Монография \ 3 «санат» а л м п и 1мп &5,O0 L
жүктеу/скачать 12,37 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6ip де 6ipi
- Kepi
| 6ipfleH-6ip керкемдЬс эдаа ретшде кдлыптаскдн социалистж
реалюиги шытармашылыккд сальшган ицдер деп бгап, одан да ат-тонымызды ала кдшып жатыр мыз. B ipaK , турасын айтсак, Кецес кезшдеп эдеби керкем ренессанс та жаца когамдагы экономикалык жэне мэдени хал-ахуал Tepi3fli туйыккд Т1рел1п, токырауга ушыраганын мойындамаскд шара жок, Мухтар Эуезовтщ букш дуние жузше эйгш “Абай жолы” эпопеясы — XX гасырдагы Кдзак керкем сезщщ Абайдан кешнп даму тарихында килы-килы киьшдыктар мен кедер- гшерге кдрамай орбит, ecin, еркендей келе шыркдп шыккан шыцы. Ренессанс деп отырганымыз да — осы! Керкемдйс- кемецгерлис келбеп куши парасат елемш тандандырган бул гасырлык туынды — мэцгшк ютап жазушършк шеберлжтщ кешеп, 6yriHii жэне ертецп ец бшк децгейш белгшеп 6epfli. Эуезов шыцына шыгу, эрине, киын. Десек те крльша кдлам устагандардыц 6ip де 6ipi колынан келгенше жэне жеткен жерше дейш бул суреткерлос бюкке ез жолын тауып, ез ерекшелтмен ерлемесе, Kepi шсгшуге кдкы жок, Кдорп казак жазушыларыныц ец талантшлары осы мшдетп орындаганда гана 613 влп айшлган туйык пен тощраудан шыга аламыз. Жаца басталган XXI гасырдагы эдеби дамудыц ец улкен максаты мен муддес!, дэл1рек айткднда, кдзак эдебиет- шшершщ алдында турган ец басты кдрыз бен парыз — осы! BipaK буш аз уакытта аткдрыла кдлатын шаруа емес. Бул ушш кзламгердщ шггей, сырттай 6ipuiaMa творчестволык Tyneyi кджет, яки эдебиет элемшде эстетикалык талгам мен талапты тезден епазетш кэд1мпдей метаморфоза керек. Эдебиетшшщ дуниетанымында, шындыккд кезкдрасында эртутш жащырулар, жацарулар болуы шарт. Элпде 6i3 жазушылар “творчестволык еркщщкке шыкты” дедок. Осыныц ез! шартты нэрсе. Жэ, жазушы “тоталитарлык тэртштщ тусауынан босанды” делйс, Шракол езше ез! крятын биис талап пен терец талгам тэрпбшен, керек десещз, жазылмаган зацынан ешкдшан босана алмайды. Асылы, деушлис талап пен ем1рлж талгам жок жерде д е т дурыс эдебиет те жок, Бул акикдт естен шыкдауга тшс. Айталык, эдебиеттщ таптыгы. Муньщ ез! кезшде flayip кджет еткен революциялык талаптан туган зандылык- Копшдатаптык жжтелу болмаса, таптардыц езара ымы- 8 расыз тартысы болмаса, революциялык курес те болмаган болар едь Ал революциялык тецкерк нэтижесшде орнаган таптык когамда таптан тыс эдебиет болуы мумкш емес. Десе де, осы “завдылык” келе-келе зацсыздыккд айналды да керкем творчествоньщ езше тэн табиги даму зацын тас- талкдн eiri. Пролетариат диктатурасыныц тусында теменп таптыц сойылын сокдаган, жогаргы тапты жактаган, я болмаса барльпс, тапка б1рдей кдраган эдебиет те, эдебиепш де ютын-сургшге ушырап, арадан аласталып Kerri. Сондай-ак» мэселен, эдебиеттщ партиялылыгы. Бул — Ленин талап еткен, Ленин партиясы калаган кажеттшк. Бул да букш пролетариат эдебиеп ушш кдтал кдгидага, булжымас зацга айналды. Бул занды да куши кецес жазу- шылары тугел мойындап, 6ip гасыр бойы осы уранныц ас- тында журдг, Владимир Маяковскийден Хамит Ергалиевке дейш осы зацмен eMip сурдг Явившись в Це Ка Ка идущих светлых лет, над бандой поэтических рвачей и выжиг я подыму, как большевистский партбилет, все сто томов моих партийных книжек. ВлМсаковский Кз да бупн вахгадамыз уш есе — Акьшдардын шамы тунде сенбейда. Жырымыэ да — партиянын мушеа; Партиялык поэзия сейлейда! Х.Ергалиев. Эдебиеттщ партиялылыгы дэ^арлеп, устемдис курган туста эдеби шыгарманыц керкемдшнен repi идеялык жагына кеп кецш белгндь Жазущьцар когамныц сарап- шысы, улттыц жэне сол аркылы букш ел-журттыц KeceMi болудыц орнына езшен e3i шежш, билж басындагы 6ip гана “партиянын кемекшшерше” айналды. “Партия адамы” — партиялык эдебиеттщ бас Keitimcepi болды. Коммунист партиясын, Кецес шындыгын жырлаган шыгармалар кобшссе жалац уптке, жалацаш уранга курылды. 9 Сол сеюлда, мысалы, социалистж реализм. Бул — социа листж жуйеш ныгайту талабьшан туган эдеби эдк. Сез енершщ гасырлар бойгы даму дащылы — епз-кдтар ей эдас романтизм мен реализм десек, булардын б1ршдеп сыршыл- дыцтан, ей тш сш деи сыншылдыктан сактанып, екеуш 6ipiicripy, б1рлЬосе кеццру эрекетшен атышулы социалистж реализм пайда болды. Будан шыккдн нэтиже ягни бул арадагы жол айырыгы — принцип: сыншыл реализм ез кезшдеп когамдыкжуйеш элсаретуге кызмет етсе, социалистж реализм, Kepicimne, кушейтуге кызмет ететМн зандандыру. Бул принциптщ непздер1 жаца эдютщ уш турл1 “ерекшелшнде” жатты: бгршиццен, шындыкты, тек кдна шындыкты суреттеу; ейшщден, шындыкты тарихи накты суреттеу; уишшЬден, шындыкты революциялык даму устшде суреттеу. Булардын алгашкы екеушде ешкандай ерекшелЬс жок; шындыкты суреттеу жэне оны тарихи накты суреттеу реализм атаулынъщ табиги болмысы мен 6mMi, кдшаннан солай жэне солай болып кала бередь ЕрекшелЬс упшшцде: “шындыкты революциялык даму успнде суреттеу” — суреткер мум йндтн шекгеу, оны сыншылдык сипаттан айыру, ешкдйда бурылтпау, когамдагы кемшшгкт1 емес жепст1кт1, тек алга басуды, шгершеуд1, дамуды гана бейне- леу... Партия мен уймет кецес жазушыларын осы принцип- ке багындырып, олардьщ эр саладагы жэне ер жанрдагы керкем туындыларын идеялык жагынан осы талапка икемдеп, пзете салып игл экеле берд1. Муныц ез! Кецес дэу1ршдеп эдебиет пен енерге Kepi эсергн типзгеш даусыз. Осылардыц 6epi халкымыздыц еткен гасырдагы керкем дамуында болтан акикдт шындык. Бутан ешнэрсе косуга да, будан ешнэрсе алуга да болмайды. Буларды тарих бетшен сызьш тастау Tiirri де мумйн емес. Демек, 6i3re калган бугшп м одет — осы тарихтыц байыбына терендеп бара тусу, гасырдан гасырга кешш отыратын эдеби дамудыц кезец-кезендершдеп муншалык курдел! кубылыстарды жан-жакты пайымдау, адам мен кргам, eMip мен енер арасындагы карым-кдтынаста эр дэу1рдщ идеологиясьша байланысты болмай коймайтын мундай Tipi процестердщ магынасы мен мэнш, сыры мен сипатын зерттей келе олардыц туу ce6errrepi мен КУРУ салдарын зерделеу, сайып келгенде, халыкгыц кдз1рп жаца замандагы керкем дамуына ауадай кажет тушндер тушп, тужырымдар жасау, корытындылар шыгару. 10 . 01.2002 10 |