Монография 63. 5 Ә58 354980 ӘмЛрова Б.Ә. Этностық 7009. 601 т

анықтау,  оның  механизмдерін  көрсетуге,  ұлттық  ұйымдасуын 
анықтауға,  ішкі  даму  процесінін  заңдылықтарын  көрсетуге,  яғни 
этностық  жаңсақ  нанымдардың  ұлттық  сана-сезімнің  бастапқы 
көрінісі  екендігін дэлелдеуге мұмкіндік береді.
Бұл  жөнініде М.С.  Кагаи  былай деген:  «Бұл өмірде  синергетика 
мен  философияның ынтымақтастыгының болуы табиғи  жағдай,  себебі 
ол  шындыкты,  өмірдегі  айғақ  мэселелерді  аңғаруға  мұмкіндік 
жасайды.  Ендеше,  элеуметтік  жэне  мәдени  процестерді  зерттеуде 
қолдануға эбден болады»  [17].
Этностық  жаңсақ  нанымдардың  генезисін  анықтауда  осы 
ғылымның  принциптерін  қолдана  отырып,  сана-сезім  құрамын 
зерттей аламыз.
Сонымен,  қазақ  этнопсихологиясының  өзіндік  ерекшелігін 
ғылыми зерттеуде, оның ішінде, этностық жаңсақ нанымдарды ұлттық, 
сана-сезімнің  алгашқы  көрінісі,  белгісі,  тіпті  негізгі  езегі  деп 
қарастырып  зерттеуде  диалектикалық  философияны  басшылыққа] 
аламыз.  Сонымен  қатар,  бұрынғы  кеңес  ғалымдары  мен  шетел  жэне 
орыс  ғалымдарының  осы  мәселелер  тұрғысындағы  пікірлерін  негізге 
алу  қажет.
Осы  жогарыда  керсетілген  ұлттық  сана-сезім  феноменінің 
құрылымы  мен  мэнін  зерттеулерді  талдай  отырып,  оның  адамның 
ұлттық  тұлға  ретіндегі  қалыптасуының  негізгі  керсеткіші  екендігін, 
оның  табиғатын  қарастырудың  жан-жақты  ғьшыми  теориялық  - 
эдіснамалық  негіздерінің  кұрделілігін  жоғарыда  тапданған  кептеген 
авторлардың берген аныктамаларынан керуге болады.
Ұлттық  психологияның  табиғатына  саясаттың  ықпалы  ете  кеп 
тиетіндігі  белгілі.  Оны  кешегі  социализм  дэуірінде  ерекше  байқадық. 
Ұлт  еміріндегі  тарихи  қалыгітасқан  рухани  психологиялык  дэстұрлі 
игілік  ескерілмей  келді.  Ұлт  мэселесіне  шектен  тыс  партиялық  жэне 
таптық 
мэн 
берілгендіктен, 
ұлтгық 
психологияны 
рухани 
тіршілігімізде болмайтын  қасиет дегенге дейін  жеттік.  Оны  1966-1968 
жылдары  «Народы  Азии  и  Африки»,  «Вопросы  философии», 
«Философские 
науки», 
«Вопросы 
истории» 
журналдарында 
ұйымдастырьшған  пікір-таластардан  айқын  байқадык,  - деп  қоғамдык 
саясаттың  ұлттық  психологияға  тигізетін 
тікелей 
ықпалыныН 
барлығын  ез  ойында  ғалым-философ  Н.Елікбаев  тұжырымдайдЫ 
[61.6].
Негізінен,  ұлттық  психологияны  талдауды  «ұлттық  сананың» 
қалыптасуынан  бастау  кажет.  Егер  біз  ұлтгық  сананың  негізін  ашсак. 
сонда  ғана  ұлтгық  болмысты  керсетуімізге  болады.  Ал  ұлт  болмысЫ
44

п п а к т а н - ұ р п а к к а  
таратылатын 
мэдениет, 
эдебиет 
негізінде
калыптасып, ұлттык сананы  құрайды.
Әр 
ұлттын 
кұрылымы 
жекелеген 
адамдардан, 
белгілі 
тұлгалардан кұралады. Ұлтты осы тұлға тұрғысынан  зерттеуіміздің өзі 
де осында.
Ал  Л.С.  Выготский  тұлғаның  эмоционалдык  ерісінің  дамуын 
көрсетуде  өнер  мен  мэдениет  жеке  адамның  қайта  кұралуындағы 
негізгі  құрал  екендігін  айтып:  «өнер  адамның  аффектілік  өрісін 
өзгертіп,  оның  мінез-құлықтык дамуында,  элеуметтенуінде  келелі  рөл 
атқарады», - деген[5,103].
Сонымен  катар,  сезімнің  де  қоғамдағы  жаппылануы  өнер  мен 
мэдениет  негізінде  болатынын  анықтаймыз.  Бір  ұпттың  өкілі,  өзіндік 
ұлт  өнерімен,  әдебиетімен,  салт-дэстұрімен  танысуда,  оны  білуде  өз 
бойына жаңа  мінез-кұлық,  мінез-құлық таптаурынын  дарытып,  өзінің 
адамзаттық мотивациялық өрісін кеңейтеді.
Берілген  ғылыми  көзкарастарға  сұйене  отырып,  ұлттык  сана- 
сезімнің  құрылымы  мен  мэнін  ашуда  оның  өте  күрделі  феномен 
екендігін  атай  келігі,  өзінің  коғамдық  қолданыста  мәдени,  элеуметтік, 
экономикапық,  саяси  мэні  бар,  үлттық  намыс,  ұлттык  талғам,  сезім, 
қызығушьшык  категорияларын  құрайтын  ұлттық  таптаурындар, 
үлттык 
бағыт 
жэне 
этностық 
жаңсак 
нанымдар 
негізінде 
қалыптасатын  ұлт  тұтастығын  көрсететін  негізгі  ұлтгық  белгі  дейміз. 
Ендеше,  ұлтгық  сана-сезім  мэселелерін  зерттеуді  оның түбірлі  көріну 
нышаны  этностық жаңсак  нанымдардың  генезисін  анықтаудан  бастау 
кажет. 
Жоғарыда  талданған 
ғылыми-теориялық  тұжырымдарға 
жүгінсек,  оның негізі  түлғаның әлеуметтену  процесінде екендігіне  кез 
жеткіземіз. Себебі, этностық элеуметгену  процесі  - тұлғаның ұлт өкілі 
ретінде қалыптасуының негізгі факторы.
1.3 
Тұлғанын  эл еу м еп ен у   және  этноәлеуметтену  процесінін 
эл еум етіік психологиялық түргыдан каралуы
Көптеген  жылдар  бойы  біздің  елімізде  ұлттар  арасындағы 
айырмашылықтар туралы  мәселелер карастырылмады.  Елімізде болып 
жатқан  өзгерістер  аймақтардағы  ұлтаралық  байланыстарды  қайта 
карауга  мүдцелі  етті.  Елдегі  ұпттық  саясат  тек  ұлт  пен  ұлттық 
катынастардың 
дамуындағы 
обьективті 
процестердің 
Этнопсихолоғиялық 
зерттелуі 
мен 
кешенді 
теорияларды 
імдастырудың  жаңа  көзқарастары  арқасында,  сонымен  катар 
теория 
мен  тэжірибенің  өткен 
жылдардың  таптаурыны 
мен
45

догмалылығынан 
(өзгермейтін) 
шыкқанда 
ғана 
жэне 
улттық 
мэселелерді  элемдік  тэжірибе  тұрғысынан  шешу  негізінде  жүзеге 
асырьшады. 
Қазіргі 
кезде 
этнопсихологиялық 
феномендерді, 
механизмдерді жэне олардын көріну  мазмүны  мен адамдардын ұлттық 
психологиялық 
ерекшеліктерін 
негізге 
алу 
теориялық 
жэне 
эдіснамалық мэселелерді өндеуде үлкен орын алады.
Тұлғаның  өзіндік  дамуьіна  белгілі  бір  әлеуметгік  топ  әсер 
ететіндігі  бізге  мэлім.  Себебі  адамның  адамзаттық  сапаларының 
барлығы  топқа  тэн  ережелер  мен  эдет-ғұрыптар,  дәстүрлер  негізінде 
қалыптасады.  Бұл  жөнінде  американ  психологы  Тодд  Нельсон  былай 
дейді:  «Біздің  әрқайсысымыз  белгілі  топтың  мүшесіміз.  Сол  топқа 
қатысымыздың  барлығы  өзіміздің  даралык  белгілерімізді,  езімізді- 
өзіміз  багалауымызды  сезінуімізге  байланысты.  Сонымен  катар  басқа 
топ  мүшелеріне  де  біздің  дұрыс  көзқараста  болуымызды  туғызады» 
[10,77].  Ендеше,  топтың  өзі  жеке  тұлғалардың  оған  деген  позитивті 
немесе  негативті  көзқарасын  қалыптастыруға  себепші  болады. 
Ғалымның  осы  тұрғыда  түсіндіруі  бойынша,  әлеуметтік  топтың 
тұлғаға  тікелей  эсер  етуі  оның  бойында  белгілі  таптаурындар  мен 
багытгы  қалыптастырады.  Сөйте отырып,  жаңсак нанымдарды (жоққа 
сенуді) 
элеуметгік  эмоция 
ретінде 
қарастырып,  төмендегідей 
аныктамалар береді:
Жоққа сену-
1) топ аралық катынаста орын алады;
2) топ  бағасын  (позитивті,  негативті) кіргізеді;
3) топтың әсірелеп қабылдауы болып есептелінеді;
4) 
топтың 
қиялына 
немесе 
ақиқатына 
негізделуімен 
сипатгалады[ 10 Д 8].
Бұл  ғалымның  ұсынып  отырған  көзқарасы  біз  сөз  етіп  отырган 
«жаңсак  нанымдар»  (предубеждения)  емес,  сонымен  сабақтасып 
отыратын  «жокқа  сену»  (предрассудок)  кұбылысы  туралы  болып 
отыр.  Дегенмен  де  ғалымның  тұжырымдамаларындағы  таптаурындар 
мен  бағыт  жүйесіндегі  жокқа  сенудің,  яғни  жаңсақ  нанымдардын 
пайда  болуы  түлғаның  әлеуметтену  процесінде  екені,  оған  топтын 
әсер  ететіндігі  туралы  ойы  ақиқат  екені  сезсіз.  Автор  өзінін 
«Психология 
предубеждений»  (2003) 
деген 
еңбегінде 
жаңсак 
нанымдарды қиялдау мен  шындықган туындаған жоққа сенуден  пайда 
болған  теріс  бағалау  деп  көрсетеді.  Әрине,  біз  бұл  пікірмен  түбегейлі 
келісе  алмаймыз.  Себебі  ж аңсақ  нанымдар  -  сананың  іс-әрекеттік 
қы ш ет інің  нәтиж есі  болатын  байланысты  догмалы  қиялдау 
емес, 
әлеуметтену 
барысындагы 
танымдық 
жагдайларга 
байланысты өзгеріп отыратын қүбылыс.
46

«Әлеуметтену»  түсінігі  адамның  коғаммен  өзара  әрекетін 
білдіреді.  Бұл  ұғым  психологияда,  социологияда,  педагогикада,
,  и л о с о ф и я д а  
кеңінен  колданылады.  Оның  мазмұны  түлға  мәселесін 
карастыруда үлкен рел  атқарады. Әлеуметтену ұгымы алгаш рет 40-50 
ж ы л дар ы  
американдык  психологтар  мен  социологтар  Д.Доллард[79], 
Д ж .К о л ь м а н , 
А.Парк, 
В.Уолтер 
еңбектерінде 
көріне 
бастады. 
Т ұ л ға н ы ң  
әлеуметтік жүйемен даму барысында сабактасуын жэне оны 
жеке  адамның  иемдену  барысында  жүзеге  асатындыгын  П.Парсонс 
жэне  Р.Мертон  көрсеткен.  Бұл  мектеп  «әлеуметтену»  ұғымын  тірі 
организмнің  коршаған  ортаға  икемделуін  көрсететін  «бейімделу» 
термині  аркылы  карастырады.  Осыған  байланысты  тұлғаның  эртүрлі 
әлеуметгік  жағдайларға,  микро  жэне  макро  топтарға  икемделуін 
көрсететін,  элеуметтік  және  психикалык  бейімделу  үғымдары  пайда 
болды [80].
Адамның  кандай  да  ортаға  бейімделуінің  бірнеше  деңгейін 
көрсетуге болады:
-  адамның  бейімделу  барысында  өзін  калай  ұстау  керектігін 
түсініп  икемделуінде,  орта  оны  өз  талаптарына  сай  қабылдайды.  Оны 
«конформизм процесі»,- деп көрсеткен А.  Маслоу  [81];
-  әсер  етуші  субъектілер  бір-біріне  шыдамдылық  көрсетіп,  өз 
күндылыктары мен формаларына түсінікпен  қарауы ;
-  аккомадация  шыдамдылық  негізінде  және  бір-біріне  түсінісе 
карауда  көрініп,  элеуметгік  күндылықтары  мен  адамның  жеке 
басының ерекшеліктерін ортаның түсінуі деп ұғылуы  [82];
-  ассимиляция  немесе  толық  икемделу  адамның  өзінің  бүрынғы 
құрылымынан 
бас 
тартып, 
жаңа 
жүйенің 
құндылықтарын 
кабылдауы[83].
Әлеуметтік жэне психикалық бейімделудің сақтану, девианттық, 
патологиялық сияқты басқа да деңгейлері бар.
Сонымен,  элеуметтену  ұғымы  адамның  әлеуметтік  ортаға  кіруі 
жэне  мәдениеттік,  психологиялық  факторларға  икемделу  процесі. 
Гуманистік  психологияда  тұлғаның  элеуметгенуін  А.Маслоу[81], 
Г.Оллпорт[82],  К.Роджерс[83]  қарастырған.  Оларда  элеуметгену 
үғымы  ортаның  негативтік  эсерлерін  жеңу  процесі  ретінде,  «Мен» 
концепциясының өзін-өзі өзектендіру  процесі  ретінде  қарастырылады. 
Бүнда  субъект  өзін-өзі  тэрбиелеу  өнімі  деп  қаралады.  Ал  И.С.  Кон 
элеуметтенуді  индивидтің  элеуметтік  тэжірибелерді  меңгере  отырып, 
нақтылы тұлға болып қалыптасуы деп көрсетеді[84].
Адам 
элеуметтену 
барысында 
өзінің 
таптаурындарының 
калыптасуың,  мінез  жүйелерін,  элеуметтік  эталондарды,  рөлдік 
ностық, таптық, топтық кэсіби т.б.) мінез-күлықтарды  меңгереді.
47

Әлеуметтену 
адамның 
бағыты, 
әлеуметтік 
тәжірибесі 
құндылыктары  арқылы  қоғамға  бейімделуін  көрсететін,  тұлғаныц 
тұрпын 
(типизациясын) 
жүзеге 
асырады. 
Тұлға 
әлеуметтену 
барысында  езінің  табиғи  автономдылығын,  индивидуалдылығы  мен 
өзіндік көзкарасын тәуелсіз, бостандык негізінде дамытады.
Тұлғаның автономдылығы элеуметтік тәжірибесі  мен элеуметтік 
байланыстар  жүйесін  өзектендіріп  кана  коймайды,  сонымен  қатар 
жаңа  индивидуалдық  тэжірибелердің  құрылуына  экеледі.  Әлеуметгік 
түрпылану  жэне  түлғалық  автономдылық  тенденциялары  элеуметтің 
(социумның)  коғамдық  өмірде  адамның  нышандарын,  қабілеттерін, 
рухани жэне субъективтік жағынан өндірілуін көрсетеді.
Әлеуметтену  -   үздіксіз  үдеріс.  Оның  эр  кезеңі  анықталған' 
тапсырмаларды  шешу  барысында  бөлінеді.  Әр  өзіндік  тапсырмалар 
адам  бойында  белгілі  әлеуметгік  іздер  қалдырып  отырады.  Сол 
себептен,  адам  бойында  белгілі  ережелер  негізі  -   жаңсак  нанымдарі 
калыптасып  отырады  да,  соңында  адамның  мінез-құлық  нэтижесін 
байқататын сана-сезім  құрылымын  құрайды.
Сонымен,  әлеуметтену  адамның  болмыстык  ортада  референтті 
жэне  индиферентгі  өзін-өзі  дамытуынан  көрінеді.  Әлеуметтенудің 
кезендерін  аныктау, 
оның 
еңбек 
іс-әрекетінде 
жүретіндігінен 
басталатындығын  көрсетуге  мүмкіндік  береді.  Еңбек  іс-эрекетіне 
байланысты, элеуметтенудің келесі  кезендерін көрсетуге болады:
1)  еңбекке  дейінгі,  яғни  адамның  еңбек  іс-әрекеті  басталғанғаі 
дейінгі өмір сүру аралыгы;
2)  еңбектік  -  адамның  есейгендігін  керсететін  кезең.  Еңбек 
уақытының  демографиялық  шекараларын  бөліп  көрсету  қиынға 
соғады.  Себебі,  түлға  элеуметтік  бағытын,  құндылыктарын  еңбек  ету 
барысында калыптастырады.
3)  еңбек  етуден  кейінгі  уақыт,  яғни  еңбектік  іс-эрекеттін 
тоқтатьшған  кезі.  Бұл  зейнеткерлік  қарсаң,  мүгедектік  бойынша 
еңбектен  капуы т.б. болуы мүмкін.
Әлеуметтену  процесі  адамның  эртүрлі  элеуметтік  рөлдерді 
аткарып,  өзін  эр  қырынан  көрсетуіне  мүмкіндік  береді.  Осыған 
байланысты  тұлғаның  мәртебелік-рөлдік  қатынаста  өзара  эрекет  етуі 
туралы  маглұмат алуға болады.
Сөйтіп,  әлеуметтену  адамның  икемделу,  сабақтасу,  өзін-өзі 
дамыту  барысында  мәнін  аша  бастайды.  Себебі,  элеуметтену 
тұлғаның  емір  бағыттылығын  белгілейтін  өзін-езі  аныктау,  езін-езі 
қолдану  жэне  өзіндік  өзектену  сиякты  тұлғалык  мағынасын  ашуға 
негіз болады.  Ендеше, оның диалектикапык бірлігі тұлғаның қоршаған 
ортамен езара эрекет етуінде.
48

Осыған  орай  әлеуметтенудің  екі  жүйесін  бөліп  көрсетуге
ІОолады:
а)  Филогенетикалык,  яғни  адамның  жыныстык  касиеттерін 
көрсететін механизмдер мен жолдар;
б) Онтогенетикалық, яғни даралық даму  барысында тұлға болып
калыптасу процесі.
Онтогенетикалык  элеуметтену  элеуметтік  ережелер  (нормалар), 
құндылыктар  жэне  мінез-құлықты  көрсететін  интериоризация  арқылы 
жэне  ез  бетінше  өмір  сүру  әрекетін  көрсететін  экстериоризация 
процесі арқылы көрінеді.
30-жылдары  Л.С.  Выготский  злеуметтенуді  индивидтің біріккен 
іс-эрекет  пен  қарым-қатынаста  элеуметтік  тәжірибелер  мен  мэдени 
белгілерді 
меншіктеп, 
интерпсихикалықтың 
интрапсихикалық 
түрленуі  арқылы  жасалуында деп  түсіндірді  [85].  Оның  көрсетуінше, 
әлеуметтену  -  индивидтің  төменгі  психикалық  қызметтері  жоғаргы 
кызметтерге  өтуі  мэдениетін  меншіктенуі.  Бүл  процестің  негізі  - бала 
мен  үлкеннің  арасындағы  езара  әрекет.  Әр  психикалық  қызмет 
үлкендермен  өзара әрекеттік үлесін  бөлісу  ретінде  көрінеді.  Түлғаның 
жоғаргы  кызметі  элеуметтік  жэне  шынайы  катынастарда жатыр,  ягни 
басқалар арқылы біз өзімізді көреміз.
Әлеуметтенудің  негізгі  механизмдері  интериоризация  мен 
экстериоризация  болып  табылады.  Себебі  адам  қандай  да  бір 
қылықтарды,  ережелерді  бойына  дарытуды  ішкі  амалдық  жүйелері 
мен  сыртқы  іс-әрекеттерінің  негізінде  жүзеге  асырады.  Бүл  әрекет 
адамның  өзін-өзі  өзектендіру,  корғану  жэне  реттеуші  сияқты  басқа да 
психологиялық механизмдерде көрінеді. Олар:
1. 
Өзін-өзі  шектеу механизмі. Адам  өзінің басқалардан төмен 
екендігін  түсінгенде,  өзін-өзі  сыйлауы  төмендейді.  Кейбір  адамдар 
мүндай  жагдайда  киындықтарды  жеңе  алмайтындықтан  өз  іс- 
әрекеттерін  тоқтатады.  Озін-өзі  шектеу  адам  санасында  танымдық 
диссонанстың  пайда  болуынан  туады.  Бүндай  диссонансты  ол  өзінің 
ьщғайсыздануы (дискомфорт) ретінде басынан өткізеді.
2- 
Біртектілену 
механизмі, 
ягни 
адам 
өзін 
басқа 
субъектілермен, 
топтармен 
үқсастырады. 
Біртектілену 
басқа 
адамдардың  интериоризациялық  қүндылықтары  мен  бағыттарына 
және  эрекеттеріне  еліктеуді,  өзін-өзі  сол  әрекетке  іштей  реттеуді 
корсетеді. 
Бүп 
механизм 
- 
индивидтің 
түлғалық 
деңгейге 
КөтеРІлуіндегі  негізгі  механизм.  Себебі,  ол  адам  жасының  кез  келген 
кезеңдерінде  байқалады.  Оның  еліктеуші  негізгі  объектісі  ата-ана, 
,Н  адамдаР-  кез  келген  әдеби,  кино  персонаждары  жэне  қоғам 
Раткерлері  болмақ.  Біртектілену  саналы,  санадан  тыс  жэне  жалпы
49

немесе  беліктенген  болып  көрінуі  мүмкін.  Адам  біртектілеті 
барысында  өзінін  піріне  үқсас  болуды  калайды.  Адам  өзара  әрекеі 
барысында  өзгенін  эрекетін  кабылдауы  да,  қабылдамауы  да  мүмкіңі 
Бүны  элеуметтік  психологияда  комформдылық,  нонкомформдыльЛ 
күбылыстар дейміз.
3.Жобалык  механизм  -   адамның  өзінің  жагымсыз  сипаттарыя 
баскаларга  көшіруі  әрекетінен  көрінеді.  Ол өзіндегі  кері  эмоцияларды| 
баскага  багыттайды.  Сол  арқылы  өз-өзінің  жеке  басына деген  қаліріні 
сактап  калуга  тырысады.  Көбінесе  мүндай  адамдар  басқага  өтеі 
жоғары  сыни  көзқараспен  қарап,  олардың  эрекеттерін  келемеждеія 
отырады.  Бүл  механизм  де  өзара әрекет ету  процесінде  анық көрінеді.І 
Бүндай  жағдайда  адам  өз  кемшілігін  аңғармайды.  Қогамдым 
психологияда  бүл  механизм  эр  елдің  өзіндік  кемшіліктерін  бағалаудаі 
кедергі  көрсетуі  мүмкін.  Мэселен,  казак  халкының  бойындагы  үлтқаі 
тэн  емес  қылықтарды  кеңес  өкіметінің  кемшілігі,  немесе  орысі 
халкының тигізген  эсері деп  карау  осыған дәлел бола алады,  яғни  бұлі 
түргыда капыптаскан жаңсак нанымдар нәтижесі болмак.
4. 
Интроспекция  механизмі  біртектіленумен  тығыз  байланыстыі 
Интроспекция 
барысында 
ешбір 
өзгеріссіз 
жеке 
адамныіш 
қүрылымына  басқаның  бағыты  мен  сапасы  енеді.  Ол  санадан  тысі 
жүзеге  асқанымен,  өзіндік  талдау  барысында  саналы  әрекетке I 
айналуы мүмкін.
Бүл  эрекеттердің  барлығы  элеуметтену  процесі  барысындаі 
басқаның  мұктажына  ену,  яғни  эмпатиялык  құбылыс  арқылЫІ 
калыптасады.  Әлеуметгену  процесінің  жүзеге  асуына  негіз  болатыіш 
жагдайлар  оган  әсер  етуші  факторлар  болып  табылады.  Батыс  жэнеі 
шет  ел  ғылымдарында  әлеуметтену  факторларын  бірнеше  түрмені 
топтастырады.
А.В.  Мудрик (1991) әлеуметтенудің үш факторын көрсетеді:
1)  Макрофакторлар (космос, планета, элем, ел, коғам,  мемлекет);  I
2)  Мезафакторлар  (этнос;  оның  орналасу  аймагы,  қаласы;І 
коммуникация құралдары - радио, теледидиар,  газет т.б.);
3)  Микрофакторлар  (отбасы,  коғамдық  топтар,  кәсіби  орта,  оку 1 
топтары)[86].
Әлеуметтену  процесі  осы  көрсетілген  элеуметтік  ортанын 
адамға  тікелей  эсер  етуі  негізінде  жүзеге  асады,  яғни  адамныНІ 
қогамдық  немесе  сол  элеуметтік  ортаның  ережелерін 
м о й ы н д а у ы н а і 
сол  қоғам  демеу  береді.  Оған  мысал  ретінде,  баланы  жастайынан  күту 
мен  емізу, 
о н ы  
отбасында  мадактап,  мактап  отыру,  оку  жэне  кэсіби 
орындарда  көтермелеп,  марапаттап  отыру  немесе  кемшілігін  көрсетіп | 
түзетуіне  мүмкіндік  жасау,  сонымен  катар  өмірдегі  баска  да 
ж а н а м а і
50

лер (спорт,  ойын,  карым-қатынас)  жағдайларын  келтіруге  болады. 
Ал 
ү л к е н , 
кіші  топтардын  макрофакторларынын  әлеуметтенудегі 
рөлін  көрсетуде,  ондағы  беделді  түлғалардың  ыкпалын  негізге  алу
керек.
К ө п т е г е н  
жагдайларда  тұлғаның  әлеуметтенуіне  эсер  еткен 
. акторлар  толык  ескерілмей  калуы  мүмкін.  Қосьшган  үлестердің 
баға л а н у ы  
реминисценттік  (ұмытылып)  түрде  етіп,  ондағы  косылған 
улес  жасырын  (латентті)  уакыттағы  жағдайлармен  көмескіленіп,  тек 
кайта 
қажетгілік  іуганда  ғана  байқалады.  Сол  себептен  элеуметгену 

жүктеу/скачать 11,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: