Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

225 

 

қызғанышпен қарайды. Адамдар арасында болатын қақтығыстар 

санын  бiрталай  азайтуға  болады,  тек  ол  үшiн  мемлекет  мате-

риалдық  жағдайды  жақсартып,  адамдардың  сұраныстарын  қам-

тамасыз етiп отыруы қажет деп тұжырымдайды.  

Томас Гоббс (1588-1679) 1651 жылы шыққан өзiнiң «Левиа-

фан  немесе  Материя,  мемлекеттiң  азаматтық  шiркеу  формасы 

мен  билiгi»  атты  әйгiлi  трактатында  дау-дамайдың  негiзгi  үш 

себебiн  көрсетедi:  бәсекелестiк,  сенiм  бiлдiрмеу,  атақ-даңққа 

құмарлық.  

Жер  шарының  қай  жерiнде  болмасын,    әрбiр  адам  әртүрлi 

жағдайларда  «конфликт»  (дау-дамай)  деген  құбылыспен  кезде-

седi. Тiптi бiздiң арамызда ешқашан дау-дамайға түспеген адам 

жоқ шығар. 

Ғылыми  әдебиеттерде  «конфликт»  (дау-дамай)  әртүрлi  ма-

ғынада түсiндiрiледi. Бұл терминнiң анықтамасы өте көп. 

Жалпы  «конфликт»  сөзi  (conflictus) 

  латын  тiлiнен  енген, 

тiкелей  мағынасы  –  дау-дамай  (қақтығыс).  Адамның  өмiрi  қақ-

тығыссыз өте алмайды, өйткенi  адам болған соң өзiнiң пайым-

дауы, өз көзқарасы, өз түсiнiгi болады. Бiр мәселеге екi адам екi 

жақтылы қарайды. 

Дау-дамай дегенiмiз 

 қарама-қарсы бағытталған мақсаттар-

дың,  мүдделердің,  позициялардың,  ой-пiкiрлердiң,  құндылық-

тардың  қақтығысы.  Басқа  сөзбен  айтқанда,  дау-дамай  екi  не 

одан да көп индивидтiң немесе топты қарама-қарсы жақтың бел-

гiлi  бiр  мақсатқа  жетуiне,  мүдделердің  қанағаттандырылуына 

әдейi  бөгет  жасауы  немесе  оның  көзқарасын,  әлеуметтiк  ұста-

нымын  өзгерту  үдерісі.  Дау-дамайды  тудыратын  немесе  өз  ер-

кiнсiз осындай жағдайға тап болатын адамдар мәселенi тез арада 

өзiне тиiмдi етiп шешкiсi келедi. Осы жерде дау-дамайды шешу-

дiң жолдары қандай? – деген сауал пайда болады [61]. 

Әр  адам  өзiнiң  өмiрлiк  жинаған  машығына  байланысты,  өз 

пайымдауына байланысты кездесiп жатқан дау-дамайды өз көз-

қарасы  тұрғысынан    шешедi.  Адамзат  өз  тарихында  дау-дамай 

тудырып,  содан  соң  оны  шешуден    бiрталай  машық  жинаған. 

Аталған  мәселенi  зерттеп,  оны  жинақтау  ХХ  ғасырдың  соңына 

қарай  жаңа  бiр  бiлiмнiң  саласы  –  конфликтологияның  пайда 

болуына ықпалын тигiзедi. Конфликтологияның басты мiндетi – 

226 

 

тек танымдық теориялық емес, практикада адамдарға дау-дамай  

жағдайларында  не iстеу керектiгiн түсiндiрiп беру. «Егер сiздiң 

өмiрiңiзде дау-дамай болмаса, қан соғуыңыз бар ма – соны тек-

серiп көрiңiз» дейдi У. Диксон.  

Адамның  әлеуметтiк  ортада  өмiр  сүруi,  әртүрлi  әрекет  түр-

лерiмен  шұғылдануы  үнемi  қоғамдағы  өзге  адамдармен  тығыз 

қарым-қатынаста болып отыратындығын көрсетедi. 

Дау-дамай,  бiр-бiрiмен  ренжiсу  әрбiр  адамның  өзiндiк  кiсi-

лiгiн,  талап-тiлегiн  өзгелердiң  мойындап,  онымен  санасуын  та-

лап етуден туады. Осы бағытта әрбiр адам өзiнiң басқа адамдар 

алдындағы мұқтаждығын қанағаттандырып, өзгелерге  бойында-

ғы күш-қуаты мен қабiлетiн көрсеткiсi келедi.  

Адамдар арасындағы күнделiктi қарым-қатынаста бiр-бiрiнiң 

кем-кетiгi  мен  мiнезiндегi  жағымсыз  қылықтарын  көзiне  айту, 

не  бөтен  адамдар  арасында  әшкерелеу  оның  наразылығы  мен 

ренiшiн тудырады.  

Дау-дамай  субъектiсiне  оған  қатысушы  индивидтi,  топты  

не ұйымды жатқызады. Дау-дамай затына – нақты материалдық 

және  рухани  қорлар,  қанағаттандырылмаған  қажеттiлiктер,  тi-

лектер, өзара әрекеттесу субъектiлерiнiң мүдделері, яғни ол дау-

дамайдың не үшiн пайда болғанын көрсетедi. Дау-дамайлық қа-

тынас деп субъектiлер арасындағы өзара әрекеттесудың форма-

сы мен мазмұнын және дау-дамайдың аяқталу мақсатында олар-

дың (субъектiлердiң) iс-әрекеттерiн атайды. 

Дау-дамайлық жағдаят – нақты уақыт мерзiмiнде дау-дамай-

дың дамуы.  

Дау-дамайдың  себептерiне,  қарама-қайшылықтың  өрши  тү-

суiне, дау-дамайдың пайда болуына әкелген шарттарды, жағдай-

ларды жатқызады.  

Әрбiр  дау-дамайдың  уақытына  және  кеңiстiгiне  байла-

нысты сипаттары бар. Дау-дамайдың кеңiстiк сипатына: дау-да-

майдың пайда болу және көрiну саласы; пайда болу себебi мен 

жағдайы;  көрiнiстiң  нақты  формасы;  дау-дамайдың  нәтижесi; 

әдiстерi  мен  әрекеттерi  (субъектiлер  қолданатын)  жатады.  Дау-

дамайдың уақыттық сипатына: дау-дамайдың ұзақтығы, жиiлiгi, 

қайталануы,  әр  субъектiнiң  дау-дамайға  қатысу  мерзiмi  және 

дау-дамайдың әр даму кезеңiндегi уақыт көрсеткiштерi жатады.  

227 

 

Әр дау-дамайдың өзiндiк даму динамикасы бар және ол мына 

кезеңдерден тұрады: 

  дау-дамайға  дейiнгi  қарым-қатынастар,  шешiлмей  жатқан 

мәселелердiң жиналып көбеюi, қарым-қатынастың кернеулiктерi 

болады; 

 қарама-қайшылықтың өрши түсуi, қарым-қатынаста тұрақ-

ты жағымсыз (негативтi), кейде агрессивтi психологиялық  жағ-

дайдың болуы; 

  дау-дамайлық  жағдаят,  оқиға,  субъектiлер  арасында  түсi-

нiспеушiлiк және ашық түрдегi дау-дамай; 

 дау-дамайдың шешiлуi; 

 дау-дамайдан кейiнгi кезең, дау-дамайға қатысушылар ара-

сындағы қарым-қатынастың жаңа мазмұны мен сипатының пай-

да болуы. 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: