Н. Ш. Чернышевский мұраларын оқып таныс болған, Батыс Еуропа әдебиетінен Гете, Дж. Байрон

мамыр). "Қазақстан большевигі" (1945). "Қазақстан коммунисі" (1952 ж-дан қараша) болып өзгерді. 
1991 ж. бастап "А." деген атпен шығады.  
 
АҚҚОЖАЕВ Сұлтанбек (1876, Ақмола обл. Теңіз ауд. Құлан өтпес а. -1965. Оңт. Қазақстан обл. 
Түркістан ауд.) - ақын, жыршы. Құлыншақ, Молда Мұса, Майкөт, Майлықожа, Мәделі ақындардан 
үлгі алып, олардың жырларын жаттап айтуға машықтанған. Майкөт ақыннан "Алпамыс" жырының 
толық нұсқасын жаттап алып, кейін оны Т.Сыдықовқа жаздырған. Ақынның өмірі мен шығарм-ғы 
туралы  "Қазақсовет  энциклопедиясында"  (1  -т.,  1972),  "Ақын  жыраулар"  (1979)  жинағында 
жазылған. 
 
АҚМОЛЛА,  Муфтахетдин  Камалетдин ұлы  Мұхамедияров  (26.12.1831.  Башқортостан. 
Белебей  ауд.  --  8.10.1895.  Башқортостан.  Миас  ауд.  Сарласан  а.)  -  ақын,  ағартушы.  Шешесі  - 
Бибігүлсім  Сәлімқызы.  Әкесі  -  қазақ,  бірақ  ерте  қайтыс  болған.  А.  жеті  жасынан  бастап 
тәрбиелеген өгей әкесі Камалетдиннің баласы болып кетеді. Өгей әкесінен хат таныған соң, өз 
бетімен  оқып,  өлең  шығара  бастайды.  1863  ж.  Стерлитамак  қ-дағы  медресені  бітіріп,  Орынбор. 
Троицк қ-ларында оқуын жалғастырады. Троицк қ. маңын-дағы Қарабалық а-нда бала оқытады. 
Халық оны "А." атап кеткен. Ел ішінде зор беделге ие болып, Ресей империясындағы әлеум. және 
ұлттық  теңсіздікті  әшкерелеген  ол  жалған  жаламен  1867  -  71  ж.  түрмеде  отырған.  Ақталып 
шыққаннан кейін Қостанай, Қызылжар, Көкшетау қ-ларының маңында қазақ ауылдарында бала 
оқытады.  қазақ  тілінде  өлең  жазумен  айналысады.  Өзін  "жәдитшілдік"  ағымның  бастаушысы 
Ш.Маржанидің  шәкіртімін  деп  есептеп,  оның  ағартушылық  жолын  дәріптейді.  А-ның  көзі 
тірісінде 1892 ж. "Дамулла Шиһыбеддин хазіреттің мәрсиясы" ("мәрсия" -жоқтау) деген жалғыз 
кітабы жарық көрді. Ақынның бірсыпыра өлеңдері 1904 ж. "Ақмолла" деген атпен, біршама толық 
жинағы 1907 ж. "Мәшһүр шайыр Ақмолланың өлеңдері" деген атпен жарық көрді. "Көктем", "Жаз", 
"Күз", "Табиғат құбылыстары". т.б. өлеңдері арқылы қазақ поэзиясындағы табиғат лирикасының 
дамуына  айтарлықтай  үлес  қосты.  1911  -  16  ж.  Троицкіде  шыққан  сатиралық  журналдың 
"Ақмолла" аталуы да ақынның халық арасына кең тараған шығарм. беделінің айғағы. С.Сейфуллин 
1935 ж. А. өлеңдерін құрастырып, "Ақмолла" деген атпен жеке кітап етіп шығарды. Оған өзі алғы сөз 
жазды. 1981 ж. А-ның туғанына 150 жыл толуы салтанатпен атап өтілді. Мәскеуде оның өмірі мен 
шығарм-ғына  арналған  жұртшылық  өкілдерінің  жиналысы  өткізілді.  1986  ж.  ақын  өлеңдері 
"Күндер мен түндер" деген атпен қазақтілінде басылды. Ақын кісі қолынан қаза тапқан. Ресейдегі 
Миас қ-ның зиратында жерленген. А-ның ауылында мемл. мұражайы жұмыс істейді. 
 
АҚ ӨЛЕҢ,  ұйқассыз - өлең тармақтары соңындағы сөздердің дыбыстары үйлеспей, қабыспай, 
ұйқасы белгісіз қалыпта, "ақ" күйінде қалған ұйқассыз өлең үлгісі. Орыс тіліне француз тілінен 
"blanch - белый стих" болып аударылып, қазақ тіліне орыс тілі арқылы енген. Сырттай қарағанда, 
мүлде ұйқассыз көрінгенмен, ұйқасы шумақтың немесе тармақтың кез келген тұсында тұра береді. 
Оқырманның  сезіміне  әсер  ету  үшін  кейде  ұйқас  түйдектері  де  кездесуі  мүмкін.  Ең  көне  А.  ө. 
үлгілері  5 - 9   ғ-лардағы  түркі  жазба  ескерткіштерінде  (Күлтегін,  Тоныкөк),  қазақтың  шешендік 
сөздерінде  кездеседі.  А.  ө.  драматургия  жанрында  жиі  қолданылған.  Оның  тамаша  үлгілері 
У.Шекспир ("Король Лир", "Гамлет"), А.С. Пушкин ("Борис Годунов") т.б. шығармаларында бар. 
Қазақ  драматургаясында  М.Әуезов  ("Айман-Шолпан",  "Бекет"),  Ғ.Мүсірепов  ("Ақан  сері 
-Ақтокты"),  Ә.Тәжібаев  ("Көтерілген  күмбез", "Жомарттың кілемі")  Ә.Кекілбаев  ("Абылай хан"), 
т.б.  қаламгерлер  А.  ө.  үлгісін  сәтті  қолданды.  Лирикалық  өлеңдерде  А.  ө-нің  ұйқасқан  және 
ұйқаспаған жолдары араласып келеді. Силлабик. жүйеге жататын қазақ өлеңінің ұйқас қорының 
молдығына, бунақ, буын, тармақ, шумақтардың өзара үйлесуге аса икемділігіне байланысты А. ө. 
төл поэзиямызға еркін ене алмады. 
 
АҚПАНБЕТҰЛЫ  Әлсейіт  (11.1.  1943  ж.т..  Қызылорда  обл.  Сырдария  ауд.)  -  ақын,  жазушы, 
драматург. Қызылорда пед. ин-тын (қа-зіргі Қорқыт ата атынд. Қызылорда мемл. ун-ті) бітірген 
(1966). 1966 -1973ж. Сырдария ауд-ндағы орта мектептерде мүғалім, ауд. оқу бөлімінде әдіскер, 
1973 - 77 ж. "Мектеп" баспасында редактор. 1977 - 81 ж. Қазақстан Оқу мин-нде инспектор, Қазақ 

пед.  ғыл.-зерт.  ин-тында  (Қазіргі  Қазақ  білім  академиясы)  ғыл.  қызметкер,  1981  -  1990  ж.  Қазақ 
радиосында редактор болып қызмет атқарған. 1991 жылдан бері "Балдырған" журналында бөлім 
редакторы.  Алғашқы  өлеңдері  1964  -65  ж.  өлкелік  "Оңтүстік  Қазақстан",  обл.  "Ленин  жолы" 
(қазіргі  "Сыр  бойы")  газеттерінде  жарияланды.  Жазушының  "Түнгі  көбелек"  аталатын 
трагикомедиясы 1998 жылдан Қызылорда муз. драма театрында қойылып келеді. "Дүние-думан" 
комедиясы Қазақ мемл. драма театрында 2001 жылдан қойылуда. 
 
АҚСҰЛУ Орысбайқызы (1874, Қос-танай обл. Жітіқараауд. - 1930. сон-да) - айтыс ақыны. Оның 
Кеншім-баймен айтысы ел арасына кең тараған ("Айтыс", 1-т„ А„ 1965). Бұл айтыс, шамамен Ор 
өзені  бойында  болған.  17  жасар  ақын  қыз  ел  берекесін  алған  би-болыстарды  сынайды,  әлеум. 
теңсіздікке,  озбырлыққа  батыл  наразылық  білдіреді.  А-дың  басқа  өлең-жырлары  кезінде  хатқа 
түспей, ұмытылған.  
 
АҚСҰҢҚАРҰЛЫ  Серік  (29.3.1950  ж.т.,  Жезқазған  обл.  Ақтоғай  ауд.  Қызыларай  а.)  -  ақын. 
ҚарМУ-ды бітірген (1989). 1967 - 74 ж. туған ауылында шопан, 1974 - 78 ж. Ақтоғай ауд."Арқа 
еңбеккері"газетінде  әдеби  қызметкер,  бөлім  меңгерушісі  болды.  1978  -  87  ж.  Қарағанды  обл. 
Қарқаралы ауд. "Коммунизм таңы" газетінде а. ш.бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарды. 1987 - 
90 ж. еркін шығарм. жұмыста болды. 1990 жылдан Қазақстан Жазушылар одағының Қарағанды 
облысаралық бөлімшесінің жауапты хатшысы, обл. "Орталық Қазақстан" газеті бас редакторының 
әдебиет жөніндегі кеңесшісі. "Көктем тынысы" (1975), "Қарлығаш" (1981) жинақтарында бір топ 
өлеңдері жарық көрген, "Жиырмасыншы ғасырдың жиырма сәті" (1984), "Ғасыр кардиограммасы" 
(1991)  кітаптары,  "Жез  тасқын"  (1988),  "Қызыларай"  (1990)  "Адам-Ата  - һауа  Ана"(2000)  атты 
өлеңдер  мен  поэмалар  жинақтары  жарық  көрді.  Орыс  ақындары  А.С.  Пушкин,  А.Ахматова, 
М.Цветаева, Е,Евтушенко, А.Вознесенский, Р.Рождественский, т.б. өлеңдерін қазақ тіліне аударған. 
 

жүктеу/скачать 3,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: