|>1   №>лса  да  кез  келтен  кыл калам оп-оцай  Ьэм  айньггпай  Keuripin

эпостьщ кисапсыз жанрлык, мумкшдюнен туган эпикалык, 
образдын, сырткы 
Typi-
Окырман  эпикалык;  образдыц  тек  тусш  танып  кдна 
коймайды, енда оныц шпн 6raici келеда. Бул ретте эпикалык 
жанр  енд1  оныц  мшез-кулкын  асыкдай  ашып  танытуга, 
ойын, сез!мш, 
T iirri, 
сез MBHepi мен сейлеу машыгына дейш 
окырман  алдыиа  жайып  салуга  мумюндгк  бередо.  Мысал 
ушш,  элп образдардыц бэрш бас-басына талдап,  тексерш 
жатпай-ак,  Кунанбай  мен  Кдракдтынньщ  мшездер1  мен 
сездерше аз-кем назар аударып байкдйыкшы!
Кунанбай кел-Kecip юсшЬс болмысын, агыл-тепл акьш- 
ойын,  кырык кдтпар  амал-айласын айтпаганда, кдцгардай 
кзкдган  кэталдыгымен,  найза  бойламас  тущтшк  epi .тоц 
мойын  сумдыгымен  дараланып  шыкса,  Кдракдтын  тобык 
жасырмас  жайдак,  жадагай  кулкымен,  жерошак  басында 
шацыткдн  кец  кркьф  есек-аяцымен,  езге  кдтындардыц 
езшен  кыл  efli  артыкшылыгын  керсе,  Эле  жаздайтьш  iiixi 
тар, ini пыстырар, сол халге тусш байкагысы келген адамды 
азып-тоздырар алапес, куша кызганышымен ерекшеленедь
Ал ещц осы ею образдыц сездерше кулак турш керелис.
—  Ей,  СуЙ1Ндак,  ал басты  да  кзбаккз  кдрай  басатын.  К)иры  жок, 
Kacneri ж ок басшы болса, ыбылыс, жы н иектемей нетеш. Адал десек, 
аман десск, жан берейж, актайык, акыретге айыбын ез  мойнымызга 
алайы к BipaK; менщ ею б1рдей жаным жок, Майысар бол сад, жаньщды 
да  берерсщ.  Берешсод,  жанынды?!
Эрине, бул —  тек кдна  Кунанбайдыц сез
1
.
—  Ене-ау,  не  ео ткен щ   бар?  Элг1  Кдоатаздьщ...  юойлы  таздын 
in ic i 
бар емес пе;? Тевдрберген деген 
cep i urici 
бар еда гой? Не басы нда 
ауыртайын,  сенщ.  Сол 
c e p i  x ir iT  
кеп,  Еламаннын  ^йш е  тусп.  Аты 
кдра тер.  Кднжыгасында 
6ip 
коян, 
6ip  
тулкю1 бар. К ряны актуш адай- 
ау,  а к  тушадай!  Акбала  сыргка  шыгып, 
ce p i 
ж т т п  аттан туецрда.  Ал 
екеушщ  калай  кврюкенш  кврсен!..  Маскдра-ай!..  Бет1м*ай!..  О , жуз1 
кара!  О,  кара бет!..
Бул суйрендеп турган,  сез жок Кдракэтын.
Мше,  осыныц  6epi  —  эпостыц  кисапсыз  жанрлык 
мумкшдшнен туган эпикалык образдыц шла сыры.
Эпикалык образ  —  бедерл1 бейне;  api накхы,  epi  затты 
тулга; кэд1мп Tipi ккэдей езш кезбен керуге, сезш кулакпен 
eciyyre,  мшезш  угуга,  кимылын  бакылауга  болатын,  букш 
eMip жолын бар буралацымен байкдуга, ескен ортасын бар­
лык ой-кырымен байыптауга болатын курдел!, кесек кэйарман.
126

Лирикалык образ — сыршыл, елец-жырлардаш акынныц 
ез  бейней;  оньщ  iund  б т ш ;  акынныц  мьщ  шрш  кендл 
кушнен — нэзж сыры мен сылкым сез1мшен ерипп жасалган 
езгеше кейткер. Мунда, эпикалык, образдагыдай узак, кеч, 
мол  суреттелш,  жан-жакты  ашылтан  адамньщ  сырткы 
кескш -кейт  де,  кым-куыт  шиеяешсш  жаткдн  тагдыры 
немесе  1с-ерекет1  мен  кимыл-xapeKeTi  де  тутасып  керше 
6epMeyi мумкш.  Оньщ ересше адамньщ аса тереч epi нвзж 
ашылатын iiuici сыры, мшез-кулкы, жан-тынысы айрыкща 
всем айшык табады.
’ 
Атыц  Сана,  к е э д  кара  гезел  кыз,
Жыр  жаздырдын  журепмнен  амалсыз:
Мен кетермш,  альбом  ашып  кдрарсыз,
Акын  казак аганды  еске  аларсыз.
Тавриз  —  Баку  аспанында кун  Сана,
Кумк  Каспий  жагасында гул  Сана;
Журегщ мен  журепмда  6ip  сана,
Айтарым  кеп,  айпдлзбай-ак бш,  Сана.
(К,Аманжолов).
Осы еленде езербайжан кызыньщ эдем1 образы бар.  Бул 
образ кдлай жасалган? Акынныц esi айтып отырган “кумк 
Каспийшдей”  шалкып-толкыган  кецш  куш  аркылы  таза, 
тереч тербелген телегей cesiMi аркылы жасалган. Мунда эпи­
калык  образдагы  шл  суйегшен  ойып  жасагандай  зергер- 
лжтен туган адамньщ шынайы,  шыншыл сырт мусни,  бет 
minim жок,  Кыздьщ аты — Сана; ал портрет дегевде, вйте- 
yip,  “кез1  кдра”  екенш  гана  бшем1з,  эйтпесе  “Баку  аспа- 
ныньщ  куш,  Каспий  жагасыньщ  гул1”  деген  ауыстырулар 
окырманныц кез  алдына tipi  кк>шщ табиги  тур-турпатын 
елестеотейда. Сондай-ак бул арада сулу кыздыц журк-туры- 
сын  керш,  сезш  тывдап,  унш  естш  те  жаткднымыз  жок- 
Сейте тура Сана-кызга акынмен 6ipre берЫ з деыстык ыкы- 
ласпен умсынып, кимас кецшмен толкып, тербелт кдлдык, 
Эли айткднымыздай, езш кермеу, сезш еспмеубылай тур- 
сын,  rim i  осы кыз  еркдйсымыздыч  сыралгы жакынымыз, 
кдшангы таныс досымыз терЦд1 емес пе?  Осы кызга акын 
гана  емес-ау,  бЬ  де  “журепм1зден  амалсыз  жыр  жазып” , 
Кия алмай кош айтып, кдйта-кдйта бурылып кдрап,  “айта­
рым  кеп,  айткызбай-ак бш,  Сана”  деп 6d$a жатк&н сеюл- 
д1м1з.  Бул не гажап?
Гажап  кдлгандай  еиггеце  де  жок,  сыршыл  елендердеп 
лирикалык образ атам заманнан бугшге дешн тек кдна осы 
жолмен, акынныц ез кеирепнде келдей шалкыган сан HipiM 
сулу сыр мен сез!М аркылытана жасалып келе жатыр.
127

Акынныц  субъективи  кецш  куйшен  туган  лирикалык, 
образдыц  объективт!  ем!рден  жинактала  heM  даралана 
жасалган  эпикалык, образдан  айырмасы да  дэл  осы  арада 
деп бшген жен.
Иэ,  эпикалык образ  —  накты  болса,  лирикалык, образ
— Шартты. Александр Пушкин езшщ атакуы “А.П.Кернге” 
деген  елецшде  аскан  сулу  эйелдщ  ажар-керкт  адамныц 
акылы жетпейтш элдеб1р аскдк, аса бшк асылдыккз тецеп, 
“Как гений чистой красоты” дейтой бар емес пе? Осы жолды 
Куандык,  Шацгытбаев  “Тащрщдей  газиз  керж гщ ”  деп 
аударды. Эцпме тупнуска мен аударманыц кдншальж; дэлда- 
пнде  емес,  тупнускадага 
гений 
де,  аудармадагы 
manipi 
де 
б1здщ  кез  алдымызга  накты,  затты  куйде  елестамейдо, 
кецш

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: