II Эдебиет  —  енердщ  6ip  Typi

Дегенмен суреткер им, оньщ когамдык, турпаты, тулгасы 
кдндай? Талант табигаты деген не? Муны жауапсыз кщщыру 
женс1з.
Талант атаулы кдшаннан халык курмет! мен сутспенип- 
л т н е   беленген.  Айталык,  казак халкы атам заманнан 6epi 
кдрай  ел  шхщде  акыны  мен  эшшсш  айрыкша  кддарлеген. 
внер  иесш  кдсиет  тутып,  киел1  санаган  журттар  да  бар. 
Айта  берсек,  сонау кене дуниенщ ащырт угымы суреткер 
талантын кейб1р тандаулыларга тарткдн кудайдыц сыйы деп 
бшген.  “ К,удай  сыйы”  хакындагы  угым  багзы  заман  гана 
емес, кешнл дэу1рлерде де кеп айтылган: 6ipeynep идеалис- 
тхк  астармен  керер  кезге  eripiK  айтса,  6ipeynep  эншешн 
айшыкты  сез  репнде  nenipin  айткан.  Эйтпесе,  талант 
тасасында  турган муншалык тылсым сыр да,  сипат та жок 
екеш ешкдндай дэлел кажет етпесе керек. Сейте тура, талант 
тумыстан  екенш  узивд-кесшд1  жоккд  шыгару  да  киын; 
суреткер болу ушхн адамга тума кдбшет, табиги дарын кджет 
екенш кш -им де мойындауга тшс.  Эцпме сол кдбшет пен 
дарынныц  калай  тэрбиеленушде,  кдлыптасуында  жэне 
дамуында жатыр.
Акын туралы акын  Кддыр  Мырзалиев былай дейдГ:
Айтамыз  б1здер  акын деп 
Адамды шок  боп  маздаган.
Акынга  керек  акыл  кеп,
Асаулык керек  аздаган.
Эдем! айтылган: шок боп маздау, кеп-кеп акыл, аздаган 
асаулык,..  Булар  не? Акынга кджет айрыкша сипаттар ма? 
Иэ, солай. 
EipaK 
булай тусшу аз.  Осы арадагы эр угымныц 
аргы  жагында  эр  алуан  кызык купиялар  жатыр.  Тек соны 
тусшген  адам гана акын табигатын терец тани  алады.
Асылы,  суреткер  сипатын  оньщ  азаматтык  рухынан, 
когамдык бтм ш ен бастаган жен.
Тума  керкемдгк  кдбшет  кез  келген  Kicifle  бар.  Олай 
болмаса,  кез келген Kici енерда де, керкем эдеби ет де жан- 
журепмен  кдбылдап,  сезше,  тусше  алмас  едь  Дегенмен 
материалистйс  эстетика  нагыз  суреткерге  тэн  6ipHeme 
ерекшелжтерд1 изш, талдап, сол аркь*ры талант табигатын 
сипаттайды. 
‘  • f,
Ол кдндай ерекшелйстер?
Б1рцщццен,  cesiM.  НэзЬс  сезгмталдык  ©зш  коршаган 
ем1рден  эркдшан  тыц  купиялар  1здеп,  айрыкша  эсер  алу, 
кез алдывдагы кубылыстарды ерекше сезшу, нэзйс туйсщу, 
сезшген-туйсшген шындыгьша бейтарап кала алмай, тербеле
15

те&рену, кеюрегшде квл-Kecip сыр уялату, — бэршен бурын,
—  акынга  тэн  кдсиет.  Ал  суреткер,  —  бэршен  бурын,  — 
акын.  Бул ерекшелйсп  “Гетенщ кдзасына” деген елещнде 
Баратынский дэл суреггеген:
Ж асьи шептщ  тшш  у т л   кезшде 
Жапыракшц  сел  даршн  сезшген,
Жулдыздармен  хымындасцан,  ымдаскдн,
Жал  толкынмен  акылдаскдн,  мундаскзн.
, Жаратылыс-табигатпен 6ip туган 
Жан  еда ол  кеудесше  нур тунган,
Одан бупн  кдлган адам  сыры жок!
Муншалык. тамаша эмоция ipi таланттащ табигатындагы 
аса  магыналы  сипат  екею  даусыз:  Пушкин  м?н  Абай, 
Достоевский  мен  Эуезов,  Маяковский  мен  Мукднов...  — 
бэршде де сондай ерекшелж болтан.
Екшидцен,  бактау.  Ж т   бакьшагыштык,  Нэзж  сезгм 
кереген, дэл бакылаумен уштасып жатады.  Кермесе, сезш 
Кайдан  болмак.  Муныц  ©3i  талант  табигатына  тэн 
сезшталдыкгьщ акнкдт ишндыккд, емфдщ езше непзделген 
мазмунын танытпак
Уишшиден,  кмял.  Творчестволык,  фантазия.  Бакылап 
бшген,  сезген  шындыкты  кец  ерюке  шыгаратын  кднатш 
творчестволык киял —  таланттыц cepiri.  Муныц e3i ойдан 
шыгара бшушшк. Ал ойдан шыгару жок жерде жалпы эдеби 
шыгарма болуы мумкш емес.  Гегель:  "...  суреткердщ твор­
честволык фантазиясы  —  улы  акыл  мен журек  адамыныц 
фантазиясы” *,  —  десе,  Ленин  де  фантазияныц  барлык 
творчествога тэн сипат,  улы кдсиет екенш айткдн:  “Tinri, 
ец 6ip  дэл гылымныц езшде де фантазия  аткдрар  рел  эор 
екенш жоккд шыгару бекер”...**
Твртщццден,  интуиция.  Мэселен,  елец  жазу  —  есеп 
шыгару емес. Есеп шызгаруда белгш ереже, амал, тэсш болса, 
елец — innti терец, табиги тербе.шстщ, теб1решсгщ нэтижесь 
Бул арада да акыцды салкын акыл емес, нстак сезш билемек 
Бесшидден,  вмгрбаян.  Румырнама.  Тэж1рибе  молдыгы. 
Tipiuuiucre  керген-бшгеш,  уккзн-туйгею  кеп  адамныц 
таланты  да  к у и т ,  мыкты.  “ 0M ipi  мазмунды  к к ш щ  
творчествосы да мазмунды” болатынын Ибсен бш п айткдн.
Алтыншыдан,  парасат. Сананын саралыгы.  К,ур сокыр 
сеэяммен,  6ip  гана  интуициямен  узаккд,  бшкке  шыркду 
мумкш  емес.  Шын таланткд шындыкхын паркын  бшетш
» 
Гегеля..
  Соч.,  М.,  1938, т.  XII,  стр.  43.
** 
В.ИЛетш.  О
 литературе  и искусстве.  М.,  1957, стр.  31.
16

сарабдал  сана,  мол  парасат  керек.  Бупнп  буржуазиялык 
эстетика бутан кдрсы, суреткердщ саналылыгын емес, себи- 
лшн жакгайды,  ем1рдщ кдйшылыгын кермеуш кдлайды.
Жеташшден,  шеберлт.  Нагыз  маман  суреткерге  тен 
кэс&и  шеберлис  болмаган  жерде  суреткерлйс  данальпс, та 
жок, Даналык — едбек суйгштк. Талант —  бэршен бурын 
енбек, содан сон батылдыкдеп те тепннен-тепн айтылмаган. 
Катал тэртш, азабы ауыр енбек жок жерде ж1б1 тузу кдламгер 
де  болмак емес.  Онердеп  шын  шеберлжке  anapap  жол  — 
шыдамды ецбек, дилетанттыккд (успртпкке)  —шыдамсыз 
шалагайлык, Шын шебер шеберленген сайын кннала, терлей 
тусуге  тшс.  Ал  шеберлис шекздз.  Бул-туралы  ейгш жапон 
cypeTiuici  Хокусаи  былай  деген:  “Алты  жасымнан-ак 
айналамнан не  керсем,  соныц бэршщ суретш сала беруге 
талпындым.  Жарты  жуз  жыл  гумыр  cypin,  кеп  гравюра 
жасадым,  6ipaK 6ipiHe  кециим  толган жок,  Кустыц,  балык 
пен  оЫмдйсгш;  дел  тур-турпаттары  кандай  болагынын 
жетшсгщ  ушеуше  келген  соц  гана  аздал  уга  бастадым. 
Сондыкган  жасым  сексенге  жетпей  енер!м  есш-жетшл 
болар емес. Тек токран жаста гана кулл! дуние купняларын 
терещрек  тусхне  алсам  керек.  6з1м  жузге  жеткенде  гана 
енерш  эбден жетшер деп  журмш,  ал егер  жарык дуниеде 
жуз  он жыл  жасадым  бар  ма,  каламым  тиген жердщ  6epi 
аумаган ем!рдщ esi болады да шыгар едГ’ .
Сепзшццден,  шабыт.  Шалкыган  шабыт  болмайьшша, 
шеберлжтен  де  ештеце  шыкрайды.  Шабытсыздык  — 
кдбшетс!здж,  кабшетйздш —  дарынсыздык,  дарынсыздык
—  талантсыздьис,  “ Ец аргы жагы  геометрияга да шабыт 
керек”  (Пушкин).  Адам  бшк  макраткэ,  асыл  мураткд  ic 
жузшдеп шабытты ецбек аркылы гана жетлек.  Суреткердщ 
шабыты кец келемдеп халык муддесше непзделуге, акикдт 
oMipre тамыр тартуга тшс. Сонда енер езшщ бшк магынасын 
табады.  в й т к е т   нагыз  шалкар  шабыт,  творчестволык 
кулшынуменкуштарлык, Станиславский айткандай, сурет­
кердщ енердеп езш суюшен емес,  езшдеп енерд1 суюшен 
туады.
Суреткер 6iiiMiH, талант табигатын байыптаганда жогар- 
гылар секида енерл1ге тен жекелеген^ерекшелистерге назар 
аудара тура,  сайьш келгенде,  оный, абеке  ез басыныц дара 
касиетш, оньщ рухани жан дуниесш,  элеумегпк кейш мен 
моральдык кесинш, дуниетанымы мен когамдык кьпметш, 
6uiiMi мен мэдениетщ ecjpfjH^eyre Tirrri де болмайды.
Суреткер  (feiqpi vjj^Aicpratora  eMip  суреда,  б е л гт   бхр 
когамдык  увдишьщ  мудяс^ше  ортактасады,  сондыктан

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: