Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова
Билік – басқару іс-әрекетінің реттеуіші ретінде
жүктеу/скачать 1,86 Mb.
|
Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова-emirsaba.org
| 3.10 Билік – басқару іс-әрекетінің реттеуіші ретінде.
Жетекшілік және көшбасшылық Ұйымның тиімді жұмысының негізгі шартының қамтамасыз етілуі басқарудың басты функциясы болып табылатын атқару- шылардың жоғары мотивіне байланысты. Дегенмен бұл тек ұйымның тұрақты және тиімді қызметі үшін жеткіліксіз. Бас- қару іс-әрекетінің мұндай реттеуішінде мотивтендіру емес, мәжбүрлеу сипаты бар қажеттілік туындайды. Мұнсыз басқару іс-әрекеті мүмкін емес. «Жоғарыдан» басқару әсерінің барлығының негізі – атқа- рушылар іс-әрекетінің мотивтенуі мен өзара іс-әрекеттегі билік. «Билік» ұғымы «жетекшілік» және «көшбасшылық» ұғымдары- мен, олардың типтерімен және олардың арасындағы қатынас- тармен байланысқан. 195
Ресми және бейресми ұйымдар. Жетекшілік және көшбасшылық Ұйымдар мен топтардың барлығын негізгі екі ресми және бейресми типке бөлуге болады. Ресми ұйым – институционалды белгіленетін қандай да бір мақсатқа жету үшін бірігетін адамдар қауымдастығы. Бейресми ұйым адамдардың кездейсоқ белсен- ділігі нәтижесінде түзіледі, олар өзара реттеулік қарым-қаты- насқа енеді. Барлық топтар мен ұйымдарды екі топқа бөлуге болады: ресми және бейресми. Бейресми топтардың пайда болу себептері: – әлеуметтік қолдаудың қажеттілігінен, яғни оны қанағат- тандыру әлеуметтік және тұлғалық жайлылық сезіміне алып келеді, ал қанағаттанбаушылық күшті негативтік эмоциялар шақырады; – көмектің қажеттілігінен; – қорғаудың қажетттілігінен; – қатынастың қажеттілігінен, ол жоғарылатылған ақпаратта- нуға алып келеді, соның арқасында адамның бейімделу мүм- кіндіктері кеңейеді және оның сыртқы әлеммен байланыстар тиімділігі артады. Ресми топта – ресми көшбасшы – ол жетекші, ал бейресми топта ресми емес көшбасшы басқарады. Ресми де, бейресми топтар да қалай да ұйымдасқан болуға тиіс. Сондай ұйымдасудың ең қарапайым тәсілі – топ мүшелері арасынан оны үйлестіру жөніндегі функция жүктелетін адамды атап көрсету. Ресми топ үшін ресми көшбасшының – жетек- шінің болуы, ал бейресми топ үшін – бейресми көшбасшының болуы тән. Ресми және бейресми көшбасшылықтың ұқсастығы мен айырмашылығын айқындау басқару іс-әрекетінің мәнін түсіну үшін қажет. Ресми топтар бейресмиге және керісінше тасымалдана алады – бұл бөліну абсолюттік болып табылмайды. Топтар туындау механизмі бойынша айырмалана отырып, құрылымның, «жетекші» және «жетектегі» мүшелердің болуы, жалпы әлеуметтік-психоло- гиялық құбылыстар сияқты маңызды жалпы сипаттарға ие болады. Осы және басқа да ұйымдар шағын топтарға дифференцияланады. 196
мауын емес, керісінше, олардың болу мүмкіндігін білдіретіні өте маңызды. Сонымен ұйым құрылымында олардың құры- лымдануының ресми және бейресми тәсілдері тығыз өзара байланыста болады. Ұйымның ішінде мұндай өзара іс-әрекет басқарудың басты проблемаларының бірі болып табылады. Дәл осы жерде негізгіні атап көрсетеміз: топты ұйымдасты- рудың екі типінің болуы – оларды басқарудың екі түрлі тәсіл- дерінің және көшбасшылықтың екі типінің себебі. Олар күр- делі қарым-қатынасқа түседі, сабақтасады, ажырамайды, өзара іс-әрекетте болады. «Көшбасшы» ұғымы топтағы «вертикаль бойынша» психо- логиялық қатынастарға тән (үстем болу – бағыну). Әдебиеттерде ресми көшбасшылықты белгілеу үшін «жетекшілік» ұғымы, ал бейресмилікті белгілеу үшін қарапайым «көшбасшы» ұғымы қолданылады. Ағылшынша leadershіp термині нақты «көшбас- шы» дегенді білдіреді, бірақ көшбасшылықты да, жетекшілікті де белгілеу үшін синонимдік қолдануды білдіреді. «Organіzatіo- жүктеу/скачать 1,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|