Монография «Елтаным баспасы»
шылып жүргенім. («Түркістан»). • Əкесі мен шешесі жан бағыстың қамымен баларына қарауды қойды. Онсызда мұрнынан шаншылып
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Verstka
- Бұл бет үшін навигация:
- Екі өкпесін қолына алып
| шылып
жүргенім. («Түркістан»). • Əкесі мен шешесі жан бағыстың қамымен баларына қарауды қойды. Онсызда мұрнынан шаншылып жүрген бейбақ əпкесінің қолында не тұр дейсің.(Н. А.) Келтірілген мысалдарда фразеологиялық тіркес үшін семантикалық компенсацияны «жүру» сөзі атқарып тұр. Етістіктердің грамматикалық көрсеткіштері фразеологизмдерге бағыныңқы болмайды, олар мəнмəтін мен сөйлеу жағдайына байланысты құбылып отырады. «Фразеологиялық синтагматика екіге жіктеледі: бірінші, тұрақты тіркестердің өз ішінде тіркесу ерекшеліктері, яғни ішкі лексикалық син- тагматика; екінші, тұрақты тіркестердің басқа лексемалармен, сүйемел сөздермен байланысы, сыртқы лексикалық синтагматика» [Хасанов, 2008, 450]. 198 Бұл арада фразеологизм мұрнынан шаншылып " жүру сүйемел сөзбен байланысы с ы р т қ ы л е к с и к а л ы қ с и н т а г м а т и к а- ғ а жатады. Фразеологиялық тұлғалардың өз ішінде тіркесу ерекшеліктеріне қарай і ш к і л е к с и к а л ы қ с и н т а г м а т и к а ғ а мысал: • Тұла бойын ашу құрсап, қолдары сіресіп, тістері шықырлап кетті. «Əттең, өзім…» Біреуге айтып, жонынан таспа тілдіріп алар ма еді? – деп күбірледі. Иə болмаса қасиетсіз сілімтік, ез сорлы- ны айғайлап, қайта шақырып алып, ит терісін басына қаптаса қайтеді?… (Ж.Самитұлы) Фразеологиялық синтагматика стилистика мəселелерімен де тығыз байланысты. Тұрақты тіркестердің стилистикалық сипаты олардың қолданылу прагматикасына байланысты. Мысалы: ЕКІ ӨКПЕСІН ҚОЛЫНА АЛЫП ЖҮГІРУ – асығу. Төменде келтірілген мысалдарда фразеологиялық мағына асығу сөзіне " зыту " ентігу етістіктерінің стилистикалық сипатына қарағанда экспрессия- сы жоғары. Бұл арада семантикалық компенсация емес, стилистикалық компенсацияның мəні зор. • Екі өкпесін қолына алып зытып бара жатқан серігіне зеңбірек оқтаушы əлдене деп айқайлады да, секем алғандай артына бұрылды. (Т.Ахтанов) • Төртінші күні Ордостан екі өкпесін қолына алып, ентігіп ша- барман топ алдында өліп жатқан Əміршісін көріп, аңырайып тұрып қалды. (Ə.Кекілбаев.) • Оқыс олжаға балаша қуанған Кəрекең екі өкпесін қолына алып, үйдегі Наршасына жетеді асығып. (Ə. Асқаров) • Екі өкпесін қолына алып көк тұмсыққа жетті-ау ақыры. (Ə. Кекілбаев). Қазақ тіл білімінде осы уақытқа дейін фразеологизмдердің құрамы бірліктердің ішкі құрылымы, олардың сөйлем мен сөз тіркесі құрылымына сəйкес келуі мен сəйкес келмеуі тұрғысынан зерттелініп келген-ді. Алай- да тілдік бірлік ретіндегі фразеологияның өзіндік нысанын анықтауда 199 жəне лексикалық, фразеологиялық бірліктердің байланыстарын орна- туда ішкі нақты құрылымдық байланыстардың маңыздылығын анықтау қажет. Бұл ретте басқа тіркес түрлерінен айырмашылығы бар, тұрақты тіркестрге тəн ерекшелігі бар конструкциялар жасалатынына назар ауда- рылуы керек. Фразеологиялық синтагматикада тіркесімділік пен оралым терминдерінің ара-жігін айрып алған жөн. жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|