Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова



Pdf көрінісі
бет69/184
Дата31.12.2021
өлшемі1,92 Mb.
#23118
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   184
Байланысты:
Басқару психологиясы оқу құралы by Ахтаева Н.С. (z-lib.org)

сыртқы бөгеттерге қарсыласу формасын қабылдай алады. 

Әлдеқайда мәнді еріктік процестер – дербестік, мақсатқа ұм-

тылу,  шешімділік,  тұрақтылық,  сабырлылық,  өзін-өзі  игеру. 

Олардың  туынды  қасиеттері  –  тәртіптілік,  батылдық,  қажыр-

лылық. Эмоциялық және еріктік процестердің тығыз өзара бай-

ланысы,  олардың  нақты  мінез-құлықта  бөлінбейтіндігіне  және 

адамның  психикалық  күй  формасында  басынан  өткізуіне  алып 

келеді.  Бұл  –  бүкіл  психика,  оның  мазмұны,  бірақ  белгілі  бір 

аралықта  оның  қызмет  етуі.  Психикалық  күйді  психологияның 

арнайы  саласы  –  функционалдық  күйлер  психологиясы  қарас-

тырады. 

Күйдің  негізгі  типтерінің  барлығы  олардың  заңдылықта-

рымен  бірге  жетекшінің  іс-әрекетінде  сақталады,  бірақ  әлде-

қайда айқын формада жиі байқалады. Олар қарқындылық дәре-

жесі бойынша жіктеледі: мазмұны бойынша (торығу, шаттану, 

фрустрация,  қобалжу,  т.б.);  іс-әрекет  түрлері  бойынша  (ойын, 

оқу, еңбек); тон бойынша (оң, теріс, амбивалентті); іс-әрекетке 

әсер ету сипаты бойынша (позитивті және негативті). 




180 

 

Кез  келген  күйдің  құрылымы  екі:  мазмұндық  және  серпінді 



компоненттерден  тұрады.  Іс-әрекеттің  орындалу  тиімділігіне 

күйдің мазмұны да, оның қарқындылығы да үлкен ықпал етеді. 

Іс-әрекеттің орындалуын қоштайтын энергетикалық фонды бел-

сенділену  деңгейі  ұғымымен  белгілейді.  Ол  кең  ауқымда  өзге-

реді, оны белгілеу үшін психологияда «активация континуумы» 

немесе сергектену деңгейлерінің шкаласы ұғымы қолданылады. 

Келесі  күйлер  мынадай  деңгейлер  ретінде  қарастырылады:  ес-

түссіздік  (кома),  терең  ұйқы,  жеңіл  ұйқы,  жай  сергектік,  бел-

сенді сергектік, қауырт сергектік, стресс. 

Жетекші іс-әрекетінің тиімділігі белсенділену деңгейіне бай-

ланысты  болады:  ол  тым  жоғары  және  тым  төмен  деңгейлерде 

төмендейді.  Бұл  тәуелділікті  алғаш  рет  американдық  ғалымдар 

Р.  Йеркс  пен  Д.  Додсон  байқады.  Ол  «Йеркс-Додсон  заңы»  не-

месе  «оптимума  активации»  заңы  деп  аталады.  Сондай-ақ  пси-

хикалық  күйлердің  деструктивтік  (негативтік)  ықпал  дәрежесі 

мен олар осы ықпал ететін процестердің күрделілігі арасында да 

байланыс бар. Мысалы, торығу немесе күйзеліс әсерімен интел-

лектуалдық  функциялар,  ал  сонан  кейін  едәуір  аз  шамада  әл-

деқайда қарапайым моторлық, атқарушылық функциялар төмен-

дейді. 


Басқару  іс-әрекетінде  эмоциогендік  факторлардың  қуатты 

тобы тұлғааралық қатынастармен байланысқан. Бұл іс-әрекеттің 

күрделілігі,  оны  жүзеге  асырудың  қиын  шарттары  оның  нәти-

желеріне  деген  жауапкершілікпен  сабақтаса  келе,  басқару  іс-

әрекетінің сипаттамаларының тұрақты симптомдық кешенін тү-

зеді.  Міне,  дәл  осындай  іс-әрекет  еріктік  процестердің  үнемі 

қосылуын талап етеді. Басқару іс-әрекеті психологиясында оны 

ұйымдастыру  үшін  әлдеқайда  мәнді  эмоционалдық-еріктік  рет-

телудің  әлдеқайда  типтік  аспектілер  шеңберін  атап  көрсете- 

ді.  Бұл  –  стресс,  фрустрация  проблемасы,  «шұғыл  іс-әрекетке 

дайындық»  құбылысы,  жетекшінің  эмоционалдық  резистенция-

сы ұғымы, дисфункционалдық күйдің когнитивтік реттелу ерек-

шеліктері,  басқару  іс-әрекетіндегі  экспрессивтік  процестердің 

заңдылықтары. 

 

 



181 

 

Стресс және оны жетекшінің іс-әрекетінде басқару 

 

«Стресс» (ағылш. stress – қысым, кернеу) ұғымы әртүрлі экстре-



малдық  әсерлерге  –  стрессорларға  жауап  ретінде  туындайтын 

жоғары  кернеу  күйлерінің  кең  ауқымын  білдіреді.  Басқару  іс-

әрекетіндегі стрессорлар саны өте үлкен, олар өз мазмұны бойын-

ша өзінше ерекше. 





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   184




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет