Монография \ «санат» а л м п и мп
Tiirri он сепз буынга жеткен. Демек, уйгыр елещн зерттеуип М.Хамраевтьщ “ Кдзак, елещнщ тармагы он 6ip
|
Сөз өнері
| Tiirri
он сепз буынга жеткен. Демек, уйгыр елещн зерттеуип М.Хамраевтьщ “ Кдзак, елещнщ тармагы он 6ip — он е й буыннан аспайды, ягни оньщ rypnepi уйгыр поэзиясынан repi аз” * дегеш — асыгыс айтылган т й р . Ал айда М.Хамраевтьщ он терт буынды туркум (тармак) деп усынып отырганы (Билди булбул амэсман кцзил гулгв бепврва) уйгыр поэзиясында бурыннан бар жел буынды туркумньщ (Сени хойма сегиндим) (Кун петишка бекцндим) ей жолга емес, 6ip жолга 6ipirin жазылуы гана екеш сияк,ты, жогарыдагы мысалдар да кдзак, поэзиясында бурыннан бар эр буынды тармактардьщ 6ip жолга тутасуыныц турлнне вариациясы екенш ескерш, буларды да кдзак елещндеп тьщ елшем ретшде усынуды орынсыз кердж. Эрине, бул айтылгандар жогарыдагыдай созалан буынды тармакхар- дьщ акындар ушш ой ерйндш не, шындык, пен сурет сыйымдылыгына эжептэу1р мумйндж беретшш жоккд шыгармаскд керек. Дэл осы ретте гана 6i3 М.Хамраевтьщ: “Typix тищес халыкхар поэзиясьшдагы кейшп дамудыц жалпы тенденциясы — ерйн елшемд1 елендердщ молаюы” , — деген тужырымын куптаймыз. Аралас буынды елевдердщ кебею ce6e6i де осы тенденцияда жатыр. Tnrri, бурыннан бар улгшердщ e3i турлешп, тын, машыктарга Keuiyi де сондыктан. Жогарыда аралас буынды елецн1ч 6ip Typi ретшде С.Сейфуллиннен мысалга келт1ршген шумакдъщ niiuiH жагынан жацалыгы — уш жолга жазылган жэне жагалай уйкдскдн он е й буынды ушшиа тармагында гана, эйтпесе, ол — эдеттеп он 6ip буынды елец. Сол секида мынау да баскд жакган келген емес, езш1зде бурыннан бар, кэд1мп жеп жэне сепз буынды елшем: Ж у й т а кара айгырым, Урпагын мол жайгарым! Tepici — TeMip, Суйеп — Болат, Ш еп — сым, Дсм1 — от Айгырымнын барьшда , Юмнен кем менщ байлытЫм! ( С.Муканов). * М.К.Хамраев. Основы тюркского стихосложения. Алма-Ата, 1969, стр. 94. 283 BipaK, мундагы цезуралар мен клаузулалар жаца ыргаккз кешкен де, елец тармакгарыньщ сол жаца ыргакда кдрай белшген эр баспалдагында ез алдына тьщ магына пайда болтан. Мазмунга багынган шшш осылай кубылып, кызьщ айшык, тапкдн. Corri тэж1рибе! Осы айтылгандардыц 69pi екпшге емес, буынга нег1зделген силлабикалык, елец жуйесшщ де алуан-алуан еркт влшемдер тугызу мумктдт мол екенш ацгартады. V влецщ елец ететш ыргакден кдтар уйкдс екеш белгип; ал уйк,ас, яки рифма (грекше rhythmos — елшемдес, мелшерлес) — клаузул ад агы, кейде Tiirri цезурадагы дыбыс кдйталаулар, датпрек айткднда елец тармакупарындагы сез аяктарыныц ундестш, езара уксас, дыбыстас ecminyi. Уйкдс — елецнщ сырткы турше гана емес, innci сырына тйселей кдтысты нэрсе, ягни елецнщ сырткы сулулыгы ушш гана емес, innd жылуы, кызуы ушш де ауадай кажет нерсе. Поэтикалык синтаксистег1 айшыктыц (фигураныц) мэш кдндай болса, елец сездеп уйкдстыц меш де сондай. Уйкдстыц мацызы 9cipece силлабикалык, елец уппн орасан зор. Уйкдс елекуц шыгармадагы ец салмакцы, басты Иэм мацызды сездерд1 ерекше бешп керсету ушш, оган езгеше магына дарыту, мэн беру ушш де керек. В. Маяковский, мэселен, ец кенеул! сезш елец тармагыныц аягына койып, соган кдйткен кунде де кэжегп уйкдс 1здеп табады екен. “Уйкдс сезд1 эдепй тармакзсд кдйтарып экелед1, — дещй ол, — оны кдйтадан ойлатады, 6ip ойды б!рлесе безеидарш жаткдн барлык тармакгы 6ip жерге тутастырып турады”*. Поэтикалык, ундеепк фонетикалык, жагынан эр турл1 жолмен жасалады. Уйкдс та соган байланысты. Эдетге, уйкдс — е й жол елецнщ сощы сездершщ б1рдей не б1рдейге жакын жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|