Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Verstka
| Тіркесімділік – сөздердің бір-бірімен мағыналық жағынан тіркесу
касиеті, тіл бірліктерінің синтагматикалық қатынастарын бейнелейтін ең негізгі қасиеттерінің бірі. Тіркесімнің əмбебап, нақты заңдары мен үрдісі болады, бұлардан ауытқыған жағдайда норма (тілдік) бұзылады немесе тіл бірліктерінің касиеттері өзгереді. Қазақ тіл білімІне фразеологиялық оралым терминін енгізіп, фразе- ологизмдерді оралым тұрғысынан қарастыру қажеттігін ең алғаш рет айтқан – академик I. Кеңесбаев. Қазақ тіл біліміндегі фразеологиялық оралымдар туралы сөз еткенде жүйелі сипатқа ие болған мынадай ерекшеліктерді анықтап алу керек. Олар: 1) тіл біліміндегі дистрибуция, валенттілік, тіркесімділік жəне оралым терминдерінің арақатынасы; 2) фразеологиялық оралым мен оралым мүшелері, оралым түрлері; 3) фразеологиялық оралым мен тіркесімділіктің фонетикаға қатысы; 4) фразеологиялық оралымның морфологиямен байланысы сияқты мəселелер . Фразеологизм оралымы мəнмəтінде, сөйлем ішінде анықталады. Ора- лым мен фразеологизм байланысы мағыналық əрі синтаксистік бірлік- те болуы тиіс. Олар синтаксистік бірлікте болу үшін белгілі тəсілдер арқылы байланысуы керек. Фразеологизмдер қолданысында өзінің алдында, немесе, соңындағы сөздерді өзіне ыңғайлап, белгілі бір шеңберлі топ құрайды. Сөздер де мағына жағынан фразеологизмдерге икемделе жақындай түседі. Фразе- ологизмдер өзін қоршап тұрған еркін тіркеспен мағынасы, синтаксистік байланысы жағынан да жымдасып жатады. Тіркесім мен оның оралымы арасындағы объективті қатынастан фразеологияның нысаны анықталады, сондай-ақ осы байланыстағы фразеологиялық тіркестердің түрлері басқа да барлық тіркестерге 200 қарама-қарсы сипатталады. Фразеологизмдердің оралымы басқа тілдік элементтермен тіркесімділігі негізінде пайда болады. Лексика-фразеологиялық тіркесімділік ұғымы валенттілік ұғымымен байланысты. Валенттілік – сөздің басқа да сөздермен, сөз тіркестерімен, фразеологиялық тұлғалармен синтаксистік байланысқа түсуі. Фразеоло- гизмдер өзара бір бірімен қатар тұрып, тіркесімділік құрмайды, олар тек сөйлем ішінде қатар келсе, бірыңғай мүшелердің қызметін атқарады. Мысалы: • Кісі бетіне тіктеп қарауды білмейтін ұялшақ Кіші Ханымның бұл келісі тегін келіс емес, ол не де болса, жанын шүберекке жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|