—  эдеби  топтардыц  ешкдйсысына  монополия  бермеу

сындагы 6ipiypni 6ip орныкды, байсалды парасат, кдламгерге 
деген кдмкррлык ацгарылды- Олай болмаганда аталган карар 
ыкдалды идеологиялык, кушке айналмас едь
Сейтш, кеп ултты кецес эдебиетшщ идеологиялык, непзг 
кезшде осылай кдланган болса,  БК(б)П  Орталык, Комитет! 
1932 жылгы 23 сэу1рде “ Керкем  эдебиет уйымдарьш кдйта 
куру  туралы”  каулы  алып,  онда  кдламгерлерд1  б1рыцгай 
Жазушылар одагына топтастырды да, осы аркылы эдебиет1- 
м1здщ уйымдык, непзш белпледь
БК(б)П  Орталык;  Комитетшщ  согыстан  кешнп  (1946- 
1948)  журтка  мэл1м  кдулы-кдрарларыныц  кейб1р1нде 
жекелеген эдебиет пен енер кдйраткерлерше аса ауыр кшэ 
тагыльш,  олардьщ творчестволык, ецбектер1 ушкдры сынга 
ушырады.  Бул кдтет КОКП Орталык, Комитет! 1958 жылгы 
28 мамырда арнаулы кужатпен жендед1.
КОКП  Орталык,  Комитет!  1972  жылы  “Эдеби-керкем 
сын  туралы”  кдулы  кдбылдады.  Кдулыда  эдеби-керкем 
сынньщ жалпы даму барысында б!рсыпыра унамды сипат- 
тармен кдтар улкен олкылыкгар орын алып отырганы, атап 
айткднда,  кептеген  макдлалар,  шолулар,  рецензиялар 
шалагай, успрт жазылатыны, олардьщ философиялык, жэне 
эстетикалык  дэрежес!  темен  екеш,  енердеп  кубылысты 
ем!рмен  салыстыра  бшмеу,  туыскдн  улттар  мэдениетшщ 
езара жакындасу, 6ipiH-6ipi байыту процестерше ж етк тк п  
терец талдау жасай алмау секшд1 накгы кемшшктер1 ашып 
керсетида. “Сынныц борышы, — делшген кдулыда, — кдз1рп 
керкемдак процестершдеп кубылыстарга, тенденциялар мен 
зацдылыктарга  терец  талдау  жасау,  партиялылык,  пен 
халыктыктыц  ленинд!к  принциптерш  ныгайтуга  унем1 
кемектесу,  кецес  енершщ идеялыц-эстетикалык, дэрежеш 
жогары болуы жолында куресу, буржуазиялык идеологияга 
табандылыкден кдрсы шыгу. Эдеби-керкем сын суреткердщ 
идеялык, ой-epiciH улгайтуга жэне  оньщ шеберлшн жетш- 
flipyre  кемектесуге  тшс.  Кецестщ  эдеби-керкем  сыны 
маркстж-лениндж  эстетиканыц  дэстурлерш  дамыта 
отырып, идеялык багалардьщ дэлдшн, элеуметпк талдаудыц 
терецдшн эстетикалык, талгампаздыкден, таланткд мукият 
кдраушылыкден, жемюп творчестволык Аздешспен уштас- 
тырып отыруга тшс”*.
Партияныц керкем эдебиет саласындагы саясаты жэне 
бул  курдел1  юке  басшылыгы  кдй  туста  кдндай  сипатта 
болганын  кецес  жазушыларыныц  барлык  съездерше
*  “Социалистж  Кдзак,стан”  газета  26  кднтар,  1972  жыл,  №  21
42

жолдаган  куттык,тауларынан  байкдп,  байыптап  журдйс. 
Сондай-ак,  эдебиет  пен  енерге  лениндж  кезкарас  пен 
лениндж кдмкррлык, дегендерд1 партия съездершщ шецим- 
flepi  де  мейлшше  уагыздап  бакты.  Мэселен,  КОКП  XXV 
съезшде  кецес  эдебиет!  мен  енершщ  сощы  жылдардагы 
хал-кушне,  даму  барысына  шолу  жасалды.  Жумысшы 
бейнес1, Отан согысындагы букш халыктык ерлж, кецестж 
мораль мен адамгершшж, бей&тшшж жолындагы курес пен 
ецбекшшердщ  интернационалдык  ынтымагы...  Осындай 
келелх такырыптардыц сол тустагы эдебиет пен енер туын- 
дыларьшда керкемдж шехшм табуы айрыкша аталды жэне 
талданды.
Творчестволык, мэселелерда эюмшипк эдастермен шешу- 
ге  болмайтындыгы б1ршама байсалды ацгартылды.
“Нагыз талант neci сирек кездеседа, — деп атап керсеттлда 
ecemi баяндамада.  — Эдебиеттщ немесе енердщ талантты 
шыгармасы, — бул улттык, игшж. Керкем сез, сан кубылган 
бояу ажары, таска тш бтр ген  шеберлж,  уйлес1мд1 ун сазы 
замандастарымызга шабыт беретшш,  б1здщ урпак туралы, 
б1здщ заманымыз туралы, оньщ толкыныс-теб1решстер] мен 
жещс-табыстары  туралы  жан  мен  журек  естелжтерш 
келешек урпактарга жетюзетшш 6i3 жаксы бшем1з” .  Муньщ 
©3i  бурын-сонды  партия  тарапынан  муншалык  угымды 
айтыла  бермейтш  шындык  болатын,  осы  кдгида  кешнп 
съездерде одан  opi ербтлш ,  суреткердщ халык муддесше 
сай eMip cypyi, халыкден 6ipre куанып, 6ipre кдйгыра 6myi, 
oMip  шындыгын,  б1здщ  адамгершшж  мураттарымызды 
орныкдыруы  —  енердеп  нагыз  халыктьщ,  шын  мэншдеп 
партиялылык болып табылады деп тужырымдалды.
Сонымен мше,  жогарыда айткднымыздай,  “ эдебиеттщ 
партиялылыгы”  дегеннщ  кецес  эдебиет!  мен  эдебиетта- 
нуыньщ табигатына органикальж, турде таралу, тамыр жаю 
тарихын б1ршама тугендеп шыктык.  Енд1 осы проблеманыц 
жылдар  бойы  6ip  партияныц  гана  емес,  партократияныц 
жетегшде кеткенджтен келе-келе катал сынга ушыраганын 
кдлай TyciHyiMi3 керек?
Тусгну киын емес.  Ka3ipri заман да жаца, кргам да жаца. 
Дэу1р  езгерд1:  кецес  уймет!  ыдырады,  оныц  61рден-б1р 
бастаушысы  коммунистж  партия  бугЬаде  6ipey  емес,  кеп 
партияныц 6ipi болып калды. Жазушыны кезшде Сталиннщ 
“адам жаныныц инженер!” деген атауымен Kenicyre болар, 
6ipaK Хрущевтьщ “партия кемеюшс!” немесе “колканаты” 
деген  успрт  угымымен  Kenicyre  болмайды.  Коммунист 
партиясыныц когамдагы жетекшшк рол1  солгьшдаган соц
43

оныц  эдеби  процесп  бакылауы,  кебше  Tiirri  баскаруы  да 
кун тэрпбшен 
Tycipum i. 
Цензура жок,  “Партиялык тапсыр- 
ма” да жогалды. Эдеби шыгарманьщ такырыбы ер суреткер­
дщ тандауына, танымы мен талгамьша лайык болса, идеясы 
маркстйс-лениндйс  идеологияга  сай  болуы  шарт  емес.  Эр 
жазушынъщ асыл мураты яки эстетикалык идеалы — Хрущев 
жиырма жылда орната салмак болтан Коммунзим емес, жанд 
заманда, жаца когамда жацара тусуге тшс адам баласыныц 
умгт пен куджке толы Ертенд... Демек, эдебиет — партиялык 
ic  
емес, таза ардьщ 
ic i,  9 p 6 ip  
эдеби туындыньщ кддыр-кдсие- 
ri, идеялык куны оньщ керкемдтне, тек кана керкемдтне, 
сол керкемдйс денгешн белплейтш каламгердщ суреткерлйс 
шеберлшне гана  байланысты.
Мынана ескеру керек.
Жарык  дуниеде  eMip  бар  да  енер  бар.  0Mip  енерге 
кешкенде  гана  eMip,  эйтпесе  ол  —  бугш  бар,  ертец  жок 
уакытша пенде секицц етйшш. Ал енер мэндлйс!
0Mip  —  толассыз  тартыс,  талас,  курес.  Адам  баласы 
кашаннан  каращыдан  жарыкка,  теменнен  жогарыга, 
тапшыльпс,тан молшылыккд, бейнеттен ракдткд умтылумен 
келед1.  Адамньщ адам  когамында  eMip  суру магынасыньщ 
e3i осы. Дэл осы магъшада буюл элемдйс эдебиеттщ, оньщ 
шпнде кдзак эдебиетшщ алдында эдебиет эдебиет болгалы 
кун  тэрпбшен  туспеген  орасан  езекп,  ете-мете  ipreni  де 
курдел1 ей-ак сурак турган,  тур жэне тура бермек.

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: