Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Typi
- 6epi6ip жаксы, ce6e6i
- 6epi6ip белгш 6ip
| tlti
жок жерде керкем эдебиет те жок, ал тш — кондырма емес деуцйлер тш жок жерде философия да жок екенш жокда шыгара ала ма? Ендеше, философия- ныц кондырма екенш мойындайтындар эдебиеттщ де кондырма екенш мойындауы керек. — Демек, — деп корытады марксшшдер, — эдебиет — крндырма. Неге? Мэселенщ ец 6ip шьгшрман, кат-кдбат, айтыс пен тартыскэ толы курдел! жайын осы суракзъщ жауабынан байкауга болады. Кдрацыз: — Бэршен бурын, — дейд1 марксшшдер, — эдебиет когамдык сананыц Typi ретшде эр дэу1рдщ ез базистмен 26 6ipre туады (?): феодализм ез эдебиетш, капитализм ез эдебиетш, социализм ез эдебиетш тушзады. Tin олай емес, flayipre де, дэу1рлж базиске де тэуелшз. Эдебиет езшщ элеуметйк табигатында базиске, тал тагдырына, когамдык курылыс тагдырына енжар карай алмайды, оларды я жактайды, я даттайды; олардьщ я дамуына ыкдал жасайды, я кулдырауына эсер етедЬ Тш олай емес, олардьщ бэрше б1рдей ортак жене бейтарап. — Э д е б и е т , ■ *- дещц марксшшдер, — йл сиякгы, когамдагы барлык тал 6ipre жасамайды (?), эр тал белгш тарихи жагдайга сай ез эдебиетш тушзады. 9 p6ip улгшк мадениетте е й (?) улттык мэдениет болатыны туралы лениндак кдгида да оньщ осынау татъ щ сипатына куэ. К,ыскасы, социализмге д е ш н п эдебиет ешкашан букшхалыкгык болтан жок жене болуы мумкш емес. Булай болмаган жагдайда эдебиет таптык яки крндырмалык сипатынан айырылар ед1. Эр дэухр эдебиетшде ез деухршщ i3i сайрап жатады (!), ap6ip эдеби туынды тек ез дэухрше гана тэн. Демек, едебиет — тш сиякуы б1рнеше дэутрдщ жемкл емес, 6ip гана дэу^рдщ жемю1. Бул да эдебиеттщ кондырмалык сипатын дэлелдеген устше дэлелдей туседй Эдебиет — мэдениеттщ 6ip белей. Ал мэдениет т- крндырма. Тш олай емес. Эдебиет пен енердщ базис пен кондырмага карым- кдтысы туралы мэселенщ муншалык арнайы жане прин ципа турде, муншалык узщгй-кесщщ жэне шешмда турде койылуы Маркске жене онын революциялык biiMi — марксизмге байланысты. Озшщ “Крсымша кун теория- ларында” ол буржуазиялык-антагонисгж когамдагы ещцр- йш куштер мен керкем шмгармашылыкшц езара кдрым- кагынастары жайлы мэселеге метафизикалык, буржуа- зиялык-объективйк кезкарастарды сынай келш, былай лед!: “ Материалдык е т м саласындагы антагонизм вдеологиялык сословиенщ кондырмасын кажет етеда, оньщ кызмей — жаксы болсын яки жаман болсын, — 6epi6ip жаксы, ce6e6i кажет” *. Маркстщ осы т м ш е суйенген жагдайда ещйрюйк карым-катынастагы антагонизмге Непзделген базис атаулыныц кдндайы болсын 6ipTyrac емес, б1рнеше таптык- антагонисйк-идеологиялык кондырма яки когамнын эртарал саяси, кукыкгык, философиялык, дши, керкемдак * К.Маркс. Капитал, том IV, М., Госполитиздат, 1955, стр. 263. 27 кезкдрастарын тугызып, соларга лайык антагонистш когамныц Q31 cetdnfli таптык, кайшылыктарга толы идеологиялык мекемелер мен уйымдар куратынын байыптауга болады. Осындай кдт-кдбат, шытырман байыптаулар акыр- аягында “эдебиеттщ кондырмалыгы” туралы толгамды мынадай тужырымга екелгеш магам: эдебиет когамдык сананыц Typi ретшде адамдардыц енд1ршпк кызметш тура емес жанама турде, тек базис аркщлы гана суреггеп корсете алады. Ал тшдщ кондырмадан езгешелтнщ 6ipi адамдардыц eHflipicTiK кызметшен пкелей байланыста жататынын, кондырма адамдардыц ©HflipicTiK кызмепмен тйселей байланыса алмайтынын дэлелдеп жату артык Кыскасы, Маркстщ эстетикалык uiiMi эдебиет яки “адамтанудан” repi мемлекет яки когамтану, накгы айт- кднда, — кргамдык курылым туралы букш элем мойындаган ipreni де курдел1 экономикалык теориясымен сабактас. Эдебиеттщ когамдык м эш мен магынасын талдап- тексергенде бул шмд1 кермей кетуге де, айналып етуге де болмайды. Сондыктан да эдебиеттщ “кондырмалык” сипатына арнайы токтальш, бул туралы 6ip-6ipiHe керегар ею шюрдщ ара жшн аша кетуге тура келд1. Оныц устше б1здщ XX гасырдагы эдеби толгамымыз бен эстетикалык талгамымыз осы т м н щ аясында кдлыптаскдны белгш. Сол сиякты, эмбеге аян, Марксизм теориясы — революциялык теория. Олай болса, Маркс бул Ммге сокдай ете алмайды. Сондай-ак, бул М м революциялык Ьпм болса, тапка, таптыккд сокдай тагы да ете алмайды. Ал таптык жпсгелу жок жерде революция туралы жалпы сез болуьг мумюн емес. XX гасырда Ресейде (демек, Ресеймен тагдырлас елдер- дщ бэршде) еткен уш революция тек кана тап тартысыныц непзшде болды. Ендеше, сол жузжылдыктыц терттен уш б е л тн К^зан тецкерюшщ, Кецес еюметшщ — бэршщ му- рындыгы Коммунисте партия туыныц астында етюзген Ресей, кала берд1 Кдзакстан идеологиясы марксизм-лени- низм шмшен, оныц шпнде эдебиеттщ “кондырмалыгы” , одан туатын таптыгы, таптыкгьщ ец жогаргы Typi — пар- тиялылыгы туралы угым мен тусшистен кашса да кутыла алмайтын едь XX гасырдагы эдебиет пен эдебиеттануды зерттеу- зерделеудщ йралуан курделшп осы арада жатыр. 28 V Эдебиет — акцкат вм1рдщ сырлы cypemi, хтыщпыцквркем тарихы; шыгарма аркдуы — шындык, Б1з бул мэселелерге кейш толыгырак токгаламыз. Жалгыз-ак мына жайга кендл аударгымыз келедд: ем1рде не болса, соныц 6api керкем шыгармага езек, Окцга болып ене бермейда. Жазушы ем1рдеп сан-сапа шьщдыктан езшщ суреткерлк макратына керепн гана тандап алып, шыгармасына аркду етедо. Бул ретте оЛ eMip кубылыстарын езшщ дуниетанымы мен элеуметпк кезкараСы тургысынан саралайды. Ал суреткердщ дуниетанымы мен элеуметпк кезкдрасын ол eMip cypin отырган кргамдык орта белплейда. Дел осы арадан келедо де таптык когамда пршшк еткен жазушыныц кезкдрасындагы таптык сипат аныкгалады: ол белгш 6ip таптык муддеге тэуедгц, соган кызмет етпек. 0 йткеш эдебиепш “когамда eMip суре отырып когамнан тыскдры бола алмайды” (Ленин). Ол — e3i кдласын, кдламасын — 6epi6ip белгш 6ip “таптыц Ke3i, кулагы мен уш” (Горький) болмак жүктеу/скачать 12,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|