліктік  қатынастармен  байланысты 

деп санайды [4, 5б]. 

          Мысалы, ҚР Қылмыстық атқару кодексінің 2-бабына сәйкес, Қазақстан 

Республикасы  қылмыстық  –  атқару  заңдарының  мақстатары    әлеуметтік 

әділеттілікті    қалпына  келтіру,  сотталғандарды  түзеу,  сотталғандардың  да, 

ӛзге  адамдардың  жаңа  қылмыстар  жасауының    алдын  алу.  Осы  айтылған 

мақсаттарға  сәйкес  қылмыстық-атқару  заңдары  жазаларды  ӛтеудің  тәртібі 

мен  шарттарын  реттеуді,    сотталғандарды  түзеу  қаражатын  белгілеуді, 

олардың  құқытарын,  бостандықтары  мен  заңды  мүдделерін  қорғауды, 

әлеуметтік  кӛндіруге  оларға  кӛмек  беруді    ӛзіне  міндет  етіп қояды /59/.  ҚР 

172 

 

қылмыстық  атқару    кодексінің  5-бабына  сәйкес  жазаны  орындауға  негіз 

заңды  күшіне  енген  сот  үкімі  мен  қаулысы,  сондай-ақ  рахымшылық  актісі 

мен  кешірім  жасау  болып  табылады.  Кешірім  жасауды  жүзеге  асыру 

Қазақстан Рсепубликасы Президентінің  айрықша құзіреті, ал рахымшылық 

актісін  шығару  Қазақстан  Республикасы  Конститутциясының  44  және  54-

баптарына сәйкес заң шығарушы органның құзыреті болып табылады.  

Атқарушылық іс жүргізудің міндеттері «Атқарушылық іс жүргізу және 

сот  орындаушыларының  мәртебесі  туралы»  Қазақстан  Республикасы 

Заңының    1-бабына  сәйкес  сот  шешімдерін,  азаматтық  және  шаруашылық 

істері     бойынша үкімдер  мен  ұйғарымдарды,  мүлікті ӛндіріп  алу  бӛлігінде 

қылмыстық істер бойынша үкімдер мен қаулылар міндетті және дер кезінде 

орындау,  сондай-ақ  осы  заңымен  кӛзделген  жағдайларда  ӛзге  де 

органдардың шешімдері мен қаулыларын орындау болып табылады. 

Заңның  осы  нормасынан  орындауға  негіз  сот  қаулысы  не  ӛзге  де 

органдардың  қаулысы  болып  табылады,  олардың  жеке  сипаттағы  құқық 

қолдану актісін шығаратыны туындайды. 

Қылмыстық  –құқықтық  ықпал  ету  шаралары  «Атқарушылық  іс  

жүргізу туралы»  ҚР Заңына сәйкес сот қаулыларын орындаудан ерекшелігі 

сотталған адамның жеке басына  бағытталады, онда ӛндіріп алуды мүліктік 

сипаты атап кӛрсетіледі.  

          ҚР  ҚІК-нің  14-бабында  жазаны  атқаратын  мекемелер  мен  орган 

кӛзделген,  олардың  ішінде  түзеу  мекемелері,  қылмыстық-атқару 

инспекциялары  бар.  Қазақстан  Рсепубликасының  соттары  мен  басқа  да 

органдарының  қаулыларын  орындау  шаралары  «Атқарушылық  іс  жүргізу 

туралы»  ҚР Заңының 4-бабына сәйкес сот орындаушыларына жүктеледі. 

Сонымен,  қылмыстық  атқару  жүйесіндегі  және  атқарушылық  іс 

жүргізудегі  сот  қаулыларын  орындау    функциясының  «туыстығы»  туралы 

тезис ӛзінің тиісті негіздеуіне ие бола  алмаған сияқты құсап кӛрінеді.  

Сот қаулыларын орындау функциясын соттардан Әділет министрлігіне 

беру  сот  әділдігі    мен  басқа  функцияларды,  атап  айтқанда    соттардың  

атқарушылық  және  ұйымдастырушылық    қызметін  араластыруға    жол 

бермеу  туралы  тезиспен  негізделді  [5,  4б].  Бұл  дәлел  қазіргі  кезде 

атқарушылық іс жүргізу  органдарының атқарушылық билік жүйесінде, атап 

айтқанда  Қазақстан  Республикасы    Әділет  министрлігіне  болуын 

жақтаушылар жүргізіп отырған негізгі дәлелдердің бірі болып қалып отыр. 

 

Осыған  ұқсас  тезистер  Ресей  заңдық  практикасында  да  қойылып  жүр. 

Мысалы, сот приставтары қызметін Сот департаментінің бағыныстылығына 

берудің  ұсынылып  отырған  практикасына  қарсы  пікір  Ресей  заңдық 

әдебиетинде  атқару  және  сот  билігі  функциясы  ұштастыру  мүмкіндігімен 

негіздейді. Мәселені бұлай қою байыпты емес, деп санайды П.Серков. Оның 

пікірі  бойынша,  бұл  логикаға    жүгінсек,  заң  шығарушы  билік 

атқарушылықпен  бір  бүтінді  құрайтынын  мойындауымыз  керек,  ӛйткені  

мемлекеттік  Дума  мен  Федерация  Кеңесінің  олардың  қалыпты  қызметін 

қамтамасыз ететін кӛмекші қызметтер [6, 8б]. 

173 

 

 

Сот және атқарушылық билік функцияларын араластырудың болмауын 

негіздеуді  отандық  заң  ғылымынан  да  табуға  болады.  Мәселен,  жергілікті 

атқарушы органдар қызметінің ұйымдық-құқықтық негіздерін зерттей келіп, 

Г.Әлібаева  атқарушылық  элементі  кез  келген  қызметке  тән  деп  дұрыс 

пайымдайды.  Осы  жағынан  алғанда,  мысалы,  ӛкілді  органдар  жұмысының 

шеңберінде 

атқарушылық 

ӛзінің 

нақты 

бейнелеуінде 

ішкі 

ұйымдастырушылық  ӛмірімен  байланысты.  Атқару  элементтерінің  болу 

мүмкіндігі туралы тезис сот жүйесі органдарының қызметіне қолданылатын 

құсап кӛрінеді, бұл сот қызметін атқарушылық қызметке айналдырмайды. 

 

Сот  әділдігі  мен  сот  қызметін  ұйымдық  қамтамасыз  етудің 

арақатынасына  келсек, Д.Севериннің  пікірі бойынша, тӛменгі  сот буынның 

жұмысын  ұйымдастыру  үшін  жауапкершіліктің    заңдылығына    және  сот 

қаулыларымен  негіздеуге бақылау жасаумен және материалдық-қамтамасыз 

ету  туралы  мәселелерді  шешумен  ұштастыру  сот  сатыларын  қосалқы 

бағынышты  аппаратқа  айналдырған  болар  еді.  Сот  қаулыларының  нақ  осы 

осындай  ережелерін  қабылдамаушылық  ӛз  кезінде  сот  әділдігін  ұйымдық 

жағынан қамтамасыз етуді әділет органдарына беруді айқындады. 

 

Бұл орайда аталған автор бүл шешімді құқықтық кӛзқарас тұрғысынан 

мінсіз деп тану үшін екі шартты сақтаудың қажеттігіне назар аудартады: бұл 

биліктерді бӛлу идеясына қайшы келмейді және заңдылықты нығайтуға, сот 

әділдігінің тәуелсіздігі мен тиімділігін нығайтуға септігін тигізеді. 

 

Осыдан  соң  ол,  сот  әділдігін  ұйымдық  қамтамасыз  ету  –басқару 

саласына  жатпайтын,  уәкілетті  орган  сот  тӛрағалары  мен  ішкі  соттық 

демократия институттарының қатысуымен жүзеге асыратын, сот міндеттерін 

орындаумен  сыйымсыз  жағы  заңмен  қатаң  регламенттелген  және  сот 

әділдігінің    тиімді  жұмыс  істеуіне    сот  жүйесін  ұйымдастыру,  сол  үшін 

қажетті ұйымдық, кадрлық, материалдық-техникалық жасау мен қамтамасыз 

ету  және  соттардың  тәуелсіздігін  нығайту  мәселелерін  шешу  арқылы 

барынша  жәрдемдесуді  мақсат  етіп  қоятын  мемлекеттік  қызметтің  ерекше 

түрі деген тұжырым жасады /12, 16-б./. 

 

Жоғарыда  айтылған  дәлелдерден,  сот  қызметі  ұйымдық  жағынан 

қамтамасыз  ету функциясын жүзеге асыру соттан тыс органға  жатуға  тиіс, 

ал  соттар  іс  жүргізу  қызметіне  шоғырланады  деген  ережемен  келісу  жӛн 

екендігін шүбәсіз болып кӛрінеді. 

       Сот  қаулыларын  мәжбүрлеп  орындату  органдары  қазіргі  кезде  Жоғары 

Сот  Кеңесі,  Әділет  біліктілік  алқасы  сияқты  сот  жүйесінің  басқа 

элементтерімен    тікелей  ӛзара  байланыспаған.  Мұны  осы  органдардың  

алдында тұрған міндеттердің әр түрлігімен, сондай-ақ оларды қалыптастыру 

принциптерімен  және  мемлекеттік    биліктің  тетігінде  алатын  орынмен 

түсіндіруге болады. 

Сонымен,  атқарушылық  іс  жүргізудің  атқарушылық  мәнінің  ӛзі 

атқарушылық  іс  жүргізудің  атқарушылық    билікке  жататыны  туралы 

білдірмейді.  Атқарушылық  іс  жүргізудің  сот  жүйесіндегі  алатын  орны 

олардың    функциялары-азаматтық  және  қылмыстық    істер  бойынша  сот 

қаулыларын,  мүліктік  ӛндіріп  алулар  бӛлігінде    қылмыстық  істер  бойынша 

174 

 

үкімдер  мен    қаулыларды  орындауы  себепші  болады.  Нақ  осы  функция 

атқарушылық іс жүргізудің бүкіл сот жүйесінің  тиімділігін белгілейтін сот 

әділдігінің ажырамас элементі болып табылатыны негіз туғызады. 

           Атқарушылық  іс    жүргізу  қазіргі  кезде  ҚР  Жоғарғы  Сотының 

жанындағы  Сот  әкімшілігі    жӛніндегі  Комитет  құрамында  бола  отырып, 

соттармен,  сот  приставтары  қызметімен,  судьялар  қоғамдастығы  мен  ӛзара 

тығыз  байланыс  жасайды.  Атқарушылық  іс  жүргізу  органдарын  ұсынылып 

отырған  бӛлек  ұйымдық      құрылымға    бӛлу  олардың  сот  жүйесінің    басқа 

органдарымен  байланыстары  мен  ӛзара  әрекетінің  болуына  және  одан  әрі  

дамуына әсерін тигізбейді. 

          Атқарушылық іс жүргізудің сотқа бағынышты болуы қазіргі кезде сот-

құқықтық  реформаның    дамуымен,  сот  билігінің  нығаюымен  және  сот 

қызметінің құқықтық аясының кеңеюімен айқындалады. 

 

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: