Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| кещяйи мунлы
вида. Достарым кэндай кеп еда... Ke6ici сонын жок енш. Кетрген TCHJ3 тендрепм, Курсшбей® жел тепл! (д. Твзюбоев). Эдем! елец! Аз гумырында эркдшан акылды болу уипн орк!м-ак айрыкща ескеруге тшс 6ip шындыкгы акын кез аддында децбекшш жаткдн тещздей агыл-тегш филосо- фиялык. сырга шомылдырып, шулен шабытпен жырлаган. Бул елец — символмен 6ipre психологиялык параллелизмнщ де (бутан кейш токталамыз) yttrici. Кдбагын туйот куз тас тур Тондрегше парык сап; Шыцында шулап кустар жур, Айнала ушып шарыкгап, Кеудеа жалын кара булт Келеда т е н т аспаннан. Альт куз тас суп-сургылт Жамылып шапан — боз туман Шык моншакгап — шыпшып тер Соргалар жасы жузшде... Сол кузды кер де — мею кер, Ойга 6ip шомган ксз1мде. (КАманжолов). Адамныц кез алдьщ табигаттагы 6ip алуан тащжайып та маша суретгерге толтырып, жанын теб1ренте толгандырьш экелед! де, осыдан аркам езшше тушн тущи-ау деген туста акын езшщ тущиык терец ой устщдеп калпын дал алп как терге тускен куз таспен салыстыра жарыстырып яабер- генде, бул астардан ацгарылган сыр мен шындык, кекейге уыздай уйып, хонады да кдлады. Троптыц 6ip Typi — алмастыру, яки метонимия (грекше metenymia — *оайтадан атау) — езара шектес заттар мен себептес кубыл ыстардыц езара байланысты угъшдар мен шартты евздердщ 6ipmin орнына 6ipin колдану. Муныц да эдеби тшде аткэрар кызмеп axenreyip: кейде ой ыкшамдыгы уипн, кейде образ нуекдлылыгы ушш кджет. Чехов былай деп-ri: “ Сураншы эйелдщ жок-ж!тюн ацгарту уипн кеп сез жумсап, оныц бейшара мушкш калпын казбалаудьщ кджет! жок, иыгывдагы epxM-epiM жирен жамылшсын эншейш атап етсец жетш жатыр” . Осынау жирен жамылгы сеюлда эр нэр сенщ бар болмысын 6ip-aK, таныгар шатай деталь— метонимия. Сегетш Гомер, Феокрита, Окуды 6ipaK Адам Смитп... . 03i сулу, 63i акын, Пшрлер! Канткд жакын. (Пушкин). 225 Бул арада эдеби, не философиялык, шытармалар жайлы кеп nixip, узак, эщхме орнына авторлар гана аталып отыр. Онегин Гомер мен Феокрита сексе, — олардыц ездер! емес, шыгармаларын унатпаганы; Адам Смитп окыса, — оныц езш емес, шытармасын окутаны. Сондай-ак Ленскийдщ nmpnepi Кантка жацын болса, — атакгы философтыц езше емес, дуниетанымына жакьш болтаны. BipaK муныц бэрш Пушкин ащы йцектей шубатып жатпайды, алмастыру тэсшмен атап-атап кдна ете шытады. Yfti меа боп к,ой сойды Суйшшге шапкднга. (Абай). Болыстыц семьясын, тутан-туыскднын тугел ш жаткдн Абай жок, бэрш уш деген 6ip гана созбен алмастырады. Эрине, мэз болтан уй емес, уй шпндеп адамдар екена езшен- o3i TyciHiKTi. t Кдсиетп кдб1рге K^ciperri Герат жас твкт!. ; (Лйбек). Автордьщ ашып отырганы — Навоидыц кдзасына Герат тургындарыньщ тугел кдйгыруы. Мамасы, босат, ергамен ессш тая шыбык} Ауа мен кунге, ай менен нурга малшынып. Булвднып жатыр, умтыльш жатыр, кдрашы, Киикектай журек керсетл жатыр кзрсьшык! (М.Макатавв). Акынньщ тая шыбыгы да, кткентай журея де — езшщ сэби бебеп; уш м метономия тэсшмен шартш турде эдеш езгертшген. Юшкене журек, 6ip жагынан, мегзеу, яки синекдоха (грекше synekdoche — аракдтысын ахну) тэсипне де кешш тур. Мегзеу — алмастырудыц 6ip Typi — бутшнщ орнына бвлшектг немесе керкшше, жалпынын. орнына жалкьты немесе кертнше крлдану. Дугай селем жазамын КуШсбайга, Бермек болган айгырдын кем кдйда? Кезда кореец — бересщ, тайсан — танып, Алдамшы атакганньщ Heci пайда? (Абай). 226 |