EKeyi  де ол кезде жокты.  Кешн болды. Ахмет уста  ani

тындар  мен  толыгатындардыц  да  бедерл1  бейнелер1  деп 
бшген жен. Бул ретте Н.А.Добролюбовтыц “Обломовтагы” 
Ольганы тип ретшде “Дворян уясындага” Лизамен салыс- 
тыра сипаттай келш,  “ Ольга секида  эйелдер б1здщ когам- 
да жок,  Ольга — орыс эйелдершщ eMipre шй енш улгерме- 
ген  жаца  буыныныц  екип.  K^aipri  Лиза  кыз  бен  болашак 
Ольга кызды салыстыра отырып,  орыс эйелдершщ кдлып- 
тасу жолын белгшсйм1з...” деген niidpi квркем  эдебиеттеп 
типтецгйру мен типтщ киын epi кызык сипаттарын ашып, 
терец  дэлелдейд1.  Сол  секивд 
Лафаргтыц  естелшне 
кдраганда, Маркс “ Бальзак ез дэухршдеп когамныц тарих- 
шысы  болумен  кдтар,  Луи-Филипп  тусындагы  урыкдъщ 
Бальзак  елгеннен  кешн  III  Наполеон  тусында  кдлайша 
толысып тулгаланарын творчестволык турде болжап бшген” 
суреткер екенш айткдн.  Бальзактыц  Кревель,  Гуро тэр1зд1 
типтерш  сарапкд  салып  керген  адамга  Маркстщ  сез1  дэл 
екенш тусшу оцай.
Ол — ол ма, эдеби типтщ непзщде бупнп бар мен ертецд 
болатын  мшездер  гана  емес,  ертенд  жок,  бупннщ  езшде 
тарих сахнасьшан ытасып шыгып, не аластальш бара жаткдн 
мшездер де алынуы мумкш.  Мысалы, Л.Леоновтыц “Орыс 
орманьщдагы” саткьш-мансагосрр  Грацианскийдщ образы
— б1здщ когамга жат мораль мен психологияныц ец елеутй 
ти гтк  белгшершен тутаса жинакталган нагыз типик образ. 
Мундай  унамсыз  типтер  кдз1рп  кдзак  эдебиетшде  де 
б1ркыдыру.  Оларды  дурыс  тусшу  жэне  байыптау  ушш 
мэселеге кендрекжэне терещрек кдрай бшу шарт. Эйтпесе, 
бупнп  шындыкган  туган  эдеби  шыгармалардан  элпдей 
жагымсыз  образдарды  кере  салып,  “мундай  тип  кецес 
адамдарынъщ арасында болуы мумкш емес” дегендей тым 
жалацаш, жайдак 9pi кызгылт тушндер жасау — онша улкен 
эстетикалык  талгамды  таныта  алмаса  керек.  Мундай 
турпайы социологизмнен сак болтан жен.
V
Квркем  эдебиеттеп жинакгау — типке  экелсе, даралау
—  мшезге  экелед1  дедЬс.  Образ  осылай туады.  Муныц  ез1, 
шын  мэнщцеп  енер  адамы  ушш  9pi  эдем1,  кызык эрекет 
те,  epi “инемен кудык кдзгандай” киын эрекет.  Суреткерлж 
шеберлЬс те осы  эрекет устшде кершбек.
Элемге  эйгип  “ Марсельезаныц”  гажайьш  музыкасын 
француз армиясьшьщ эншешн 6ip катардагы капитаны Руже
110

де  Лиль  6ip  тун  шпнде  (тун  ортасы  ауа  бастап,  тац  бшш- 
генше)  жазьш  бтрген.  Бграк  ол  калган  елйршде  осыдан 
езге  ештеце  жазьш жарытпапты.  Талант  атаулыныц бэрш 
осынау  Марсель  топырагында  туган  маркдскд  музыкант 
секши  “6ip  тундж  данышпан”  деуге  болмайды.  Bcipece 
кдламгер  ецбеп  шетс1з де  шеказ:  сез  енерше  тущыш ден 
к,ою  сэтшен  сощы  дем1  таусылганга  дейш,  оныц  барлык, 
гумырыньщ ен бойында толассыз созылып жатпак,
Жазушыныц  гумыр  бойгы  ерекеп  —  жазушылык 
шеберлж  жолындагы  эрекет.  Шеберлж  тагы  да  шеюлз. 
Шыгарма  жазу  нагыз  шебер  ушш  шеберленген  сайын 
киындай береди
Шеберлж демеюш,  кдламгер шеберлтнщ туша тушш
— жазушыныц ез жан-журегшдеп сез1м мен сырды езгенщ 
ой-санасына  мейлшше  ecepni жэне  сулу жетюзу,  утымды 
жэне  дэл  дарыту.  Бул  уппн  жазушыга  керек  нэрсе  ушеу: 
“Тш, дэлдж жэне кыскд жазу — шеберлж материя осынау 
уш киттщ устшде тур”  (В.Инбер).
Шеберлжке жетшу жолыныц бураландары да шекс1з.
Уакыт етш жатыр.  Тарих керует узджс1з кешу устшде. 
Дэу1рд1  дэу1р,  заманды  заман  ауыстырумен,  itri  ниетта 
адамзат ылги алга умтылумен келед1.
Еуразия  тарихын  тыц  тараудан  бастатып  кайта 
жаздырган улы революция да болып етп:  ем1рдщ келбетш 
бутшдей  езгертш  Kerri.  Кдндай  ецбек  саласында  болсын, 
бэргнде  —  кайта  куру.  Кол  ецбеп  б1рден  6ipre  жецшдеп, 
адамды  кеп  жагдайда  машина  ауыстырып  жатыр.  Адам 
ауырлыкган,  азаптан кугкдрылды.
Ал  жазушы  ецбепн em6ip  машина  ауыстыра  алмайды, 
оны  eui6ip  куд1рет  “творчество  азабынан”  да  куткдра 
алмайды: жазушы ецбеггнщ 
Typi 
мен тэсии Кене дуние мен 
Орта гасырда немесе Ояну мен Ренессанс деугршде кдндай 
болса, K»3ip де сондай. Оньш, emupic кур алы да — сол баягы 
атам заманындагы курал — кдгаз, кдлам, сия. Сез енершдеп 
улы  туьшдьшардьщ  6epi  тек  кдна  колмен  жасалган.  Жэне 
бул  кдндай  ауыр,  азапты  жумыс  десендп,  эр  шыгарманы 
кдпысыз халге жетгазу харекепнде мулде шек жок;  “Шепрен 
былгарыны”  Бальзак,  бастан-аяк  кдйта  жазгандай,  тогыз 
рет'  адам  таныгысыз  езгер!ске  ушыратса,  Гоголь 
“ Ревизорын”  бес  рет,  Флобер  “ Иродиадасын”  он  рет, 
Горький  “Анасьш”  алты рет тубегеши езгерткен,  жетшген 
устше  жeтiлдipгeн.  Ал  Фадеев  кереметтей  езгертше, 
жетшд1рше,  кем  дегенде,  уш  немесе  бес  рет  бастан-аяк 
Колдан кеппршмеген романды мулде роман деп бшмеген.
111

Б1здщ  едде  талай  тамаша  зандар  кзбылданды.  Eapi  де 
адам упнн, адамньщ бакьггы мен ракдты уипн! Bip зад жумыс 
кушн ретке келпрсе, тагы 6ip зад ецбек аптасын алты куннен 
бес  кунге  Tycipfli.  Едбек  адамдары  кдз1р  бес  кун  жумыс 
жасап,  ею кун демалады.
Ал жазушыныц жумыс куш кыскартуга келмейд1, жазу­
шы  едбеп  ешкдндай зацга  сыймайды,  тэртшке  кенбейд1; 
Паустовский кудвдз жазган, Шолохов тунде жазса, Хемин­
гуэй кдй кезде шабыты келсе, сол кезде каламга жабыскдн; 
кейде  он  кун  жумыссыз  журсе,  кейде  он  кун  кущйз-тут 
б1рдей,  тэулшне  он  бес-жиырма  сагат  столдан  узше 
алмаган.  Кыскасы,  эр жазушы езшше  едбек етед1,  бэрше 
б1рдей ортак ецбек Tapri6i жок жэне болуы мумкш де емес. 
вйгкеш  эр жазушыныц керкем шыгарма тугызу тэсшдер1 
мен  амалдарыныц  ез1  эр  турлг  Байрон  —  канатты  киял 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: