Жетекші іс-әрекетінің мотивациясы

Басқару  теориясында  психологиялық  заңдылықтар  басқару-

на  байланысты  қарастырылады.  Оның  мазмұны,  сондай-ақ  же-

текшінің  оны  қамтамасыз  етудегі  бүкіл  белсенділігін  басқару  

іс-әрекетінде  аса  маңызды  компонент  болып  табылады.  Оның 

сипаттамасында  екі  аспект  бар:  жетекші  оны  іске  асыруда  не 

істеу керектігін сипаттау және басқару әсерлерінің неге бағыт-

талуы  керектігін  сипаттау  (атқарушылардың  мотивін  сипат-

тау). 

сын қамтамасыз етудегі жетекшінің іс-әрекетінде өзіндік мотив-

тері мен мотивтендіру күштері бар. Мотивтендіру бұл жерде же-

текшінің өзіндік белсенділігінің көзі ретінде болады. Сондықтан 

мотивтендіру проблемасында тағы бір қыр бар – бұл басқару іс-

әрекетін ұйымдастырудың мотивтендіру заңдылықтары. 

Жетекшінің  мотивтендіру  қызметін  ашып  көрсетуде  мотив-

тенулік  реттеулердің  әлдеқайда  жалпы,  негізгі  психологиялық 

ерекшеліктері кілт болып табылады. Басқару іс-әрекеті – күрделі 

және  интеллектуалдандырылған,  сондықтан  ол  өзіне  мотивтен-

дірудің  психологиялық  заңдылықтарының  бүкіл  спектрін  әлде-

қайда толығырақ қосып алады. 

Мотивтендірудің  кейбір  концепциялары  Д.  МакГрегордың 

Х-теориялары  мен  У-теориялары,  В.  Оучидің  Z-теориясы,  

Ф.  Херцбергтің  қосфакторлық  теориясы  қарастырылды.  Негізі-

нен,  олардың  барлығы  атқарудың мотивтендіруін  қарастырады. 

Мұнда  қарастырылатын  тәсілдер  осымен  қатар  жетекшінің  өзі-

нің мотивтену ерекшеліктерін ашып көрсетеді. 

 

Мотивацияныың мазмұндық теориялары 

Мотивацияныың  негізгі  теориялары  екі  топқа  –  мазмұндық 

мінез-құлқы  мен  кәсіби  іс-әрекеті  негізінде  жататын  ішкі  ұм-

тылыстарын қарастырады. Процессуалдық теориялар мотивтер-

дің  қабылдау,  тану,  коммуникация  сияқты  процестермен  өзара 

187 

 

әсерін  ескере  отырып,  тұтастай  мотивтендірілген  мінез-құлық 

ұйымдасқан  заңдылықтарды  ашып  көрсетеді.  Мазмұндық  тә- 

сілдер  жоғарыда  қарастырылғандардан  басқа,  тағы  да  екі  –  

А.  Маслоу  және  Д.  МакКлелландтың  теориялары  жатқызы-

лады.  

А.Маслоудың «мотивтер иерархиясы» тұжырымдамасы. 

Тұлғаның барлық қажеттіліктері бес негізгі топқа бөлінеді: 

А) физиологиялық қажеттіліктер; 

Ә) қауіпсіздікке қажеттіліктер; 

Б) әлеуметтік байланыстарға қажеттіліктер; 

В) құрметке қажеттіліктер; 

Г) өзін-өзі танытуға (көкейкестілендіруге) қажеттіліктер. 

Қажеттіліктердің  осы  топтары  бір  мезгілде  қатаң  иерар-

хиялық  өзара  бағыныстағы  қажеттіліктердің  негізгі  бес  деңгейі 

болып  табылады.  Әрбір  жоғары  жатқан  деңгей  қажеттіліктері 

тек  барлық  төмен  жатқан  деңгейлердің  қажеттіліктері  қанағат-

тандырылған кезде ғана туындайды. 

Төменгі қажеттіліктер (А және Ә деңгейлері) – «мұқтаждық 

қажеттіліктері»,  жоғарғылары  (Б,  В  және  Г  деңгейлері)  –  «өсу 

қажеттіліктері».  Біріншілері  тұлғаның  аман  қалуын,  ал  екінші-

лері  дамуын  қамтамасыз  етеді.  Мотивтенудің  жоғары  деңгейі,  

А. Маслоу бойынша, «принципті түрде қанықпаған, өйткені өзін 

жетілдіруге  қажеттілік  ешқашан  толықтай  қанағаттандырылуы 

мүмкін емес».  

А. Маслоу жүйесі жетекшіге басқарудың мотивтік қызметте-

рі негізінде құрылатын мотивация факторларының жүйесін көр-

сетеді.  Ол  басқару  іс-әрекетіндегі  жетекшінің  өзінің  осындай 

мотивациясын жақсы түсінуге көмектеседі. 

Басқару  мотивтері  жоғары  деңгейлердің,  ал  атқару  мотив-

тері төменгілердің мотивтері болып табылады. «Өзін-өзі таны-

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: