15
“Young Scientist” . #7.2 (87.2) . April 2015
Technical Sciences
Әдетте, шаңдануға бейім материалдар жолдағы
қозғалыс қауіпсіздігіне өзінің үлкен залалын әкеліп жа-
тады. Көп жағдлайларда жол бетіндегі шаңның туында-
уына ұсақ түйіршікті инертті материалдар, топырақ, тас,
автомобиль доңғалағы резеңкелерінің үгіндісі және басқа
да материалдар қалдығы себепші болады. Ауамен қа-
ныққан шаңның ұсақ түйіршіктері ылғалды бірдене өзіне
сіңіре алмайды, сондықтан жаңбыр жауа бастаған уақытта
олардың алғашқы тамшылары шаң түйіршіктерін сулан-
дыра алмайды және жаңбыр күшейіп шаң түйіршіктерін
жолдың жүріс бөлігінен толық жуып кетпейінше, шаң
жүру бөлігінің үстінде балшықтанып автомобиль ьдоңға-
лақтары мен жол жамылғысының арасындағы ілінісу
коэффициентін күрт төмендетеді. Сонымен қатар жа-
мылғысыз автомобиль жолдарынан көтерілген шаң
көз көрерлік қашықтықтың да төмендеуіне тікелей се-
бепкер [2,4].
Санитарлы-гигениалық тұрғыдан қарайтын болсақ,
шаң адам организмі мен қоршаған ортаға да үлкен қауіп
төндіреді. Шаң адамның тыныс алу мүшесі арқыл өкпеге
өтеді, тыныс алу, көру мүшелерінің тітіркенуі мен зақымда-
нуына мүмкіншілік туғызады. Егер, шаң түйіршікт ерінің
түрлі індеттерінің (тұмау, туберкулез, сібір жарасы, ди-
фтерия ж»не т. б) қоздарғыштарын тасымалдаушы қан-
шалықты қауіпті екендігін байқауға болады.
Шаңды басуға арналған арнайы процестер.
Жер төсеме топырақтарын күшейту мен жамылғысыз
жолдар мен алаңдардан көтерілген шаң деңгейін басу
мақсатында Америкалық SOIL WORRS корпорациясы
әлемдік рыногқа өздерінің жаңа Soiltac өнімін ұсынып
отыр [1,2].
Аталған корпорацияның жаңа өнімдері іс жүзінде то-
пырақтың барлық түрін шаңдану мен эрозияға қарсы
тұрақтандыру қасиетіне ие. Жоғары нәтижелерге қол жет-
кізуі үшін Soiltac өнімі жамылғысыз жолдардың немесе
алаңдардың беткі қабатының тапталғанын және ірі тастар
мен кесектерден тазартылғанын талап етеді. өнім шығын-
дылығы жергілікті жердегі топырақтың құрамы мен оның
ылғалдылығына және жолдың беткі қабатына қойылған
талаптарға байланысты 0.02–2.04 л / м
2
аралығында бо-
лады [1,2].
Soiltac өнімімен өңделген топырақтың беткі қаба-
тының өнімділігі тапсырысқа байланысты бір айдан бір-
неше жылға дейін созылуы мүмкін.
Ылғалдандыру әдісін қолданған уақытта жолдың
беткі қабаты шамамен 12–24 ай сақталады. Ал оның
өмір шеңдігін ұзарту мақсатында қосымша қызмет көр-
сету жолдың сақталуын көптеген жылдарға ұзартады. Қо-
сымша қызмет көрсету әр 1–4 жыл сайын бастапқы мөл-
шердің 30 пайыздық ерітінділерімен жолдың беткі қабатын
ылғалдандыру арқылы жүзеге асырылады. Егер, Soiltac
өнімімен өңделген жол төсемінің беткі қабатын қосымша
қалыңдығы 4–5 см асфальтбетонмен қапталған болса,
онда жолдың қызмет көрсету уақыты белдеуге түсетін сал-
мақпен қозғалыс қарқындылығы шектеусіз болған күннің
өзінде қосымша жөндеу жұмыстарынсыз 10 жылдан астам
уақытқа жетеді. Ерітіндінің топыраққа бір мезгілдік сіңу
тереңдігі топырақтың түріне байланысты 0,3–7,6 см ара-
лығында. Сондықтан топырақтың қажетті тереңдігіне
дейін ерітіндіні сіңіру үшін қажет болған жағдайда 2–4
мәрте ылғалдан, дырады. Егер, жолдың беткі қабаты ас-
фальт немесе цементбетонмен қаптайтын болса, онда
ерітіндіні қажетт тереңдікке дискалы тырманың көмегімен
бір мезгілде сіңіруге болады [3,4].
Soiltac ерітіндісі кепкен соң суда ерімейді, ылғалдың
әсерінен ісінбейді, автомобиль шиналарынан келетін қы-
сымнан сынбайды ьжәне ыстық пен аяздан зақымдал-
майды. Ерітіндіні енгізгеннен кейін кепкенше жаңбырдың
болмауын талап етеді, әдетте кебу уақыты 1–3 тәулік,
ауа райының ыстық күндері жамылғы беті небары 5 мин
ішінде қалыптасуы мүмкін [4,5].
Әдетте жамылғысыз жолдар мен қала көшелеріндегі
шаңдану деңгейін басу мақсатында қолданылатын су ау-
аның шаңдану деңгейін 8 есеге дейін төмендете алады.
Алайда жаздың апетап ыстық немесе желді күндері оның
әсер ету уақыты тым шектеулі. Сондықтан жамылғысыз
жолдарда шаңбасқыш материалдар ретінде дым тартқыш
тұтқырлар мен материалдар қолдану тиімді. Егер тұз
ерітінділері жолдың беткі қабатына енгізілген болса, онда
оглар ауа қабатындағы ылғалды өз богйына тарту қаси-
еттері арқылы ылғалдылық қасиетін ұзақ сақтайды және
жол бетінен көтерілетін шаңды басып отырады [1,5].
Отандық және шет елдік тәжірибелерде кеңінен қолда-
нысқа енген дым тартқыш материалдарға хлорлы магний
(бишофит) — MgCl
2
− 6H
2
O, хлорлы кальций, хлорлы
темір, ангидрон, хлорлы натрий, хлорлы калий және т. б
жатқызуға болады.
Шаң басқыш тұтқыр заттар екі топқа, яғни минералды
(цемент, әк және органикалық (битум, дегти, маут, мұнай,
эмульсия, әр түрлі синтетикалық смол және т. б) бөлінеді.
Қала көшелерінің шаңдану деңгейін анықтау авто-
мобиль көлігінің қозғалыс қарқындылығы мен оның
құрамына, жолдың техникалық жабдықталуына, жол
аумағының рельефтік құрылымы мен мопырақ қабатта-
рының физикалық-механикалық сипаттамасына қарай
бірнеше сатылы орындалады. [3,4]
Автомобиль жолдары мен қала көшелерінің шаңдану
деңгейін анықтау үшін ауа қабатынан белгілі биіктіктер
бойынша сынамалар алынады. сынаманы алу дисертаци-
ялық зерттеуде екі тәсілмен орындалады:
— ауа құрамындағы шаңның ірі бөлшектерін при-
борлық тәсілмен сынау. Бұл өлшем сандық тәсіл деп ата-
лады.
— Электр аспираторлары арқылы ауа құрамын сүзу
тәсілі.
Әдетте бірінші тәсіл, негізінен, төсемсіз жолдардың
(аграрлық, карьерлік құрылыс обьектілеріндегі уақытша
салынған айналма жолдар) шаңдану деңгейіне сипаттық
баға беруде зор мүмкіндіктер тудырады. Мұнда қолданы-
латын басты прибор — микроскоп [2,3].
Шаң деңгейін зерттеу барысындағы эксперименттік
зерттеулер жүргізілген кезде міндетті түрде ауа қабы-
16
«Молодой учёный» . № 7.2 (87.2) . Апрель, 2015 г.
Технические науки
тының ылғалдылығы анықталуы тиіс. Өйткені ылғал-
дылық — шаңның көтерілуі мен тарылуына тікелей әсер
ететін басты фактор. Бұл фактордың шаңды басудағы тех-
нологиялық процестерге де әсері ерекше болады.
Бұл жерден атап кететін бір жайт, табиғатта әр түрлі құ-
былыстардың арасында өзара ортақ байланыстардың бо-
латыны анық. Ендеше, біз қарастырып отырған жағдайда
бұл құбылысты шаң деп алатын болсақ, онда оның пайда
болуына әсер етуші факторларды жатқызуымызға бо-
лады: қозғалыс қарқындылығы мен жылдамдығы, жолдың
(немесе көше-жол торабының) инертті материалдармен
қоқыстану деңгейі, ауа қабатының (немесе қоқыстың)
ылғалдығы және т. б. [4,5].
Расында да шаң өздігінен пайда болмайды. Ол қандай
да бір факторлардың әсері арқылы туындайды. Айталық,
жылдамдығы V
1
шағын жел тұрды делік, онда ашық алаң
бетіндегі топырақтың ауа қабатына көтеріле бастаған-
дығын байқауға болады. Бұл арада шаңның туындауына
екі фактор әсер етті: жел жылдамдығы мен топырақ. Ары
қарай жел жылдамдығы артқын сайын шаң деңгейі де кө-
теріле түседі. Енді осы құбылысқа үшінші факторды бай-
ланыстырып көрелік. Бұл- топырақтың ылғалдылығы.
Егер ылғалдық жоғары болса, онда шаң деңгейіне желдің
әсер етуі күрт өзгереді, соңғысы қанша күшейгенімен шаң
деңгейі тұрақты шамаға айналады [3,4].
Біздер, жоғарыдағыдай, табиғатта туындайтын әрбір
құбылыстың бірнеше факторға байланысты күшейетінді-
гінде, төмендейтіндігін де күнделікті өмірден байқаймыз,
әр өзіміз де осы факторлардың өсіп төмендеуіне себепші
болып жатады.. Адамзат тіршілігі үшін қажеттіліктен
туған сондай факторлардың бірі-көлік. Көлік шаңның
туындау құбылысында көп факторлы әсер етеді: біріншісі,
қоршаған ортаға механикалық (газ, шу, діріл) әсер етуі;
екіншісі, динамикалық әсері. Көліктік шаңның туында-
уына соңғы әсердің ықпалы да зор [1,2].
Зерттеу жұмыстарының барысында ауа қабатының
шаңдану деңгейіне жоғарыда аталған факторлармен бірге
қос ағындағы көлік құралдарының қозғалыс қарқын-
дылығы мен жол жиегіне жиылған қоқыстың ылғал-
дылығы да тікелей әсер ететіндігі байқалады [2,3].
Әдебиет:
1. Киялбаев А. К Экологическая безопасностьпри эксплутация автомобильных дорог и городских улиц. — Ал-
маты: НИЦ Ғылым, 2003.-300с
2. Борисюк Н. В, Киялбаев А. К. Экологическое состояние городских улиц и дорог и факторы его определения
3. Чулаков П. Ч. Теория и практика обеспыливания атмосферных карьеров. — М….Недра, 1973. — 160с
4. Семутникова Е. Г. МашкинА. Б, Никитин Е. В, Раткин И. Н. Исследование уровня загрязнение атмосферного
воздуха вдоль крупных городских магистралей в 1998 г.
5. ПР РК 218-29-03 Технические правила ремонта и содержания автомобильных дорог. — Астана Минтранском
РК, 2003.–335 с.
17
“Young Scientist” . #7.2 (87.2) . April 2015
Ecology
Э КОЛ О Г И Я
The role of science and education in the management of solid waste in the region
Бурханов Бахытжан Жамбылович, кандидат технических наук, профессор;
Тулегенова Айнур Максуткызы, преподаватель;
Бейсенбайкызы Лаззат, преподаватель;
Абуова Мереке Муратовна, студент
Университет «Болашак» (г. Кызылорда, Казахстан)
Burhanov Bakytzhan Zhambylovich, candidate of technical sciences assistant professor;
Tulegenova Aynur Maksutkyzy, teacher;
Beysenbaykyzy Lazzat, teacher;
Abuova Mereke Muratkyzy, student
University «Bolashak» (Kyzylorda, Kazakhstan)
E
conomic level of the country and its competitiveness on
the world scene in the first place depends on the intellec-
tual potential of society gained from the development of sci-
ence and education.
The system of education and science in Kazakhstan
should correspond to the purposes and principles of sustain-
able development in particular in training, are able to solve
environmental problems.
In the experience of developed countries, it should be
noted that universities play a special role in the system of sci-
entific research engaged not only the education and training
of specialists, but also basic and apptied research in the nat-
ural and engineering sciences and humanities.
Accelerated industrial and innovative development of the
Republic of Kazakhstan and the associated expansion of pro-
duction capacity, the introduction of new enterprises and the
growth of consumption of goods and services to the public
involve the formation and accumulation of large amounts of
waste production and consumption. [1, с. 3]
Therefore at this time, the priority is to study the issue of
waste management scientists and universities in the country
to develop a regional policy, taking into account ecological,
economic, social and demographic situation.
The effectiveness of the implementation of this policy will
depend on the actual transition to sustainable social ecolog-
ical and economic development of the region.
The reduction in the accumulation of domestic and indus-
trial waste is one of the main objectives of a number stra-
tegic documents, such as the concept of ecological secu-
rity of Kazakhstan for 2004–2015., Concept of Transition to
sustainable Development for 2007–2024., Branch program
''Zhasyl damu''on 2010–2014., territorial strategic plans
and programs on waste management. Despite the abun-
dance of programs, we still have not established a system of
waste production and consumption. [2, с. 2]
Across the country, there pockets of illegal dumping,
it can be seen outside the town or village the public is not
aware of the latest methods of disposal actual formation of
solid domestic waste (hereinafter-MSW) there is no single
database record data on education, collection and disposal of
waste production and consumption.
Therefore in the strategic documents of the Ministry of
Environment and water Resources of Kazakhstan in the pe-
riod 2009–2011, the volume of accumulated waste produc-
tion and consumption ranges from 22 billion. To 43billion
tons.
According to the latest information from the Ministry of
Environment and water resources of Kazakhstan, the country
has already accumulated more than 100million. Tons of solid
waste. Annual growth was been about 5–6 million tons, of
which processed more than 5 %, and the rest are placed so
called polygons or simply if the dumps.
In fact, landfills for solid waste collection does not hold
waster.
In practice, it's highlighted on the outskirts of the site,
where all. Imported solid waste consumption which due to
the lack of processing burned, and some carried by the wind
across the country.
And the fact that burning plastic bottles, plastic bags,
when burned emit toxic gas causing the risk of developing
cancer nobody cares. And today, someone continues to burn
the contents of dustbins poisoning the environment with a
mixture of poisonous dioxins and other derivatives.
During long-term storage of solid waste can be con-
verted into other substances with different physicochemical
and toxic properties. This leads to the appearance of new
18
«Молодой учёный» . № 7.2 (87.2) . Апрель, 2015 г.
Экология
landfills environmentally hazardous substances that pose a
serious threat to nature and human health. Biogenic effects
of solid waste on the environment create favorable condi-
tions for the breeding of rodent's insects and microorgan-
isms, resulting in reprimanded bacteria and viruses over
long distances.
Research conducted by Russian scientists found that
around landfills dynamic zone formed halos multicomponent
contamination of surface and groundwater with high tem-
peratures toxic filtered (about 400-500C
0
) arising out of the
landfill. Heat the filtrate caused the exothermic chemical re-
action in the waste.
Concurrently a depressing effect on the near — surface
layers of the atmosphere, gaseous compounds, dioxins, fu-
rans and other components are formed by chemical reactions
in the interior of the landfill.
As a Nile, ground layers of air above the solid waste land-
fill contaminated by dust, foot, pesticides and other fine par-
ticles, that rise up creating air currents and pollute the envi-
ronment in the landfill area within a radius of 3km. Geological
environment and especially the unsaturated zone around the
landfill are experiencing increased stress.
In developed countries, in the future, it is planned to
abandon the method of disposal of solid waste landfill. [3,
с. 4]
Currently, in the Republic of virtually all waste disposed
of in landfill for disposal, thus in addition to the landfill of As-
tana, no landfill does not meet the health standards and en-
vironmental standards burial provided SN RK 1.04-15-2002.
Date on municipal waste landfill in the territory of Kyzy-
lorda region represented by the department of Environment
of Kyzylorda region of the Ministry of Environment and water
Resources of Kazakhstan are shown in Table № 1.
As can be seen from this table, only 2 % of polygons legal-
ized in 13 settlements existent space for solid waste.
Not avoidable in the Republic of musorperegruzochnye
(sorting) station, waste sorting and recovery of secondary
material resources and biodegradable fraction isn't utilized
to produce «green» energy and compost. In practice, the un-
developed system of separate waste collection and sorting of
solid waste at the source of education.
Table № 2 shows the number of information collection and
disposal of solid waste, provided by department of Environ-
ment and ISO BP RK, from which it follows in only 9 of the
Table
1. Date on municipal waste landfills Kyzylorda region
Name of field
Number of settlements
Population thousand pers.
Number of municipal
waste landfill.
The indicator isn't legalized
polygons
%
The amount of
waste placed in
landfills, kl.
Disposal com. waste thus
Decisions on the availability
laity of land acquisition for
landfills
The total accumulation of waste
1 pers, t
Accumulated waste for 2013
1
person, T
only
Legit-
mated
Not
legalized
All
2013
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Kyzylorda
158
721
45
3
142
97.9
913.2
181.4
13.3
142
1.26
0.25
Table
2. Information about the collection and disposal of municipal waste Kyzylorda region
Name of
field
Number
of regions
and cities
Number of
companies
Number of
settlements
Number of
settlements
covered
services
Volumes
of waste
disposal
for the
2013 tones
Number of
settlements,
which doesn't
provide
services for
the collection
and disposal of
waste materials
Indicator
settlements
pips, which
doesn't
provide
services %
1
2
3
4
5
6
7
8
Kyzylorda
9
18
158
9
181.4
149
94.3
19
“Young Scientist” . #7.2 (87.2) . April 2015
Ecology
158 settlements use the services of companies for the collec-
tion and removal of solid waste, and the remaining 149 vil-
lages, representing 95 % this kind of services aren't covered.
And because of this it should be noted that.
— The absence of active government support for the issue
of solid waste management, including collection, transport
and processing:
— Is not an effective regulatory framework:
— Poor infrastructure of the circulation of waste:
— Underdevelopment of waste collection points of the
population:
— Lack of economic incentives to involve secondary re-
sources extracted from solid waste.
No tenement of the rate of accumulation of solid waste per
capital in the country, so the regions have a wide range of in-
dicators of annual output per person per year, which distorts
the date in the collection and reporting.
In particular in Kyzylorda differentiated rate of accumula-
tion were last approved still November 21.1999, № 1033, al-
though according to the standards they should be reviewed
every 5 years, and if necessary after 2 years. If should be
noted that almost all landfills Kazakhstan no scale waste re-
ceiving area and their tonnage set by transfer cubic meters
per ton, and the bulk weight is taken from 200 to 300 kg.
While in Europe their volume weight is about 100–150 kg.
Analysis of the morphological composition of waste by
region shows large differences in its composition and its
share. Based on the morphological composition of the av-
erage number of secondary materials contained in the solid
waste is about 30 % of the paper and paperboard, 15–20 %
glass, 10.5 % metal, 30 % plastic, 15–20 % others. In in-
dustrialized countries packaging is 30 % by weight and 50 %
by volume, and an appreciable amount up bulky waste. (fur-
niture, appliances ete.)
Information on the morphological composition of MSW
Kyzylorda, taken on the monitoring date LLP 'Ibrayhan and
K-LTD' and are listed in Table number 3.
One to the fact that at the present time in the Republic is
not adjusted separate collection of solid waste 'at source' of
waste, to assess its cost — effective nests is difficult, there
are no recommendations for the most part of the system of
separation waste collection for recycling and sale of recov-
ered materials.
In this regard, an important component is the rehabilita-
tion and development of reception centers of secondary re-
sources, thereby reducing the amount of solid waste and the
complexity of processing.
This way of sorting MSW, is the most economical con-
struction costs of sorting centers and enterprises. In a sit-
uation where there is a need to save all kinds of expenses
the use of secondary resources provides cost savings in the
production because into the commercial production of sec-
ondary resources costs are generally much cheaper than pri-
mary resources.
Date on the rate of accumulation of waste per capita in
rural areas does not exist. Due to lack of date at a rate of
MSW. Morphological composition of waste in rural areas in
general has not been studied. From practice it is known that
it is dominated by organic waste and a smaller proportion of
plastics, packaging materials, paper and cardboard. In rural
areas, an organic part of the waste is not usually placed at the
landfill or landfill as a rule; a large proportion of them is used
to feed animals or composted at home.
Furthermore wood paper and other combustible materials
are used for heating. The analysis shows that only a small
fraction of solid waste in an average of 3–5 % in the Republic
is currently undergoing a recovery, the rest of waste incin-
erated or placed in landfills without separation into compo-
nents, with the means at their part of secondary material re-
sources are lost.
Of course, the experience of foreign countries the issue of
foreign countries, the issue of solid waste disposal must be
submitted to the competitive environment, but some market
relations can not effectively regulate the process of waste
management. We should learn from the experience of the
EU countries where recycling issues addressed together by
a combination of state and market regulation mechanicals,
taking into account the specifics of the region.
At the moment, in the Republic there is no enterprise for
thermal or biological waste, so the production of 'green' en-
ergy from MSW is not established. The first pilot project to
build a plant mechanical- biological waste treatment in the
current year is provided in Aktau, he will become the first
company that can produce ''green'' energy from MSW using
the technology of anaerobic decomposition of organic waste
fractions.
In the meantime waste disposal in landfills is the main
method of permanent disposal. The majority of municipal
solid waste is not sorted for reuse and recycling, and dump
them in landfills.
Table
Достарыңызбен бөлісу: |