Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева

90 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 4 (144). 2013
 
 
 
ӘОЖ 82.03; 82:81'255.2 
 
Г.Қ. Қазыбек
1
, Г. Даутова
2 
 
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 
1
ф.ғ.к., профессор, 
2
магистрант  
 Қазақстан, Алматы қ. 
е-mail: kazybek_68@mail.ru, d.gulnazik@mail.ru 
 
М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы  
ұлттық колоритті аудару тәсілдері 
 
Мақалада  әлем әдебиетінің классигі Мұхтар Әуезовтің  «Абай жолы»  роман-эпопеясының орыс тіліне 
аударылу  мәселесі  қарастырылады.  Аудармашылардың  ұлттық  колоритті  аудару  тәсілдерінің  қандай 
деңгейде  қолданылғаны,  аудармашының  классикалық  шығарманы  меңгеру  мүмкіндігін  саралай  келіп, 
аударманың  орындалу  ерекшелігі  туралы  айтылады.  Ұлт  санасы  және  мәдениетімен  тығыз  байланыстағы 
реалий  сөздер,  жалқы  есімдер,  мақал-мәтелдер  мен  тұрақты  сөз  тіркестері  секілді  тіл  құбылыстарының, 
роман-эпопеядағы көшпенділер мәдениеті, салт-дәстүрлері сөз етілген тұстардың орыс тіліне аудару кезінде 
қалыпты  дәрежеде  орын  алған  мәселелермен  қатар,  аударма  сапасына  кері  әсерін  тигізген  факторлар 
сараланады. 
Түйін сөздер:роман-эпопея, реалий, «Абай жолы», экзотизм, транскрипция, транслитерация. 
 
G. Kazybek, G. Dautova 
Receivingtransfer of national color  in  the  m. auezov’s  novel "The path of Abai" 
 
The articleis dedicated tothe problems of translationinthe realitiesof the M. Auezov’s  epicnovel"The Pathof 
Abai", a comparativeanalysis ofthe originaland translatedtext.Characterized by thelevel ofuseof national colorsin the 
translationsof the classics.Reveals the possibilitiesmasteringof literary textsand featurestechniquestransfersnational 
color.Describes thetypes of transmissionrealitiesfrom Kazakhto Russian. 
Thus, the article raisedthe problemof translationof the novel"The Pathof Abai"in Russian, and made some 
theoreticalfindings. 
Key words: novel, realities, "The Pathof Abai" exoticism, transcription, transliteration. 
 
Г. Казыбек, Г. Даутова 
Прием передачи национального колорита в романе-эпопее М. Ауэзова «Путь Абая» 
 
Статья  посвещена  проблемам  перевода  реалии  в  романе-эпопеи  «Путь  Абая»  М.  Ауэзова,  дается 
сравнительный анализ исходного и переводного текста. Характеризуется уровень применение национального 
колорита  в  переводах  классических  произведений.  Раскрываются  возможности  усвоение  художественных 
текстов  и  особенности  приема  передач  национального  колорита.  Описываются  виды  передачи  реалий  с 
казахского на русский язык.  
Таким  образом,  в  статье  подняты  проблемы  перевода  романа  «Путь  Абая»  на  русский  язык,  а  также 
сделаны некоторые теоретические выводы. 
Ключевые слова: роман-эпопея, реалии, «Путь Абая», экзотизм, транскрипция, транслитерация. 
___________________________________ 
 
М.Әуезовтің  «Абай  жолы»  роман-эпопеясы 
алдымен  орыс   тіліне,  содан  кейін  негізінен 
орыс  тілді  нұсқасынан  әлемнің  көптеген  өзге 
тілдеріне, соның ішінде кезінде Оңтүстік-Батыс 
Азияда  ғана  емес,  Таяу  Шығыс,  Ресей,  Орта 
Азия,  Оңтүстік  Еуропа  жұртының  әдеби  тіл-
деріне  аударылды. 60 жылдан  астам  уақыт  бұ-
рын  жарық  көрген  роман-эпопея  күні  бүгінге 
дейін  әлемнің 40 тіліне  тәржімаланса,  соның 
ішінде  орысшаға  екі  рет  аударылған. Алғашқы 
аудармасын  Л.  Соболевтің  басшылығымен  бір 
топ  аудармашылар  (Н.Анов, З.Кедрина, Т.Нұр-
тазин,  Л.Соболев,  А.Никольская)  жүзеге  асыр-
ған.  Аудармаға  автордың  өзі  тікелей  қатысып, 
шығарма  аудармашыларының  әрқайсысымен 
жеке-жеке  барынша  ыждаһатты  және  мұқият 
жұмыс  жүргізді.  Ал  екінші,  жаңа, 2007 жылы 
жарияланған  аударманың  авторы  Ресей  жазу-
шысы  Анатолий  Ким.  Жаңа  жасалған,  қайта 
қолға алынған аударманың осы күнде өзектілігі 
ерекше.  
Реалий-жекелеген  заттардың,  материалдық 
әлемнің болмысы. Реалий сөздер негізінен қан-
дай да бір халыққа, елге немесе өңірге тән тұр-
Г.Қ. Қазыбек, Г. Даутова

91 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. №4(144). 2013 
 
 
мыстық  реалий  мен  қоғамдық  өмірдің  сипат-
тайтын  тілдегі  лексемалар  болып  табылады. 
Аударматануда  эквивалентілік  немесе  экзо-
тизмдер  деп  аталады.  Тақырыптық  жүйеге  сай 
оларды  бірнеше  топқа  бөлуге  болады. 1) Тұр-
мыстық  құрылым  реалийлер:  ранчо  (Вене-
суэла),  фавела  (Бразилия),  пончо  (накидка), 
текила (Мексика), боливиано (Боливия);  2) Эт-
нографиялық  реалийлер:  гаучо  (Аргентина), 
самбо  (Бразилия),  туливьеха  (мифтік  құс);  
3) Табиғат әлемінің реалийлері:  лама, гуанако, 
каранчо  (жануарлар),  манго,  жакейра,  папайо 
(өсімдіктер),  сельва,  саванна  (ормандар  түр-
лері); 4) Қоғамдық-саяси  реалийлер:  кабильдо 
(Уругвай), карабинер (Чили), менсу (Бразилия).  
Көркем  аудармада  реалийді  жеткізудің  мы-
надай түрлері бар: 
1) транскрипция, транслитерация; 
2)  аналогтық  аударма.  Бұлар  ұлттық  не 
тарихи реалийлерге тән емес; 
3) калька,  жартылай калька, меңгеру; 
4)  ауыстыру,  тектік-түрлік  ауыстыру,  функ-
ционалдық  ұқсастық,  сипатталу,  түсіндіру, 
талдау. 
А.В. Федоров былай дейдi: «Көбінесе аудар-
мадағы  тілдің  төмен  деңгейі  түпнұсқаны  жет-
кілікті, анық түсінбеудің тікелей салдары, шет-
ел  тілін  білмеу  немесе  сөз  болып  отырған  сол 
заттарды  білмеудің  нәтижесі  болып  табылады. 
Түпнұсқада  көрініс  тапқан  шындықты  түсіну, 
түпнұсқа  тілін  білу,  аударма  жасалып  отырған 
тілді  белсенді  қолдану  сипаты  араларында  ты-
ғыз байланыс бар» [1, 131].  
Негізінен, М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-
эпопеясының  аудармашылары  реалийлерді  ау-
даруда төрт әдісті қолданған.  
 
1.  Транслитерация немесе баламасы бар сөздердің аударылмауы: 
 
Түпнұсқа 
Л.Соболев 
аудармасы 
А. Ким аудармасы  Түсініктемелер 
жент 
 
жент  (сілте-
ме: 
творог 
растертый  со 
сливочным 
маслом  и  ме-
дом) 
жент 
 
Жент–диірменге  тартылған  немесе  келіге 
түйілген тарының сөгіне жылқының майын 
немесе сары майды қосып, қант, бал, мейіз, 
ірімшік қосып жасалатын тағам. 
сал, сері 
сал  и  сэри 
(сілтеме: про-
фессиональ-
ные  певцы  и 
акыны  раъез-
жавшие 
по 
аулам в яркой 
разноцвет-
ной одежде) 
салы, сэри 
Маңына  ақын,  әнші,  домбырашы,  палуан - 
неше түрлі өнерлі жастарды жинап, серілік, 
салдық  жолына  түскен,  өнер  жолына  бір 
жола  өмірін  арнаған,  ит  жүгіртіп,  құс 
салып,  аңшылық  құрған  әнші-ақындарды 
сал, серілер деп атаған. 
ұрын 
(келу, 
бару) 
қалып кеткен  (справить)  урын,  
свадьба 
поездка 
жениха  к  роди-
телям невесты 
Болашақ  күйеу  қыз  ауылына  өзінше 
«көрінбеген»  болып,  бірақ  қараңғы  түсе 
салтанатпен,  жолдас  жораларымен  келеді. 
Мұны « есік  көру»  көбінесе  «ұрын  келу» 
деп  айтады.  Күйеу  осы  жолы  өзінің 
болашақ  жарын  көріп  танысып  білісіп, 
тілдесіп  көңілін  демдейді.«Ұрын  той» 
өткізіліп  күйеуге  және  оның  жолдастарына 
құрмет  көрсетіліп,  сый  тартылып,  олар 
еліне қайтады. 
құдай 
бог 
кудай, бог 
бог, всевышний 
тұздық 
туздык 
туздык 
Тұздық,  ет  сорпасы  бетінің  майына  жуа, 
көкөніс қосып ас бетіне құйылу үшін жаса-
лады. Орыс тілінде оны подливка дейді. Екі 
аудармада да сілтеме берілмеген.  
құрт, іркіт 
курт, иркит 
курт, иркит 
Құрт–қой, сиыр сүтінен әзірленеді. Ашыған 
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. № 4
 (144). 2013 
М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы ұлттық колоритті аудару тәсілдері 

92 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 4 (144). 2013
сүттен  іркіт  жинап,  қазанға  құйып  қай-
натып,  суыған  соң  қапшыққа  салып  суын 
сорғытып,  сосын  әртүрлі  үлгіде  жасап 
кептіреді.  
төр 
переднее 
место 
тор 
А.Ким  төрді  тор  деп  транслитерация  тәсі-
лімен  берген  де,  түсініктеме  бермеген.  Ро-
манда  төр  бір  емес,  сан  рет  қолданылып, 
кездессе  де  екі  аудармада  да  түсініктеме 
берілмеген.  Қазақ  халқының  түсінігінде 
төрдің, төр орынның маңыздылығы ескеріл-
меген. 
қазы 
казы 
колбасы казы 
Қазыны  аудармада  транслитерация  тәсі-
лімен  беріп,  қосымша  түсініктеме  берілу 
қажет.  А.Кимнің  колбасы  казы  дегені, 
колбаса, называемая казы деген ұғымға сәй-
кес келеді.  
жұт 
 
джут 
 
джут  (сілтеме:  сти-
хийное  бедствие 
из за сильных сне-
гопадов 
ибура-
нов) 
Жұт - ұзаққа  созылған  қалың  қыс,  боран 
кезінде  ас,  шөп  жетіспеушілігінен  малдың 
жаппай  қырылуы.  Соболев  аудармасында 
сілтеме  берілмеген,  Кимнің  берген  түсінік-
темесі бұрыс. 
әже 
бабушка 
аже 
бабушка 
келін 
келин, 
невестка 
келин, невестка 
Екі аудармада да, келінге әр тұста әр түрлі 
балама  берілген.  Негізгі,  тура  баламасы 
невестка,  сондықтан  белгілі  бір  жүйемен 
барлық  жағдайда  да  невестка  деп  берсе 
оқырманға түсінікті болар еді.  
апа 
апа 
апа 
Сол  заманда  шешені  апа  деп  атаған.  Ау-
дармада  транслитерация  тәсілімен  берілсе 
де, сілтемемен орыс оқырманна түсініктеме 
берген жөн.  
аға 
ага 
ага 
брат, дядя (сілтеме берілмеген) 
 
Төмендегі  келтірілген  мысалды  не  трансли-
терацияға, не басқа топқа  
жатқызу орынсыз: 
1.  «-  Осы  әніңмен,  осы  сәніңмен  өт  жал-
ғаннан! 
- 
Әмин, әже!» [2, 74] 
« - Дай  тебе  бог,  дорогая,  всю  жизнь  про-
жить с такой песней и в таком  
почете!  
- 
Аминь, бабушка!» [3, 356] 
« - Да прожить тебе на свете в красоте и ве-
селье души, келин пригожая! 
- 
Живи долго во здравии, аже!»  [4, 83] 
2.  « - Барамыз, оқимыз. Қалаға апар! – де-
сіп, асыға, қызыға уәде  
берісті». [5, 50] 
« - Мы  поедем  учиться!  Вези  нас  скорее  в 
город!» [3, 339] 
« - Поедем учиться! Вези нас скорее в город, 
ата!» [4, 55] 
3.  «Әр  жағын  салмақтап,  ойлап  ойлап  ке-
ліп, ақырында қарсы болған  
жоқ» [5, 50] 
«Хорошенько  поразмыслив,  мысленно  бро-
сив кумалаки за и против...»  
[4, 56] 
А.Ким  аудармасынан  алынған  бұл  мысал-
дың бір ерекшелігін айтпай өтпеске болмайды. 
Жоқтан  алынған  «кумалаки»  көзді  сүзіп  бара-
ды.  Назарға  алғаш  ілінгенде,  қазақша  сонда 
қалай болғаны деп, ойға салып көретін, болсақ 
ештеңе  шықпайды.  Түпнұсқа  бір  басқа,  аудар-
ма бір басқа болып шықты. Бұл мысал А. Ким-
де  аудармашылық  тәжірибенің  жеткіліксіз 
деген  пікірге  тиек  болуы  ғажап  емес.  Әйтседе, 
А.Кимнің  аудармашылық  тәжірибесі  кем  деу-
дің реті жоқ. Мұны аудармашының еркіндігінің 
нәтижесі  деп  білген  жөн.  Алайда  аудармашы-
ның  еркіндігінің  мұндай  үлгісін  де  ақылға  қо-
нымды,  аударма  талаптарына  сай  деп  айту  
 
Г.Қ. Қазыбек, Г. Даутова

93 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. №4(144). 2013 
 
 
қиын.  Шындығына  келгенде,  аудармашының 
бұл  істеп  отырғанын  жауапкершіліктің  жоқты-
ғынан,  еркіндіктен  емес,  еркінсуден  туған  сәй-
кессіздіктер  қатарында  қабылдағанымыз  дұ-
рыс.  Бұл  мысалдарды  келтірудің  мақсаты, 
А.Кимнің  өз  бетімен  түпнұсқада  жоқ  реалий 
сөздерді  транслитерация  түрінде  аудармаға 
қосқанын  көрсету.  Аудармашының  ақталмай-
тын  қателігі. «Аминь»  мұсылмандарға  ғана 
емес,  сонымен  қатар  христиан  дініне  тән  иша-
ратпен  айтылатын  сөз.  Мұны  аудармашының 
білмей  «Живи  долго  во  здравии»  деп  тілек 
айтып  кеткені  таң  қалдырып  көңілге  өкініш 
ұялатады. 
Аудармашылар стилінің ерекшелігі деп айту  
 
дұрыс па, жоқ сол белгілі бір ұстаным, стильдің 
жоқтығы ма, қалай атасақ та айтып өтуді қажет 
ететін  тағы  бір  көзге  түскен  жайт.  Роман 
барысында  «Топайкөк»  бірнеше  рет  айтылып 
өтілетін,  сол  заманның  жастары  арасындағы 
танымал  ән,  сондықтан  оқырман  көңілінде  де 
ерекше әсер қалдыратын ән деп айтуға болады. 
Осы  әннің  атауын  аудармашылар  бірде  транс-
литерация  әдісімен - «Топайкөк» [5, 42], «То-
пай-кок» [3, 333], «Топайкок» [4, 46] берсе, ке-
лесі тұста тікелей аударып берген - «Топайкөк»  
[3, 272], «Статный  конь» [3, 232], «Статный 
конь» [6, 349]. Негізінде  транслитерация  әдісі-
мен  беріп,  ән  атауының  мағынасына  түсінік-
теме беріп өту жөн болар еді.  
2.  Реалийлерді аударуда қолданылған екінші әдіс  - аналог (немесе жуық аударма): 
 
Түпнұсқа 
Л. 
Соболев 
аудармасы 
А. 
Ким 
аудармасы 
Түсініктемелер 
кілем  
ковер 
ковер 
Кілем-қойдың түсті жүнінен түрлі ою-өрнектер 
келтіріп,  қолмен  тоқылатын  түкті  тоқыма 
бұйым. Қазақ тұрмысында мықтап орын алған, 
бүгінгі күнде де маңызын жоймаған, өте тығыз 
тоқылатын, өте төзімді, ұзақ уақыт сақ-талатын 
бағалы үй бұйымдарының бірі.  
алаша 
ковер 
ковер 
Алаша деп әртүрлі жіптен өрмек арқылы арқау 
салып  жолақтап  тоқылған,  көбінесе  жерге 
төсейтін тақыр кілем, төсеніш түрін айтады. 
тымақ 
шапка, 
малахай 
шапка,  тымак 
(сілтеме 
берілмеген) 
Тымақ – аңның,  малдың  терісінен  тігілген 
қысқы  баскиімдердің  жылысы.  Орыс  халқына 
тән  емес  бас  киімнің  түрі,  сондықтан  транс-
литерация  тәсілімен  берген  күнде,  міндетті 
түрде  сілтеме  берілу  қажет  еді.  Л.Соболев  бір 
тұста малахай десе, басқа тұсында шапка деген. 
Шапканың тура баламасы бас киім, ал малақай 
өз алдына бас киімнің басқа түрі. Малақай – аң 
терісі мен елтіріден арасына жүн, мақта салып, 
сырып  тігілетін,  ұл  балдар  да,  қыздар  да  кие 
беретін бас киім. 
сырмақ 
кошма 
кошма 
Төрге  сыйлы  қонақтардың  астына  төсе-летін, 
көші-қон  кезінде  түйеге  артқан  жүктің  үстіне 
сәндік үшін жабылатын арнайы жасалған сәнді, 
көлемі 3-4 метрдей  көлемдегі  түрлі  оюлармен 
өр-нектелген қолөнер бұйымы. 
 
3.  Аударманың сипатталу, түсіндіру әдісі: 
 
Түпнұсқа 
Л.  Соболев  ау-
дармасы 
А.  Ким  аудар-
масы 
Түсініктемелер 
сыбаға  
 
аудармада  қалып 
қойған 
 
сыбага – часть из 
какого-нибудь се-
мейного 
при-
Сыбаға  (дәстүр).  Құрметті  қонаққа  немесе 
өздерінің  жақын-туыстарына  арнап  сақта-
ған  кәделі  ет  мүшелері  «Сыбаға»  деп 
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. № 4
 (144). 2013 
М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы ұлттық колоритті аудару тәсілдері 

94 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 4 (144). 2013
бытка 
аталады. 
ерулік 
аудармада  қалып 
қойған 
ерулик – 
освященное 
веками 
приношение  
Ерулік(салт).  Ауыл  ортасына   жаңа  үй 
көшіп  келсе,   қоныстанса  сол  ауылдың 
адамдары жаңа үйге  “ерулік” деп ас пісіріп 
табақ  тартады.  Бұл  жаңа   адамдарды  бө-
тенсіретпей  өз  ортасына  тартудың,  сый-
ласудың үлкен белгісі. 
тайтұяқ 
абзац 
аударылмай 
қалып қойған 
слиток 
серебра 
жеребенка – 
тайтуяк 
Тайтұяқ – тай тұяғының көлеміндей құйма 
алтын  не  күміс.  Сол  уақыттағы  жүз  тұл-
пардың құны. 
қойтұяқ 
 
- - - -  
слиток  в  форме 
бараньего 
копытца – 
койтуяк 
Қойтұяқ – қой тұяғының көлеміндей құйма 
алтын немесе күміс.  
підия 
 
- - - - - 
общинного 
жертоприношени
я – пидия 
Підия - қайтыс болған адамның өтей алмай 
кеткен  борышы, бере  алмай  қалған  қарызы 
немесе  кінәсі  болса,  оны  өтеуге  берілетін 
төлем  ақыны  "підия"  дейді.  Ол  жоқ-жітік, 
жетім-жесір,  кемтар  немесе  мүсәпір  адам-
дарға беріледі. 
әмеңгер 
жених  молодой 
вдове 
аменгер,  новый 
муж для вдовы 
Әмеңгер(ер)-күйеуі  қайтыс  болған  әйелді 
әйелдікке  алуға  хұқы  бар  адам.  Қазақ  дәс-
түрі  мен  заңы  бойынша  әмеңгерлікке  қай-
тыс  болған  адамның  туған  немесе  жақын 
қайны ағалары мен қайны інілері жатады. 
 
Сыбаға мен ерулік Л.Соболев аудармасында 
қалып қойған. Бұл халқымызға тән салт-дәстүр. 
Романда айтылған әрбір салт дәстүрдің өзіндік 
қолдану орны, тәсілі бар, автор әрбір салт дәс-
түр  роман  желісінде  орын  алған  оқиғаға  бай-
ланысты  қолданылып,  мәні  ашылады.  Оны  ау-
дармай қалдырып кету, мәнсіз бір етістік сөзді 
қалдырып  кетумен  бара-бар  емес.  Бұл  ау-
дармашы қателігі. Ал А.Кимде, реалий сөздерге 
көбіне сілтеме берілген. Дегенмен берілген сіл-
теме  кейде  анық,  толық  емес,  кей  тұста  дұрыс 
емес.  Мысалы,  жоғарыда  келтірілген  реалий 
сөздерді  Ким  аудармада  сілтемесіз,  бірден  си-
паттап беріп өту тәсілін қолданған. Сондықтан, 
әр  сөз  мағынасына  толықтай  тоқталмай,  үстір-
тін,  аз  сөзбен  айтып  өткен.  Сыбаға,  ерулік 
деген бір ұғымды беретін жай сөз емес, ол салт 
дәстүр.  Ал,  А.Ким  бұл  дәстүрлерді  дәстүр 
деңгейінде  жеткізе  алмаған.  Тайтұяқ,  қойтұяқ 
сөздерінің мағынасын дұрыс ашпаған. Підияны 
да асығыс, үстіртін бір ауыз сөзбен айтып өтеді. 
Оқырман «общинное жертопожертвование» шын 
мәніндегі  романда  меңзеген  мағынасын  түсін-
бесі айдын анық. Әмеңгерлік дегеніміз де салт. 
Л.  Соболев  те,  А.Ким  де  әмеңгердің  де,  әмең-
герлік салттың да мағынасын аша алмаған және 
де аудармаларында берілген сипаттамалары дұ-
рыс емес, түсіндірме сөздікте берілген анықта-
мамен  салыстырғанда  шын  мәніндегі  мағына-
сынан алшақ. 
Транслитерация әдісін қолдану көбінесе ғы-
лыми әдебиеттерге тән. Бұл әдіс көркем аудар-
мада  да  лайықты  орнын  тауып  келеді. «Түп-
нұсқа  тілінің  арнайы  лексикаларын  аударма 
тілінде  беру  үшін  транслитерация  әдісін  қол-
данады. Ол белгілі бір реалияны білдіретін тап 
сол  сөзді  немесе  оның  түбірін  аударма  жаса-
латын  тілдің  әріптерімен  жазып,  тікелей  қол-
данумен  іске  асады» [7,141-142], - дейді  зерт-
теуші  Б.Бекмухамедов.  Ұлттық  реалийлерді 
аударудың  мұндай  тәсілі  халықтардың  тарихи 
дамуының,  тұрмыс-тіршіліктерінің  әлеуметтік-
экономикалық  шарттарының  әртүрлі  болып 
келуіне,  осы  тілдер  арасында  ұзақ  уақыт  ау-
дарма  жұмыстарының  болмай  келуіне  байла-
нысты. 
 
 
Г.Қ. Қазыбек, Г. Даутова

95 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. №4(144). 2013 
 
 
4.  Реалийлердің дұрыс аударылмауы және сілтемесіз берілуі: 
 
Түпнұсқа 
Л.Соболев 
аудармасы 
А. Ким аудармасы 
Түсініктемелер 
тақыр алаша 
шерстяной ковер 
шерстяной ковер 
Түрлі-түсті  жіптен  арқау  салып 
жолақтап  тоқыйтын  тақыр,  көлемі 
жағынан  кілемнен  кіші,  жеңіл 
төсеніш, алашаның бір түрі. 
шымылдық 
занавес 
занавес 
Шымылдық-  салт  бойынша  бөлме 
ішіне  безендіріліп  тігілетін  перде 
түрі.  Бұл  перде  үйге  келіннің  жаңа 
түскендігін  білдіріп,  оның  жаңа 
орнын білдіреді. Шымылдық шаңы-
рақта  бала  дүниеге  келгенше  ілулі 
тұрады. Занавес деп берген аударма-
сына  міндетті  түрде  сілтеме  берілу 
қажет. 
көрімдік 
выкуп 
выкуп 
Көрімдік-жаңа  түскен  келінді  күйеу 
жағы көру үшін жең-гелері көрімдік 
ұстатады.  Немесе  адам  жаңа  бір 
затқа  ие  болып,  жаңа  үйге  көшіп, 
балалы  болғанда,  тойда  берілетін 
сый-сияпат.  Выкуп  дегеніміз  көбі-
несе  қалың  мал  ұғымына  сәйкес 
келеді. 
 
Жоғарыда  келтірілген  әрбір  сөздің  ғылым 
мен әдебиетте де, халқымыздың санасында да қа-
лыптасқан  өзіндік  мағынасы,  сипаты,  ұғымы, 
қолдану  ерекшелігіне  байланысты  анықтамасы 
бар.  Аталмыш  анықтаманың  иесі  болып  табы-
латын белгілі бір ұғым не сөз ғасырлар бойы бү-
кіл халықтың тұрмыс тіршілігін, тарихын басы-
нан  кешкен.  Содықтан  оны  бұзуға  не  болмаса 
бұрмалауға ешкім де кұқылы емес. Егер алаша 
да, кілем де орыс тілінде бір мағынаны беретін 
болса,  неліктен  оны  қазақ  тілінде  бөліп 
жарған?!Демек,  екі  түрлі  атауы  бар  заттың  екі 
түрлі  мағы-насы  бар  және  оған  екі  түрлі 
түсініктеме беру қажет.   
Қорытындылай келгенде, ұлт санасы мен мәде-
ниетімен тығыз байланыстағы реалий сөздер, жал-
қы есімдер, мақал-мәтелдер мен тұрақты сөз тір-
кестері  секілді  тіл  құбылыстарының  және  роман-
эпопеядағы көшпенділер мәдениеті, салт-дәстүр-
лері  сөз  етілген  тұстардың  орыс  тіліне  аудару 
кезінде  қалыпты  дәрежеде  орын  алған  мәселе-
лермен қатар, аударма сапасына кері әсерін ти-
гізген факторларды саралағанымызды айта кеткен 
жөн.  Осы  аталған  мәселелерге  қатысты  басты 
олқылықтардың негізгі себебі орыс аудармашысы-
ның түпнұсқа тілін білмеуі болып шығады.  
Түпнұсқада  сөз  болып  отырған  өзге  халық 
мәдениетіне,  салт-дәстүріне,  шаруашылық  ерек-
шеліктеріне  аудармашы  ерекше  назар  аударуы 
керек.  Аудармашы  түпнұсқа  тілі  жүйесіндегі 
барлық  көркемдік  құралдарды  аударма  тілінде 
қайта  туындатады.  Шығармашылық  еңбек  ре-
тінде қарағанда, аударма – көркем көшірме, көр-
кем  туынды.  Аударма  үдерісі  нағыз  шығарма-
шылық сипатта болады. Аударманың орындау-
шылық  өнерге  ұқсайтынын  күй  тартатын  дом-
бырашының  шеберлігімен  салыстырып  бай-
қауға  болады.  Домбырашы  күйшінің  күйлерін 
жеткізіп орындайды, жаңа шығарма тудырмай-
ды.  Мұндай  салыстырулардан  аударма  туынды 
шығарма,  ал  аудару  үдерісі  шығармашылық 
үдеріс екеніне тағы да көз жетеді. 
 

жүктеу/скачать 4,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: