Музыка – music әож 78

Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                            Вестник №6 (54), 2014 г. 
112 
UDC 793-111 
 
THE DEVELOPMENT OF MODERN CHOREOGRAPHU IN KAZAKHSTAN 
 
B.D. Turgymbaeva, seniour lecturer 
 (Kazakh State Women’s  
                                                                                             Teacher Training University) 
 
Abstract:  «Modern»  dance  –  the  general  name  of  the  dance  that  largely  determined  the 
ways  of  development  of  modern  choreography.  This  system  incorporates  a  variety  of  dance 
relatively  independent  directions  associated  with  the  names  of  great  performers  and 
choreographers Isadora Duncan, Ruth St. Denis, Doris Humphrey, Martha Graham and others. 
«Modern» dance has been developing for over 100 years in Europe and America, and it is an 
integral part of any modern choreographies. 
Keywords:  In  the  Soviet  Union,  «modern»  dance  as  a  separate  line,  originated  at  the 
beginning of the century, as opposed to the aesthetics of classical ballet, hadn’t developed for a 
long time.  
There were no schools and teachers in «modern» dance, any innovations in art suppressed 
as anti – Soviet. The art of classical ballet that in the past was in honor, held on a par with the 
ideology  («even  in  the  field  of  ballet  –  ahead  of  the  rest  ...»).  In  addition,  the  world-famous 
Soviet  ensembles  of  folk  –  stage  dance  (Ensemble  of  Igor  Moiseyev,  Ensemble  named  after 
Wirski  and  Moldovan  «JOC»)  filled  a  niche  in  all  necessary  governmental  and  ideological 
concerts. 
Interest to modern dance on the official level has increased when the USSR was visited 
on tour by Cuban Ensemble of Contemporary Dance, Dance Ensemble Cramer,Dance Theatre 
of Philippines Cultural Center, Dance Ensemble under the direction of P.Taylor, Ballet Theatre 
of  Joseph  Russilo  and  others.  In  the  mid  of  70’s  in  Moscow  and  Leningrad  there  were 
productions  in  the  style  of  «Modern»,  that  began  to  appear  in  the  work  of  individual 
choreographers, modern dance gradually became popular in other cities of the Union. 
The history of the development of «modern» dance in Kazakhstan has begun since 1974, 
when  after  study  on  ballet  master  department  of  GITIS  in  Almaty  returned  talented  graduate 
Janat  Baydaralin.  In  the  theater  of  opera  and  ballet,  he  put  his  graduation  performance 
«Revival» to the music of French composer F.Poulenc. The heart of the ballet is Shakespeare’s 
Romeo and Juliet, whose love story Janat Baydaralin revealed using plastics expressive modern 
dance and classical pas. 
The role of Juliet in the ballet performed the pupil of the Moscow Choreographic School, 
bright  representative  of  Kazakh  ballet  of  70-80  years,  National  Artist  of  the  Republic  of 
Kazakhstan – Zarema Kasteeva.  
In 1978 Baydaralin staged the ballet «Aliya», dedicated to the Great Patriotic War. Ballet 
is built on contrasts – gentle and fragile girl, who became a soldier-hero in the terrible years of 
the war. 
In  1980  Janat  Baydaralin  participated  on  behalf  of  the  Kazakh  SSR  in  creating  the 
opening  ceremony  of the Olympic  Games in  Moscow, with  the production  «Balbraun»  to  the 
music of Kurmangazi.  
In 1987 Baydaralin put modern rock ballet «the Xxcentury» to the music by Jean Michel 
Jarre.  The  performance  was  held  on  the  stage  of  Academic  theatre  after  Abaya  twice, 
prompting a surge of audience attention. 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                           Хабаршы №6 (54), 2014 ж.  
 
113 
 
Janat  Baydaralin  is  a  choreographer  and  performer  of  one  of  the  main  roles  in  the  film 
«My Brother Mowgli». 
In 1991, he was the first in the CIS who created a private troupe «Kipchak-dance», which 
lasted about a year. 
In  1996  Baydaralin  was  invited  as  the  chief  choreographer  for  the  three-hour  pageant, 
dedicated to the anniversary of the Kyrgyz epic «Manas». 
For 20 years, Janat Baydaralin has implemented the idea of modern dance in Kazakhstan, 
but the situation in the field of contemporary dance was still insufficiently ready to be widely 
accepted  at  the  official  level.  In  2000  Janat  Baydaralin  won  a  grant  of  the  American 
government on the international festival of choreography The American Dance Festival, and in 
2001 immigrated to America. 
The appearance of contemporary dance theatre «Samruk» played a significant role in the 
development  and  promotion  of  contemporary  dance  in  Kazakhstan.  Since  the  founding  the 
troupe the Honored Worker Gulnara Adamova is an artistic director and choreographer of the 
Republic of Kazakhstan.  
In 1990 G.Adamova graduated from the choreography department of GITIS named after 
A.V.  Lunacharsky  (Moscow).  After  graduation,  she  taught  the  modern  dance  at  AAU  named 
after  Seleznev,  and  then  at  the  Academy  of  Arts  after  T.Zhurgenov  she  taught  contemporary 
choreography  and  directing  ballet.  In  parallel,  she  studied  various  modern  techniques  abroad 
(Austria,  Poland,  the  Baltic  states),  visited  the  famous  Web-festival.  During  this  time  there 
have been producing many  concert numbers for  Choreographic School  and the Opera House, 
the choreography for opera and drama performances. 
Troupe «Samruk» was established in 1998, the first performers of the troupe were former 
gymnast girls. For the first time the troupe has declared itself at the first International Festival 
of Contemporary Dance «Dance hive». Since 2003, the theater «Samruk» has received official 
status and operates under the auspices of the city administration. Contemporary ballet troupe of 
Gulnara  Adamova  is  a  unique  professional  team  of  modern  dance  in  Kazakhstan,  running  in 
various directions choreography, from neoclassicism to contemporary.  
The  repertoire  includes  full-length  troupe  performances  and  one-act  ballets,  as  well  as 
various forms of choreographic miniatures.  
Since  founding,  the  troupe’s  repertoire  has  expanded  and  undergone  changes:  for 
example at the beginning prevailed works based on different, new at that time for Kazakhstan 
techniques,  the  recent  attention  of  choreographer  G.Adamova  directed  to  the  possibility  of 
using national traditions, music and culture in contemporary choreography. 
Performances are held regularly by G.Adamova on stage of Academic theatre, the dance 
theater’s repertoire includes dance performances: «Second hand», «Jazz café», «Farewell to the 
Milky Way», «Spiders», «Zhestyrnak». 
In 2000,  at  the Academy of Arts  after T.Zhurgenov chief of directing the choreography 
within  the  experiment  was  divided  into  two  sections  –«Direction  of  Classical  Ballet»  and 
«Direction  of  modern  dance».  Workshops  on  contemporary  dance  were  gained  by  Gulnara 
Adamova, she also released the first course of directors of contemporary dance. Graduates Esau 
Elena  and  Dadarhodzhaeva  Albina  dance  and  successfully  realize  themselves  as 
choreographers  in  «Samruk».  Alumna  Natalia  Novikova  won  the  audience  by  the  play  «The 
Bald Soprano», which was shown recently on Culture Day of Kazakhstan in Odessa, and was 
in the repertoire of Academic Theatre.  

Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                            Вестник №6 (54), 2014 г. 
114 
A  great  impact  on  the  development  of  modern  dance  in  Kazakhstan  exerted  sisters 
Gulmira and Gulnara Gabbasovas.  In 1986, the sisters  graduated from Almaty Choreographic 
School with qualifications Artist Dance Ensemble. 
In  1999  they  received  the  diploma  of  the  State  of  the  National  Academy  of  Arts  after 
T.Zhurgenov as a director and choreographer. 
In  2004,  they  had  trainings  at  the  High  School  of  Choreography  of  Palucca  Schule 
(Dresden),  attended  master  classes  of  choreographers  of  France,  England,  Portugal,  Slovenia, 
Russia. 
Famous  dancers  had  taught  for  many  years  at  the  Academy  of  Arts  after  Zhurgenov, 
Choreographic School after Seleznev, and walked to the dream – to create their own school. 
Gabbassov Sisters Company exists since 2007, and in 2009 the theater has found a stationary 
platform.  Except  professional  troupe,  there  is  also  amateur  troupe  –  from  students  studio. 
Dance theatre Gulnara and Gulmira Gabbasovas joined the studio for those who want to dance 
and it is also a platform for regular performances and creative experiments. Their performances 
are known to fans of modern dance, not only in our country but also far beyond its borders. 
Performances  of  Gabbasovas  sisters:  «Neighbors»,  «Mirakollo»,  «Tamyr»,  «Time», 
«Without Words», «The Illusion of love or ...», «Female dogs» and many others. 
From  beginning  1999  Kazakhstani  annually  viewer  sees  new  theater  productions  of 
contemporary dance of G.Adamova and Dance Theatre of Gabbasovas sisters. 
In recent decades, there appeared many original modern dance techniques, each of which 
was  developed  by  certain  teacher  or  choreographer.  In  Europe,  for  them  there  was  accepted 
common  name  «contemporary  dance».  In  1999,  the  Czech  choreographer  Josef  Katsuorek 
began to teach technique of new direction «contemporary» at School of Choreography. Taking 
in  his  works  different  techniques,  the  word,  the  plastic,  I.  Katsuorek  expanded  greatly  the 
boundaries of representations of dancers of modern dance. 
The  educational  system  of  choreographic  art  training  requires  a  high  level  of  teacher’s 
knowledge,  competitiveness  and  constant  desire  for  renewal  of  dance  forms  and  styles.  From 
1995  to  1999  at  AAU  after  Selezneva  modern  dance  was  taught  by  French  Pasqualina  Noel. 
She  graduated  from  New  York  School  of  Contemporary  Dance  after  Martha  Graham  and 
except  diploma  she  has  received  permission  to  teach  the  technique  of  the  famous  American. 
Thanks to Pasqualina Noel, there was appeared department of modern dance at the school. 
One of the best students of P.Noel, Asel Abakaeva remained to teach at school. In 2002 
she had an internship at the Institute training after Rick Odoms in Paris, danced in the company 
«Samruk», and now teaches the technique of modern at KazNAA named after T.Zhurgenova 
and dances in professional troupe of Gabbasov Sisters Company. 
In 2004, at Kazakh State Women’s Teacher Training under the development of education 
standards  of  specialty  «5В040900  –Choreography»  there  was  developed  the  program  on  the 
subject  «Modern»  by  the  teacher  of  the  department  of  choreography  Loskutova  Nadezhda,  a 
graduate of ASU after Abay,  who was the participant in master class on contemporary art in 
Poland.  From  2005  to  the  present  day  modern  dance  is  taught  by  a  graduate  of  Teacher 
Training  University,  associate  professor  of  chair  choreography  Turgumbaeva  Banu 
Duysebaevna. 
Invaluable  contribution  to  the  development  of  modern  dance  in  Kazakhstan  brought 
master  classes  and  festivals  with  various  teachers  of  modern  techniques,  including 
improvisation and physical theater techniques. 
In 1998The first festival of contemporary dance  «Dance beehive» was held on the basis 
of  AAU after Seleznev and was organized by Zhanat Baydaralinym and Bulat Dzhantaevym. 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                           Хабаршы №6 (54), 2014 ж.  
 
115 
 
In  1999  in  Almaty  at  the  Palace  of  students  there  was  held  I  International  Festival  of 
Contemporary Dance «Kyzgylt Jal» («Pink mane»). This event was organized by youth center 
«Pink  mane»  with  the support of Almaty city  administration and Culture Committee. Author 
and organizer of the festival «Kyzgylt Jal» became Alla Burenkova. She is the president of the 
Youth  Cultural  Center  «Pink  Mane»  executive  director  of  the  Union  of  Kazakhstan 
choreographers  of  contemporary  choreography,  a  graduate  of  the  Academy  of  Arts  after 
T.Zhurgenov.,  Alla  Burenkova  made  great  efforts  to  promote  the  «Kyzgylt  Jal»  abroad.  By 
participating in various festivals, she invites famous dancers and choreographers to Almaty.  
Festival  «Kyzgylt Jal»  was  held  9 times. For all the time of production  the festival  was 
attended  by  guests  from  countries  such  as  Russia,  France,  Turkey,  Finland,  Czech  Republic, 
and Latvia. 
At  the  festival,  «Tengri  Umai»  in  2002  there  were  submitted  such  productions  as 
«Second Hand» by the troupe «Samruk» and «Neighbors» by Gabbasovas sisters. 
In  recent  years  the  interest  in  contemporary  dance  has  increased  significantly.  Modern 
dance in various forms promoted in television projects, movies. 
People who have never engaged before in choreography, started to get involved. In connection 
with  this,  a  large  number  of  schools  and  dance  studios  that  provide  low-level  services 
(untrained teachers, uncomfortable rooms), lacks methodological material. Another problem of 
modern choreography in Kazakhstan is the absence or insufficient number of scenic sites. 
In  2002,  in  Almaty  the  public  fund  «Center  of  contemporary  choreography»  began  its 
work. Director and organizer of the fund became Flyura Mussina. The purpose of the fund was 
to  support  the  organization  and  dissemination  of  contemporary  dance  in  the  Central  Asian 
region.  In  2006,  the  Center  for  Contemporary  Choreography  held  in  Almaty  I  Central  Asian 
Contemporary  Dance  Festival.  Initially,  it  was  attended  by  dancers  and  choreographers  from 
Kazakhstan and Kyrgyzstan, but on the second festival in 2008 were represented groups from 
Tajikistan,  Uzbekistan,  Kyrgyzstan,  Russia,  France  and  Germany.  The  main  opening  of  the 
third festival in 2009 was the graduation performance  «My first autumn»  by Oleg Pak, which 
was put to the troupe of «Samruk». The play won the audience with its sincerity and originality 
of plastic language. 
At the IV Central Asian Festival in 2010 there was presented the production, which titled 
«Narcissus»  by  Egor  Vasilyev,  student  of  the  4
th
  year  of  faculty  choreography  of  KazNAA 
after T.Zhurgenov. 
In  May  2011,  at  the  Kazakh  State  Academic  Opera  and  Ballet  Theatre  after  Abay  was 
held «the Evening of modern choreography», dedicated to the 20
th
 anniversary of Independence 
of  the  Republic  of  Kazakhstan.  The  project  was  implemented  with  the  support  of  the 
Foundation of the First President of the Republic of Kazakhstan. 
The  concert  program  included  the  best  of  the  Kazakh  choreographers,  both  famous  and 
young, who took  their first  steps. Choreography  took  a unique opportunity to  show their new 
work, and the audience saw the contemporary dance scene in the best city. Among the guests 
there  were  representatives  of  diplomatic  missions  –  the  United  States,  Korea,  Germany, 
Turkey, France and others. 
Objectives  taken  in  this  project,  promotion  and  development  of  contemporary  dance  in 
Kazakhstan, have been solved brilliantly and no doubt this project will give a new impetus for 
the new dance styles. 
Modern  choreography  doesn’t  stand  in  one  place-  teachers,  choreographers  and  ballet 
masters  constantly  learn  new  moves,  exploring  different  choreographic  writing  and  teaching 
methods  of  modern  dance.  Contemporary  technique  in  Kazakhstan  is  gaining  safely 

Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                            Вестник №6 (54), 2014 г. 
116 
momentum, and it shows recognition  of the  audience  as  in  our country so in  abroad. Modern 
dance in Kazakhstan is the same age as the result of the independence and openness policy of 
our country. 
Conclusion 
We  have  investigated  the  formation  and  development  of  modern  choreography  in  the 
Republic of Kazakhstan.  
This  direction is  entirely the brainchild  of the 20
th
  century.  In literal  translation  modern 
means  modern  dance.  Later  this  term  became  the  name  of  directions  in  choreography.  This 
system  of  the  dance  associated  with  the  names  of  the  great  performers  and  choreographers: 
Isadora Duncan, Ruth St. Denis, Doris Humphrey, Martha Graham and others. 
As  shown  in  this  article,  given  direction  in  the  choreography  has  received  the  most 
intensive  development  since  independence  of  the  Republic  of  Kazakhstan.  Due  to  the  fact  of 
Independence on the level of Government, the sphere of art also has the opportunity of freedom 
manifestations of action in the creation and development of new areas. 
In  this  regard,  choreographers,  operating  in  one  of  a  young  direction  in  choreography  – 
«modern» dance, began to establish actively contacts with leading foreign schools of modern 
dance, which contributed to the active development of modern dance school in Kazakhstan and 
in  the  near  future  we  will  witness  of  the  formation  of  the  school  «modern»  dance  on 
international level.  
 
REFERENCES 
 
1.
 
F.Musina. Modern dance in Kazakhstan. – newspaper «Nomad Kazakhstan» [electron source] 
URL: http//nomad-kazakhstan.kazakh.ru./nomad-kazakhstan/4759.php 
2.
 
Nikitin  V.U.  Modern  –  jazz  dance:  History.  Methodology.  Practice.  –  M:GITIS 
publisher, 2000- p. 440 
3.
 
Kazakhstanskaya 
Pravda 
[electron 
source] 
from 
02.04.2010. 
www.kazpravda.kz/c/1270179265 
4.
 
National portalBiografia.kz 
www.biografia.kz 
ТҮЙІНДЕМЕ 
 
Тургумбаева Б.Д., аға оқытушы 
(Алматы қаласы, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті) 
 
ЗАМАНАУИ ХОРЕОГРАФИЯНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДА ДАМУЫ 
Ұсынылып  отырған  мақалада  автор  Қазақстан  Республикасындағы  қазіргі  заман 
биінің дамуы мен қалыптасуын зерттеген. 
Түйін  сөздер:  Совет  үкіметі  кезінде,  «заманауи»  би,  ғасыр  басында  пайда  болды, 
эстетикалық классикалық балеттен өзгеше, ұзақ уақытта құрастырылмаған.  
 
РЕЗЮМЕ 
Тургумбаева Б.Д., старший преподаватель 
(г. Алматы, Казахский государственный женский педагогический университет) 
РАЗВИТИЕ СОВРЕМЕННОЙ ХОРЕОГРАФИИ В КАЗАХСТАНЕ 
 
В  данной  статье  исследуется  становление  и  развитие  современной  хореографии  в 
Республике Казахстан. 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                           Хабаршы №6 (54), 2014 ж.  
 
117 
 
Ключевые  слова:  в  Советском  Союзе,  «Современный»  танец  как  отдельная 
строка,  возникла  в  начале  века,  в  отличие  от  эстетики  классического  балета,  не 
разработан долгое время.  
 
 
 
ӘОЖ 78+159.9 
 
ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ТӨМЕНДЕТУГЕ 
МУЗЫКА ТЕРАПИЯСЫНЫҢ ЫҚПАЛЫ 
 
М.Б. Түсіпбаева, п.ғ.к., аға оқытушы 
Г.А. Жайлымысова, магистр, аға оқытушы 
(Алматы қ., Қазақ мемлекеттік  
қыздар педагогикалық университеті) 
 
Аңдатпа:  Мақалада  жеткіншектердің  агрессивті  мінез-құлқын  төмендетуге 
арналған  музыкалық  жаттығуларды  әртүрлі  музыкалық  аспаптар  арқылы  пайдалану 
қарастырылған. 
Түйін  сөздер:  Музыка  терапия,  герцке,  бета-толқындар,  пульсация,  реакциялар, 
эмоция, сенсоралық кемшілік, психосоматикалық аурулар, психика, афазия, аутизм, 
алекситимия. 
Табиғаттың  тыныс-тіршілігінің  барлығы  дыбыстар  әлемімен  ұштасып  жатады. 
Белгілі  музыкалық  терапевт  және  әуеннің  адам  ағзасына  әсері  аймағындағы  ғылыми 
зерттеуші  С.В.Шушарджан  өзінің  еңбектерінде  мидағы  толқындарды  әуеннің  және 
айтылатын  дыбыстар  көмегімен  өзгертуге  болатынын  атап  көрсетеді.  Сана  жиілігі  14-
тен 20 Герцке дейін тербелісте болатын бета-толқындардан құралады. Біз күнделікті іс-
әрекетке  бағдарланғанда  немесе  күшті  теріс  эмоцияларды  қайғырған  сәттерде  біздің 
әуен ағзада  әртүрлі қимыл реакцияларын да тудырады. «Әуенді тыңдау барысында адам 
ағзасының  түрлі  аймақтарында,  яғни  қол,  аяқ,  бас,  кеуде  және  тамақ  бұлшықеттерінде 
шынайы  пульсация  пайда  болады».  Ашық  ритмикалық  бастамадан  тұратын  әуен 
қолымен немесе аяғымен, басымен ырықсыз қимылдауды шақырады. Ән аспаптарында 
ойнауға  үйреніп  жүрген  балалар  өздеріне  де  беймәлім  түрде  дыбысталу  суретін 
ойынның қимыл түрінде көрсете  бастайды.                   
Қазіргі  кезде  практикалық  психологияның  қарқынды  дамуына  орай 
психотерапиялық әдістер кеңінен қолданылуда. Жеткіншек жастағы балалардың мінез-
құлқындағы  агрессивтілікті  қалпына  келтіру  үшін  музыка  терапиясының  ықпалы 
зор.  Қазіргі  уақытта  адамның  денсаулығының  физикалық  және  психикалық  дамуын, 
жетілуін,  сақтауын  зерттеп,  анықтайтын  көпшілікке  мәлім  болғандай  түрлі 
шоғырланған  психологиялық  әдістерді  қолдану  болса,  ал  оны  түзетуге  арналған 
әдістердің  бірі  –  музыкатерапиясы.  Музыка  терапиясы  адам  психикасын  қайта 
қалпына келтірілуде, жүйелі құрылуында, үлкендер мен балалардың тәрбиесінде және 
соматикалық,  психикалық  аурулармен  ауыратындардың  көңіл-күйінің  өзгерістерінде 
қолданылады. 
Музыка  терапиясы  психикалық  күйзелістерге  ұшыраған  сәттерінде,  мінез-
құлықтарында ауытқушылықтар байқалғанда,  дамуындағы кемшіліктерде, эмоциялық 
тұрақсыздықта, 
тәртібінің 
бұзылуында, 
сенсоралық 
кемшіліктерде, 

Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                            Вестник №6 (54), 2014 г. 
118 
психосоматикалық 
ауруларда, 
ағзаның 
ішкі 
органдарында, 
психикалық 
ауытқушылықтарда,  афазияда,  аутизмді  т.б.  емдеу  үшін  көптеген  елдерде  кеңінен 
қолданылады.  Музыкалық  түрлі  дыбыстардан  адам  ағзасында  энергетикалық  алаң 
пайда  болады.  Олар  айналадағы  кеңістіктегі  қозғалыстарды  тудырады.  Ал  біз  сол 
энергияны  қабылдаймыз  және  ол  біздің  ағзамызға  әсер  етеді.  Психологтардың  айтуы 
бойынша  музыканың  керемет  күші  баланың  физикалық  және  психикалық  дамуын 
нығайтуда әрі жақсы нәтижелерге жеткізуде өзіндік мәні бар. Ал түрлі музыка терапия 
әдістерін 
ойын 
түріндегі 
жаттығулармен 
байланыстыра 
отырып 
және 
психотерапевтикалық  құралдарды  қолданса,  әсерлері  тіптен  жоғарылайды.  Қазақтың 
музыка  өнері  кең  дамып,  оқыту  мен  тәрбиелеу,  яғни,  музыкапедагогикасы 
жөнінде  көп  зерттеліп  жүргенімен,  оның  психологиялық  астарлары  туралы  айту 
кемшін болып жатқаны, әуен арқылы адамның мінез-құлқына әсер ету, түзеу, қалыпқа 
келтіру,  тіпті  сауықтыру  жайында  тікелей  тәжірибелік  жұмыстар  жоқтың  қасы. 
Біздің  қоғамда  зерттеушілердің  айтуынша,  әуен  тыңдаудың  оннан  аса  қызметі  бар. 
Шындығында,  музыка  жаңаша  білім  береді,  қажетті  көңіл-күйге  бөлейді, 
шығармашылық  ісіне  шабыт  береді,  күрестерге  рух  береді,  сабасына  түсіреді  және 
жұбатады,  көңілін  аулайды  және  тәрбиелейді.  Танымдық,  тәрбиелік  жан  қажеттілігі 
(гедоникалық),  қарым-қатынастық,  психотерапиялық  қызметті  мойнына  алатын  бұл 
өнер немесе ғылым саласы осындай жүйелі де маңызды міндетті атқарады. 
Біздің  халқымыздың  музыка  өнері  және  оның  адам  сезіміне  әсері  мен  қуат  күші 
жайында  айтылған  тұжырымды  ой  мен  татымды  пікірлерінің  бастауында  Әбу  Насыр 
әл-Фараби  тұрады.  Сан  ғаламға  негіз  боларлық  ой  қалдырған  бабамыздың  саз  өнері 
жөніндегі  «Бұл  ғылым  (яғни  музыка)  өзінің  байсалдылығынан  айырылған  адамдарды 
түзетуге,  қызба  адамды  қалпына  түсіруге,  байсалды  адамды  ылғи  да  бір  қалыпта 
ұстауға  құдіреті  әбден  жетеді»  деген  тұжырымы  халқымыздың  тәжірибесінде 
музыкалық терапияның болғанына ғылыми негіз болары һақ. 
Профессор Қ.Б. Жарықбаев музыканың негізгі мақсаты – «...адамның эстетикалық 
қажеттілігін  қанағаттандыру»,  –  дей  келе  ұлттық  ерекшеліктерді  ескере  отырып,  өз 
еңбектерінде бірнеше психологиялық тұжырымдамалар жасаған. 
Елімізде  психология  ғылымы  қарқынды  дамып  келеді.  Алайда,  өнердің,  оның 
ішінде  музыканың  тұлғаны  әлеуметтендірер  мүмкіндігін  ұсынатын  психологиялық 
бағдарлама  немесе  әдіс-тәсілдер  жоқ  деп  айтуға  болады.  Бірақ,  музыканың  зор 
мүмкіндігін  біз  жас  ұрпақ  тәрбиесіне,  оларды  әлеуметтендіруде  пайдалануымыз  керек. 
Сондықтан,  жеткіншек  кезеңінде  көп  кездесетін  олқылықтарды  да  ескеруіміз  жөн. 
Олар:  Агрессивті  мінез-құлық,  алекситимия  —  бұл  ішкі  жан  күйзелісін  білдіре, 
жеткізе  алмауы.  Ішкі  жан  күйзелісі;  ашу  мен  ыза,  қайғы  мен  мұң,  әлсіздік, 
қызғаныш,  қорқыныш  т.б.  анықталмастан,  яғни  сыртқа  шығара  алмай  іште 
қалуына  байланысты  жасөспірімдерді  (тіпті  үлкендерді  де)  ауруға  ұшыратады. 
Жүрек, өкпе, бауыр, асқазан сияқты ішкі құрылыстарын зақымдайды. Дәрігерлердің 
айтуынша,  бұлардың  қатарына  қолқаның  асқынуы,  асқазан  жарасы,  жүрек  ауруы, 
нейродермит,  буын  аурулары,  ішек  жаралары,  гипертиреоз,  тіпті  соңғы  кезде 
жүрек  тамырлары  аурулары,  қатерлі  ісік  дерті  қосылды.  Кейінгі  уақытта 
жеткіншектердің  арасында  өзіне-өзі  қол  жұмсау  (суицид)  көбейіп  келеді;  аддикция  
немесе  аддиктивті  мінез-құлық  адамдардың  аталмыш  проблемалардан  шығар 
оңай  жол  іздеп  тәуелділікке  танылуы.  Бұлардың  қатары  бұрын  темекі,  насыбай, 
ішімдік  болса,  соңғы  кезде  анаша  немесе  есірткі,  компьютерге  жіпсіз  байлану 
сияқты болып көбейіп келеді. Өзін қабілетсіз де  дәрменсіз болып көрінуден сақтана 
отырып,  өз  «эгосын»  сақтап  қалғысы  келгендік.  Ішкі  жан  дүниесіндегі  үйлесімсіздік 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                           Хабаршы №6 (54), 2014 ж.  
 
119 
 
тек  қана  бір  жағдайға  ғана  қатысты  болмайды.  Ол  бала  кезден  (тіпті  іште  жатқанда, 
тектен  берілетін)  күтімнің  дұрыс  болмауы,  мейірімнің  жетіспеуінен  т.б.  туындайтын 
олқылық бала бойындағы мінез-құлықта, ішкі сезімдерді толымсыздыққа негіз болады. 
Толымсыздықты  білдірмеу  мақсатында  жасөспірімдер  өздерін  басқаша  көрсетудің 
жолын қарастыра бастайды да тәуелділікке ұрынады.  
Мұндай  жайттарды  шешу  жолында  психологиялық  зерттеу  жұмыстарын  үш 
бағытта  жүргізу  тиімді  деп  ойлаймыз.  Біріншісі,  арнайы  құрастырылған  әуеннің 
психологиялық  тестілеу  жүйесі  арқылы  жеке  адам  диагностикасын  жүргізу.  Екіншісі, 
жеке  адамның  психологиялық  картасын  дыбыс  көмегімен  айқындау.  Үшіншісі,  әуенге 
«ену» (яғни, әртүрлі заман мен стильдегі ән, музыкалық аспаптарды ойнау, музыкалы-
драмматикалық  импровизация  және  т.б.  –  музыканы  тыңдау)  негізінде  жеке  тұлғаның 
ішкі дүниесін үндестіру жолындағы дербес жұмыс жүргізу. «Әуен және сезім». 
Бала  адамның  сезімдері  әр  алуан  болатынын,  олардың  қандай  жағдайлармен 
байланысты болатынын түсінуді және өзінің сезімдерін сөзбен суреттеуге үйренуі қажет. 
Баланы  оның  жетілуіне  орай  вербальды  экспрессияға  итермелеудің  маңыздылығын 
ұғына  отырып,  психотерапевттер  белгілі  бір  ойын  элементін  білдіретін,  сонымен  қатар 
вервальды  экспрессияны  ынталандырушы  жұмыс  құралын  жасауға  ұмтылуда.  Әуендік 
терапия  бұл  жағдайда  әртүрлі  әуендік  ойындармен  немесе  әуендік  экспрессия 
элементтерінен тұратын ойындарды пайдаланады. 
«Әуен  жүріп  жатқанда  не  жасауға  болады?»  ойыны.  Бала  назарына  әуен 
үзінділері немесе ашық, ерекше қысқа пьесалар ұсынылады. Әрқайсысын тыңдау болған 
кезде психотерапевт баладан осы әуен жүріп жатқанда не жасауға болар еді, әлде ол әуен 
сенде  қандай  көңіл-күйді  тудырады  деп  сұрайды.  Бала  іштей  дайын  болмайынша,  өз 
сезімі  өзінікі  екенін  ұғына  алмайды.  Сезімдерді  жай  ғана  сурет  түрінде  немесе  әуендік 
экспрессияның көмегімен түсіндірудің өзі баланың эмоциялы тепе-теңдігіне әкелуі және 
басынан кешіріп отырған жағдайларды жақсы түсінуге ықпал етуі мүмкін. 
Әуен және психотерапияға бейімделу. Психотерапиялық жұмыс ахуалы бала үшін 
қалыпты  ойын  мен  сабақтар  ахуалынан  қатты  ерекшеленеді.  Соған  байланысты  бала 
психотерапевт  кабинетіне  тезірек  бейімделуі  үшін  маманның  ерекше  қатынасты  
пайдалануына  тура  келеді,  қарапайым  ойынды  шығармашылық  экспрессия 
элементтерімен  үйлестіру арқылы (соның ішінде әуендік экспрессия) еш күш салмай-ақ 
баланы  психотерапевтік  жұмыс  жағдайына  бейімделуіне  жәрдем  беруге  болады. 
Танысуға  арналған  әдістер  балаларды  азат  етуге,  жағымды  күйді  сезінуге,  жан 
тыныштығы  сезіміне  қол  жеткізуге  мүмкіндік  береді.  Мысал  ретінде  Руби  Уолкердің 
«Сиқырлы  өнер»,  Норма  Лебеннің  «Түйнектер  көмегімен  сурет  салу»  әдістерін  атай 
аламыз. Сурет салу барысында арнайы таңдалған әуен ойнап тұрады. Өзін-өзі бағалауы 
төмен, психикалық зақым алған балалардың көпшілігі талқылаудан қорқып, сурет салуға 
немесе бейнелеу іс-әрекетінің қайсыбір түрімен  айналысуға қинала келіседі. Ал дұрыс 
таңдалған  әуен  балаларды  азат  етіп,  шығармашылық  жұмыс  үрдісінде  ләззат  алуын 
күшейте  түседі. 
«Әуен  тарту».  Қарым-қатынас  дағдыларының  дамуы  мен  психотерапевтік 
қатынасты  құрастыру  барысында  әуен  тарту  маңызды  рөл  ойнайды.  Әуен  тартудың 
әркелкі түрлерінде ойнау бала мен психотерапевтің бірлескен іс-әрекетінің сүйікті түріне 
айналады.    Психотерапевт  балаға  қолдау  көрсете  отырып,  аспаптарда  баламен  қосыла 
ойнайды.  Психотерапевтік  әсер  етудің  басқа  құралдарымен  қоса  әуендік  аспаптарда 
ойнау  балаға  өзінің  қол  жеткізген  табыстары  мен  өз  күйіндегі  өзгерістерді  байқауға 
мүмкіндік беретін тиімді құрал болып табылады. Баламен аптасына бір рет сабақ үстінде 

Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                            Вестник №6 (54), 2014 г. 
120 
кездесе  отырып,  оның    психотерапевпен  қарым-қатынасы  күйінде  біртіндеп  жүріп 
жатқан  өзгерістерді  сезіну  кей  кездері  аса  қиындау  тиеді.  Оны  сезінуге  мүмкіндік 
беретін, бағалау мен аралық диагностиканы жасайтын қайсыбір құрал қажет.  
«Әуен және түс». 
Спектрдің  әрбір  түрі  әралуан  эмоциялы  күймен  байланысты  келетіні  баршамызға  
белгілі.  Әуенді  қабылдау  да  адамның  эмоциялы  аймағынсыз  мүмкін  емес.  Соған 
байланысты    әуен  мен  түсті  қабылдау  өзара  тығыз  байланысты  болады.  Бұл 
ұстанымдарды кейбір ойын техникаларын жүргізу үрдісінде сәтті пайдалануға болар еді, 
мәселен,  К.О’Коннордың  «Өз  өміріңді  боя»  деген  техникасы.  Бұл  жерде  сары  түстің  – 
бақытпен, көк түстің – мұңмен, қара түстің – қайғымен, қоңыр түстің – жалғыздықпен, 
сарғылт  түстің  –  қозумен,  жасыл  түстің  –  алаңдаушылықпен,  қызыл  түстің  – 
ашушаңдықпен  немесе  ызамен  ассоциацияланатынын    есте  ұстау  қажет.  «Өз  өміріңді 
бояу» үрдісінде бала айтқан түрлі сезімдерді әуенмен  көркемдей отырып, психотерапевт 
белгілі  бір  түстер  таңдауына  сүйенеді.  Түрлі  сезімдердің  визуальды  немесе  аудиальды 
тұрғыда  көрсетілуі  оларды  балаға  түсінікті  етеді  және  балалар    психикалық 
ерекшеліктеріне жауап береді. 
«Ритмді  тыңда».  К.С.Станиславский  актер  рөлі  жайлы  айта  отырып,  адам 
сезімдерінің әрқайсысының өзінің қарқыны мен ритмі болады  және сезім жүріп жатқан 
ритмді  қайта  жаңғыртуға  арналған  жаттығуларды  жорамалдады.  Осы  жаттығуларда  әр 
адам  бір  сәтте  өз  өмірін  көз  алдына  елестетуі  қажет  болады.  Балаларға  өздерінің 
қайғылы  не  болмаса  бақытты  т.б.  күнін  еске  алулары  ұсынылады.  Содан  соң  олар  тек 
дабыл  таяқшаларын  қолдану  арқылы  осы  жайлы  басқа  адамға  қалай  айтып  берулері 
керегі жайлы ойланулары тиіс болады. 
«Әуен  және  агрессия».  Ойын  терапиясы  мамандарына  өздерінің  сезімдерін  бара-
бар  көрсете алмайтын агрессивті, ашушаң балалармен жиі жұмыс жасауына тура келіп 
отырады.  Егер  де  баланың  теріс  эмоцияларының  сыртқа  шығуына  жағдай  жасап,  оған 
эмоциялы    тұрғыдан  қолдау  көрсететін  болса,  онда  бала  өзінің    теріс  эмоцияларын 
көрсетудің  біртіндеп  қолайлы  тәсілдерін  меңгере  алады.  Қазіргі  кезде  жас  ерекшелігі 
мен  жанұясының  әлеуметтік    жағдайынан  тәуелсіз  түрде  жоғары  ашушаңдық  пен 
агрессивтілік  балалардың  көпшілігіне  тән  келеді.  Ашу-ызаның  бара-бар  көрінуі 
балалардың көпшілігінде, әсіресе психикалық  зақым алған не болмаса қазаны басынан 
кешірген  балаларда  қиындық  тудырады.  Мұндай    балалар  елеудің  екі  түрінің  біреуіне 
ғана  қабілетті  келеді:  ашу  немесе  агрессия  олардың  әрекетінің  көпшілігінде  «бұзып 
шыға»  бастайды,  не  болмаса  бұл  сезімдер  депрессия,  ашушаңдық  пен  өзін-өзі  төмен 
бағалаудың  артқы  жағында  жасырын  жатады.  Есімі  әйгілі    балалар  психотерапевті 
В.Оклендер:  «бала  өзінің  ашуын  ұғынуы  тиіс,  бұл  оның  сенімділік  пен  психикалық 
тұтастықты  меңгеру  жолында  жасаған  алғашқы  қадамы  болады,  ол  өзінің  қорыққан 
сәттерде ашу-ызаны басып тастап отыруын немесе оларды жанама түрде шашуын қоюуы 
қажет,  өйткені  бұл  баланың  өзін  зақымдауы  және  айналасындағыларды  эмоциялы  
оқшаулануға  апарады»  деп  пайымдады.  Әуен  мен  үн  шығару  қайсыбір  сезімдердің 
көрініс  табуын жеңілдетіп, эмоциялы экспрессияға жағдай жасайды. 
Бара-бар  емес  мінез-құлық    және  өзін-өзі  реттеу.  Психотерапевт  міндеттерінің 
бірі  балаға  өзін-өзі  реттеу  мен  жағымсыз  сезімдерді  өз  бетінше  жеңе  білу  дағдыларын 
дарыта    білу.  Баланың  жағымсыз  аффекттерді  игере  алмауы,  психикалық  тұтастық  пен  
тұрақтылықты  жоғалтуына  алып  келеді.  Егер  де  балада  өзін-өзі  реттеу  механизмдері 
әлсіз  дамыған болса, онда ол өзінің теріс күйзелістерін аффективті  «жарылыстар» мен 
бара-бар  емес  мінез-құлық  түрінде  елеуге  бейімдеу  келеді.  Бұл  міндеттің  шешімі  –  ол 
баланың    бойында  қиын  жағдайлар  негізінде  теріс  күйзелістерді  жеңе  білумен 

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                           Хабаршы №6 (54), 2014 ж.  
 
121 
 
байланысты келетін  есінде сақталып бекітіліп қалған әр алуан бейнелерді ырықты түрде 
шақыруды  қалыптастыру. Бұл бейнелер психотерапия сеанстарының барысында арнайы 
жаттығулар    үрдісі  негізінде  құрылған.  Бұлар  сурет  салу  не  болмаса  өнер  іс-әрекетінің 
басқа  да  өнімдері    жайлы,  қуыршақтар  туралы  естеліктер.  Балалардың  психикалық 
күйінің  тұрақтануы  басқа    да  жағымды  естеліктерді  ырықты  түрде  шақыруына  жағдай 
жасайды.  Олардың    интериоризациясы  бала  тұлғасының  жағымды  өзгерістеріне  алып 
келуі ықтимал. 
Уақыт өте келе интериоризацияланған «жақсы ішкі объект» психикалық тұтастық 
пен    мұқтаж  болған  жалғыздықты  мәжбүрлі  күйзелу  іскерлігін  қалыптастырудың  
алғышарттарының  біріне  айналады.  Сабақ  барысында  жағымсыз  аффекттер  кезінде, 
оларды  игеруге көмектесетін бала бойында жағымды әсерлер тудырған әуенде осындай 
«жақсы ішкі объект» бола алады. 
 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: