Монография \ «санат» а л м п и мп
ip таптык муддеге тэуедгц, соган кызмет етпек. 0 йткеш эдебиепш “когамда eMip
|
Сөз өнері
| 6ip
таптык муддеге тэуедгц, соган кызмет етпек. 0 йткеш эдебиепш “когамда eMip суре отырып когамнан тыскдры бола алмайды” (Ленин). Ол — e3i кдласын, кдламасын — 6epi6ip белгш 6ip “таптыц Ke3i, кулагы мен уш” (Горький) болмак BipaK осыны мойьщдауда 6ip-6ipiHe керегар, е й турлд кдрама-кдрсы тусшис бар. Bipi — эдебиеттщ таптыгьш жокка шыгару. Бул — жацалык емес, атам заманш идеалистерден бастап, осы кунп символистер мен формалистерге, кубистер мен экспрессионистерге, сюрреалистер мен экзистенциалистерге дешн уагыздальш келе жаткдн флюралистгк угым. Олардыц уагызына баксак, эдебиет йршшк “куйбеццершен” бшк, турмыстан аулак, саясаттан тыс, “енер енер узшн” гана болуга тшс. 0 Mipflin езшде ешкандай ажар да, керос те жок Ал эдебиет — эдем! зат. Демек, эдебиеттщ макраты — ем 1 рдщ олп 6ip олкылыгыныц орнын толтыру. Муныц езш, сайып келгенде, эдебиеттщ когамдык кызметш жокка шыгару деп бшген Белинский кезшде кдтал сынаган болатын. Эдебиеттщ “когамдык максатка кызмет ету правосьш тартъш алу, — деген efli улы сыншы, — оны жогары кетеру емес, кулдырату боп шыгады; ейткеш бул — оны нагыз жанды куппнен, яки ой-санасынан айыру, оны элдейм дердщ ойыншыгыца фйналдыру болып шыгады”. Сонымен 6ipre Белинский* “енер енер ушш” дегеннщ жалган екенш, ондай енер “ешкдшан, ешкдйда болмаганын” дэлелдей келш, былай деп туйдк “K сэуле туйрмеген кез келген поэзия — ерЬженнщ ермей, куыршак ойнау, куыс кеуде йсшердщ ici”. 29 Осындайларга кдрама-кдрсы ецщ6ip угым — эдебиеттщ таптыгы дегещц тым саяз, шолак, тусшу, жалац, жайдак уагыздау. Мундай угымдагылар эд е б и е т де, эдеби шыгар- маны да эстетикалык, табигаты мен керкемдйс кдсиетшен журдай гып, жап-жалацаш идеяга жаршы етш кряды. Бул — турпайы социология. Муныц зияны да, жогарыда айткдндай, кертартпа идеалистерден кем деуге болмайды. Ойлап турсак, адамзат басынан кешкен алуан-алуан когамда эр турл1 таптыц болуы, тап тартысыныц болуы тым киын, ойы-кыры, кия-кдлтарысы кеп, коск^ртыс нэрсе емес пе? Айталык, феодализм тусында тап эр турл 1 когамдык, топ (сословие) кшмш к и т журедо. Кдзак, топырагында, мысалы, топ-топ, жж-жйс рулар болды. Булардыц арасын дагы алыс-жулыс, мэселен, капитализм тусындагы ал-ашык, тап тартысынан езгеше, белек. Демек, бул шындыкшц керкем эдебиеттеп сэулеа де езшше окшау. Осы ерекше- лжп ескермеген жагдайда турпайы социологая жащы- рыктары кулак, тундырары сезаз. 1953 жылы баспасез бетшен Мухгар Эуезовтщ “Абай” романы хакында” деген макдла окыганымыз бар. Макала сол туста етек алган “ур да жык,” сынныц улпа болатын. Макалада эйгш жазушымызга айтылмаган айып, тагылмаган юнэ кдлган жок. Ал классикалык, эпопеяньщ “тас-талкдны” шыккдн. Онда, ец жецип, Абай неге “бай-феодал жастары- ныц ортасында, максатсыз, кдрекетаз, уакытын боскд епазш жур” , “бай ауылдыц молшылыгы, Бежейдщ асы неге керкем суреттелген” , “есй ауылдыц кыздары ылги сулу болатыны жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|