ipiHe-6ipi  уксай  берсе,  элс1рей  б ер м ек ” **

IV
Керкем  бейне,  яки  эдеби  кдЪарман  дешк,  я  болмаса 
шыгарма  геройы  не  Kemracepi  немесе  персонажы  дешк, 
69pi6ip,  осылардьщ 6epi — 6ip-aK угым  —  образ.  Бейнелеу
—  образдылык, болса,  бейне  —  образ.  Эдебиеттеп адам, 
сездеп  сурет, шыгармада eMip шындыгын жинактау, адам 
мшезш даралау, сайып келгенде, осылардьщ бэршщ саркьт 
куяр  сагасы  6ipey,  ол  —  образ.  Ал  “образ  —  эстетикальщ 
мэш  бар,  ойдан  шыгару  аркылы  9pi  накты,  api  жинакты 
жасалган  адам  ем1ршщ  эсем  суреп”*.  Образ  жасау  —  тек 
таланттыга  гана  тэн  эрекет.  Ал  “талантты жазушыньщ  эр 
образы—  тип”  деадц  Белинский.  Демек,  6i3  тип  туралы 
толгаймыз.
Жазушыньщ ем1рдеп усак-туйек, кездейсок жайлардан 
аулак  бшк  талгамы  аркылы  жинактау  жэне  даралау 
эрекеннен  эдеби  бейне  туады.  Эдеби  бейненщ  ем1рдеп 
модельдерш  езгерте,  кубылта,  кулпырта  келгенде 
суреткердщ  шыгармасындагы  эр  кешпкердщ  болмыс- 
бтмш де 6ip адамньщ емес, 6ip алуан адамньщ сыр-сипаты 
жатады.  Сонда бул  белгш 6ip  элеуметпк ортадагы 6ip топ 
адамньщ екш  ретшде танылады.  Тип сыры осында.
Типтендару проблемасы секщц типтщ e3i де тым  кесек 
Ьэм курдел1 нэрсе.  Неге десещз,  мшез, б т м ,  эрекет,  угым, 
рух, парасат жагынан байыптап кдрасак, нагыз  суреткердщ 
колынан  туган  9p6ip  эдеби  тип  —  api  эбден жинакталган, 
сондыктан e3i сеилдшердщ бэрше уксайгьш жалпы тулга, 
9pi  эбден  дараланган,  сондыктан  езшен  езге  еппамге 
украмайтын жалщл тулга. Демек, типтщ Typi мен мазмунында 
“жалпы” мен “жалкыньщ” бipлiгi жатыр. Оньщ керкем образ 
ретшдеп кесектМ де, курделшп де осында деп бшу керек.
М.Эуезовтщ “Абай жолында” ондаган, жуздеген  кешп- 
кер  бар;  Ke6i  —  тип.  Мысалга  6ip  гана  Кунанбайды  альш 
байкайык,  бул  им? Аса курдел1  бейне:  эбден дараланган, 
буюл  йша-тыскы  6iTiMi  езшен  езге  еппамге  уксамайды. 
Mine3i де, акыл-парасаты да ерекше, ic-эрекеп де 6ipereft, 
белек. Бул ретте Кунанбай — жалкы тулга.  Сонымен кдтар, 
ол  эбден  жинакталган,  6ip  Кунанбайда  сол  дэ>арде  eMip 
кешкен кулл! кунанбайлардьщ  бэрше  ортак мшез,  б т м  
эрекет  бар.  Бул ретте  Кунанбай  —  жалпы тулга,  бутш  6ip 
элеуметпк ортаньщ эр  килы езгешелжтершщ жиынтыгы.
* 
JI.И. Тимофеев.
  Основы  теории  литературы.  М.,  “ Просвещение”, 
1971,  стр.  60.
106

С.Мукдновтыц  “ Ботакезшдеп”  Амантай  мен  Аскар, 
F. MycipenoBTiH,  “Оянган  елкесшдеп”  Игшк  пен  Жуман, 
F. Мустафиннщ “ Кдрагандысындагы” Мейрам мен Эшбек, 
Х.Есенжановтьщ  “Ак,  Жайыгьшдагы”  Хаим  мен  Куныс- 
керей... Тагы им  керек?.. Осылардыц эркэйсысы, элп айткд- 
нымыздай,  epi 6ip адам,  epi б1рнеше  адамныц жиынтыгы.
Дел осы арада Алексей Толстойдьщ “суреткер жекелеген 
Иван мен Сидорды гана угып коймай, миллиондаган иван- 
дар мен сидорлардан солардыц берше ортак 6ip Kici — тип 
тугызуы  кджет”  дегенш  ескерсек,  эдеби  типтщ байыбына 
бара  тусер  едос.  Жэне  мундай  nbcipfli 6ip  А.Толстой емес, 
“толстойлардыц”  6epi айткдн:  Доде e3i жасаган Лабассен- 
дрдыц  “кез  келген  кафеден  он  данасын”  кездесйруге 
болатынын айтса,  Флобер  “мешц бейшара Бобаршм дэл 
осы  сэтте  француздыц жиырма  селосында  кдтарынан  зар 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: