Монография \ «санат» а л м п и мп


Typi  бар, Солардыц улплерш усынайык. Ямб (kj —), дыбысталу  Typi


бет206/267
Дата20.09.2023
өлшемі
#109140
1   ...   202   203   204   205   206   207   208   209   ...   267
Typi 
бар, Солардыц улплерш усынайык.
Ямб (kj —), дыбысталу 
Typi 
вода, эр тармакдъщ екпш 
тусетш буындары — 2, 4, 6, 8, т.с. мысалы: Мой дядя самых 
честных правил...
Хорей (— и ), дыбысталу 
Typi 
воды, эр тармакуьщ екпш 
тусетш буывдары — 1, 3, 5, 7 т.с., мысалы: Мчатся тучи, 
вьются тучи...
Дактиль (— \J 
и ) ,
дыбысталу 
Typi 
водами, эр 
тармактьщ екпш тусетш буындары — 1, 4, 7, 10 т.с., мысалы: 
Месяц зеркальный плывет по лазурной пустыне...
Амфибрахий (и — <
j
), дыбысталу 
Typi 
железо, эр 
тармактын екпш тусетш буындары — 2, 5, 8,11 т.с., мысалы: 
Гляжу как безумный на черную шаль...
Анапест (и и — ), дыбысталу 
Typi 
железа, эр 
тармакгьщ екпш тусетш буындары — 3, 6, 9,12 т.с., мысалы: 
Надрывается сердце от муки...
Осы улгшерден-ак 
KepiHin 
тур, бунак жагынан мел- 
шерлесек, ямб, хорей — е й буынды, дактиль, амфибрахий, 
анапест — уш буынды елшемдер тобына жатады. Эр топтьщ 
езше тэн езгеше ыргактары бар.
Сонымен, 6i3flin кыскд-кыскд мэл!мет бере шолып 
еткешм1з терт турл1 (метрикалык, силлабикалык, тоника- 
лык, силлабо-тоникалык) елец жуйелерь Осылардыц кдй- 
кдйсысында да уйкдссыз, яки ак елендер кездес>4 мумкш. 
Орыс эдебиетшде, мысалы, Пушкиннщ “ Борис Годуновы” 
немесе “ Шагын трагедиялары” секицц белгии шыгармалар- 
ак елецмен жазылган болса, кдзак эдебиетшде де б1ркыдыру 
мол кездесетш уйкдссыз еленрщ ynrici ретшде “Акдн cepi
— Акгоктыны” атауга болар едк
...Kj>i3 кезшщ жасындай-ак 
Мелдаретш Ti3iirri.
263


Bip кддалмас, 6ip кдцалса —
K^>i3 да кезш ала алмас.
Огнен ойнап, куйсе — екшбес,
Imi кулсе, кез1 жылап.
Куанышын 6ip бишрмес, кьидар-ай!
Не багета, не сорьща,
Керерм1з де кеэщде...
(F.Mycipenoe).
bip ескеретш нэрсе — ак, елец елшем1, кдй эдебиетте 
кездеспесш, ез алдына езгеше жуйе жасай алмайды.
Сейтш, жалпы елец жуйелерщ жогарыдагыша 6ip шольш 
еткенде, не ануардык? К^зак елещ — силлабикалык, яки 
буынга непзделген елец екенш ацгардык, Олай болса буын 
мэселеа — казак, влещнщ куръшысын байыптаудаты басты 
мэселе.
IV
Силлабикалык елец атаулыныц бэрщдей, оньщ шпнде 
кдзак елещндеп, поэзиялык, кдсиеттщ кептен-кеб! буында 
жатыр. 0ленд1 елец ететгн ыргак болса, кдзак елещндеп 
куллх ыргак буынмен ундес. Керек десещз, rimi уйкдссыз 
(ак) елецнщ езш елецге айналдыратын б1рден-б1р куш, 
Кур ал осы — буын. Демек, кдзак елецшщ буьшьш бажайлап 
кдрау да керек, абайлап санау да керек.
Санау керек? Кдлай санаймыз? Мысалы, мынау елец:
Эх, трубка, (3)
Сен cepiricin (5)
Майдандык жолымньщ, (6)
Тугщщ тобегшдей (7)
Жауга атылар зауал огыньщ. (10)
Ширатылып аспанга ушады, (10)
Бейне 6ip шумагындай (7)
Кеудедеп ыза шогыньщ, (9)
Эх, трубка, трубка! (5)
( Э. Сврсенбаев).
Санай кал сак, эр тармактыц буын саны эр турл1; одан 
да repi уципцйреп карай кзлсак, кэд!мп K03iMi3 уйренген 
“терт аягы тец жорга” елец кестелершен repi окщау, 6ip 
аягы поэзияда, 6ip аягы прозада турган аралык айшык 
секиш; ал оки женелсек, — елен — акынныц трубка 
туралы ойын, угымын гана емес, осы ой тусындагы сыры мен
264


сезшш, 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   202   203   204   205   206   207   208   209   ...   267




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет