Н. Ю. Зуева (жауапты хатшы), О. Б. Алтынбекова, Г. Б. Мәдиева

61 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 1-2(141-142). 2013 
 
 
 
 
 
ӘОЖ 821.512.122.09  
 
Д.Б. Есімбекова 
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің магистр, оқытушы,  
Қазақстан, Жетісу қ.  
Е-mail: 
dinara_love_ermek@mail.ru
 
 
Ежелгі мифтердегі Ұмай ана бейнесі 
 
Мақалада  ежелгі  мифтердегі  Ұмай  ана  әлемдік  мифологиядағы  бейнелермен  салыстырыла  қаралады. 
Автор грек, шумер, үнді және қазақ мифтеріндегі ұқсас сюжеттерді компаративистика тұрғысынан саралауға 
тырысқан. 
Түйін сөздер: генотеистік, генотиптік, Притхиви, Энки, Гея, Ума, Ұмай, Тәңір. 
 
D.B. Yessimbekova 
Character of goddess Umay is in ancient myths 
 
In the article observed as soon Umay of the mythology. Author is trying to compare of mythology in Kazakh, 
Indian and Greek people’s mind. As is generally known, was the patron of fireside, personified the vital beginning. 
Similar character is in Greek mythology - Gay. Gay goddess of Earth,  giving life all, that lives and grows on her. 
Mother-earth is bear Sky, Mountains and Sea. And by an analogue Gays there is Uma in the Old Indian mythology. 
With sankrits means «light», «refulgency», «grandeur». Her name is mentioned in the most ancient myths of India. 
Uma, as goddess of Earth, patronized to the creations.  And Umay, and Uma patronized to the women, and helped 
birth of child patronized ild on light. And the Sumer goddess of the earth Pritkhivi is mother of all live. In Types as a 
whole Pritkhivi acts indissolubly with Dyaus Pitar, a sky embodiment. All myths about a geogenesis have similar 
character, in them the outlook and pro-knowledge of the people is shown. 
Key words: genotype, Enka, Gay, Mind, Umay, Tengry. 
 
Д.Б. Есимбекова 
Образ богини Умай в древних мифах 
 
В  статье  рассматривается  образ  богини  Умай  в  мифологии.  Автор  сопоставляет  схожие  сюжеты  в 
казахских,  индийских  и  греческих  мифах.  Как  известно,  Умай  была  покровительницей  домашнего  очага, 
олицетворяла жизненное начало. Схожий образ в греческой мифологии – Гея. Гея - богиня Земли,  дающая 
жизнь  всему,  что  живет  и  растет  на  ней.  Матерью-Землей рождены  Небо,  Горы  и  Море.  А  аналогом  Геи  в 
древнеиндийской мифологии является Ума. С санскритского – «свет», «сияние», «величие». Ее имя упоми-
нается в самых древних мифах Индии. Ума, как богиня Земли, покровительcтвует своим созданиям. И Умай, 
и Ума покровительствовали женщинам, и помогали рождению ребенка на свет. А шумерская богиня земли 
Притхиви  является  матерью  всего  живого.  В  Ведах  в  целом  Притхиви  выступает  неразрывно  с  Дьяусом 
Питаром, олицетворением неба. Все мифы о происхождении земли носят схожий характер, в них проявляется 
мировоззрение и прознание народов. 
Ключевые слова: генотип, Энки, Гея, Ума, Умай, Тенгри. 
__________________________________
 
 
Мифке  жеке  iлiм  ретiнде  көңiл  бөлу XVІІІ 
ғасырда  өмiр  сүрген  итальяндық  философ  Дж. 
Виконың 1725 жылы жарық көрген «Основания 
новой  науки  об  общей  природе  нации»  деген 
еңбегiнен  басталады.  Мифтiк  шығармашылық-
тың,  алғашқы  қауым  адамының  болмыс  жағ-
дайларына бейiмделуiне мүмкiндiк беретiн ерекше 
тәсiлдерi көрсетiлген  мифтер «адамзаттық ақыл-
ойы  сөздiгiнiң»  тұңғыш  басылымы  деп  көрсе-
тедi. XІX  ғасырдың  екiншi  жартысында  мифо-
логияны қарастырудың негiзгi екi бағытын атап 
өтуге болады. Оны бiрiншiсi - Я.Гримм, А.Кун, 
В.Шварц,  В.Манхардт,  М.Мюллер,  А.Афанасьев, 
А.Потебня,  т.б.  ғалымдар  бастаған  мектеп.  Ол 
үндiеуропалық  салыстырмалы-тарихи  тiл  бiлi-
мiнiң  ғылыми  жетiстiктерiне  және  үндiеуропа-
лық  тiлдердегi  этимологиялық  салыстырулар 
арқылы  көне  үндiеуропа  мифологиясын  рекон-
струкциялауға,  жаңғыртуға  негiзделген.  Екiн-
шiсi - анропологиялық  және  эволюционистiк 
мектеп.  Оның  негiзгi  өкiлдерi  Э.Тейлор,  Э.Ленг, 
Г.Спенсер  сияқты  ғалымдар  болды.  Бұл  мек-
тептiң  негiзгi бағыты - салыстырмалы-этногра-
фиялық  зерттеулердi  адам  дамуы  туралы  ғы-
лыми  нәтижелермен  тығыз  байланыста  қарас-
тыру.  ХХ  ғасыр  басында  ағылшын  этнографы 
Б.Малиновский  этнографиядағы  функционал-
дық  мектептiң  негiзiн  салды.  Осымен  байла-
нысты ол мифтi символдық, аллегориялық, т.б. 
мағынаны  бiлдiретiн  аңыз,  әңгiме  ғана  емес, 
Ежелгі мифтердегі Ұмай ана бейнесі 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 1-2(141-142). 2013
 

62 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 1-2(141-142). 2013
 
сонымен  бiрге  әлем  мен  адам  дүниесiне  ұла-
сатын  ақиқат  шындық  деп  таниды.  Француз-
дың  социологиялық  мектебi – Э.Дюркгейм, 
Л.Леви-Брюль, т.б. Ғалымдар мифтi әлеуметтiк 
психологиямен  бiрлiкте  қарап,  тотемдiк  мифо-
логияны  рулық  қауымдастықтың  алғашқы  мо-
делiн жасаушысы ретiнде көрсеттi. Бұдан кейiнгi 
зерттеулер мифтiң мәнiнен гөрi, мифологиялық 
ойлаудың  танымдық  ерекшелiктерiн  ашуға  ба-
ғытталады. Нақтылап айтсақ, мифтiң психоана-
литикалық  концепциясын  жасаушылар  З.Фрейд, 
К.Г.Юнг,  т.б.  ғалымдар  адамның  психикасын-
дағы құбылыстарды алғашқы қауымдық кезең-
нен  қалған  «архаикалық  қалдықтар»  немесе 
«архетиптермен»  байланыстырса,  мифтiң  құ-
рылымдық  теориясын  ұсынған  француз  этно-
логы К.Леви-Стросс мифологиялық ойлау ерек-
шелiктерiн  негiзге  ала  отырып,  мифтiң  сансыз 
мағыналық  трансформацияға  бейiм  екендiгiн 
көрсетедi.Ол ХІХ ғасырдағы ғылым ойлағандай 
өтірік  емес,  ертегі  де  емес  (қарабайырланып 
кетіп  ертегіге  айналуы  мүмкін).  Ол  белгілі  бір 
ұлттың,  нәсілдің  қоршаған  дүние  туралы,  өзі 
туралы,  өзінің  тарихи  жолы  туралы  астарлап 
айтқан  шындығы.  Серікбол  Қондыбай  былай 
деп  жазады: «Мифология,  миф - ойдан  шыға-
рылған  қиял  емес,  ол - өткен  заман  адамының 
шындығын  бойына  сақтап  қалған  ата-баба 
сарқыты. Ол - өткенді саналы түрде  бұрмалау-
дың,  жалғандықтың  ескерткіші  емес,  бірнеше 
мәрте  бүктетіліп,  оралып,  ақиқаты  мен  қатесі 
қатар  өрілген,  еріксіз  шатасудың  тозаңының 
арасында  байқалмай  қалған  ақиқаттың  өрім 
қамшысы». 
Жалпы алғанда, ХХ-ХХІ ғасырдағы гумани-
тарлық ғылымда мифке көзқарас қатты өзгерді, 
ұлттың  санасын,  түпсанасын  да  миф  арқылы 
зерттеуге  болатыны  анықталды.  Фридрих 
Ницше  мифті  кез  келген  дені  сау  мәдениеттің 
көкжиегін қоршап тұратын, сол мәдениетті, сол 
халықтын  санасын  қорғап  тұратын  шекара  деп 
білген.  Бізге  сол  шекара  әсіресе  кәзіргі  жаһан-
дану  дәуірінде  қандай  керек  екені  сөзсіз  түсі-
нікті.Адамзат  танымға  қаншалықты  құмартса, 
сенімге  де  соншалық  көп  көңіл  бөлген.  Қазақ-
тарда  көне  заманда  генотеистік  наным  басым 
болғаны  аян.  Көрнекті  мәдениеттанушы  ғалым 
Т.Ғабитов: «Генотиптік  жүйе  деп  рулық-тай-
палық  қауымға  тін  арғы  ата-текті  қастерлеп, 
оларды  жаратушы  және  қоғамдық  өмірдің 
барлық  салаларындағы  шешуші  күш  ретінде 
қабылдайтын сенімдер мен нанымдардың бірлі-
гін айтады» [1, 309], - дейді.  
Көшпенді бабаларымыз үшін «атаның қаны, 
ананың  жасы  сіңген»  байтақ  жері  басты  қазы-
насы  болғаны  аян.  Ұрпақтарының  тұрағы, 
ырыс-берекенің  қайнар  көзі - Жер-Ананы  ма-
дақтаған,  қасиетіне  табынған,  оның  құдіретін 
мойындап, қаһарынан қорыққан. 
Притхиви  («кең») - үнді  миф-аңыздарында 
жер  иесі,  әйел  бастауы,  ана.  Дьяус  (гректерде 
Зевс) - ер  адам  бастауы,  әке.  Притхиви  Дьяус-
тан  шыққан  жаңбыр,  бал  және  майдан  барлық 
тіршілік иелерін жаратады [2, 336]. 
Энки  шумерше  «Жер  қожайыны» - тұщы 
және  жер  асты  суларының  қорғаушысы,  адам 
мен  табиғатты  жаратушы,  құдайлардың  өнері 
мен  айласын  адамдарға  үйрететін  тылсым  күш 
иесі.  Энки  жаратылыс  негіздері  мен  заңдарын 
жүзеге  асырғанды  ұнатады.  Ол  Абзудың  (жер 
асты  суларының  құдайы)  эміршісі,  данышпан-
дықтың  жебеушісі,  әрі  адам  баласын  басқа 
құдайлардың  кесапатынан  қорғаушы  ретінде 
әспеттеледі.  Энкидің  көптеген  аспактілері  қа-
растырылады:  құнарлылық,  өсімділік  құдайы, 
адамдарды жаратушы [2, 662]. 
«Энки  және  Шумер» мифінде Энки  жердегі 
тәртіп пен тұрақтылықты реттейді. Жер шарын 
айналып,  саяхат  барысында  көгалдандырып, 
гүлдендіреді.  Қалалар  мен  мемлекеттердің 
«болашағын  белгілейді».  Тигр  және  Евфрат 
өзендерімен  жоғары  көтерілгенде  бүкіл  жер 
әлеміне  ырыс  пен  береке  себеді.  Соқа,  кетпен, 
кірпіш  құятын  құралдарды  өз  қолымен  жасап, 
шаруашылықты келесідей бөледі: Энки құдайға 
-  арықтар  мен  су  жолдарын, «Тау  патшасы» 
Сумуканға  өсімдіктер  мен  жануарлар  мекен-
дейтін  далалар  мен  жазықтарды,  Димузи  бақ-
ташыға  сүт  пен  май  қорына  бай  мал  шаруа-
шылығын иелікке береді [2, 662]. 
Гея  грек  халқының  Жердегі  тіршілікті  ту-
дырушы  Жер-ана  ретінде  әспеттеледі. «Ол 
Хаостан  кейін  жаратылған.  Алғашқы  төрттік 
ішіне  енеді:  Хаос,  Жер,  Тартар,  Эрос.  Өзіне 
өмірліке серік етіп Уранды (Аспан) алып, одан 
алты  титандар  мен  алты  титанидаларды  дү-
ниеге  әкеледі.  Солардың  ішінде  Кронос  пен 
Реядан туған Зевс - басты олимпиялық құдайға 
айналды.  Гея  Олимп  құдайларының  өміріне 
араласпағанмен, оларға  құнды  ақыл-кеңестерін 
беріп  отырады.  Ол  Реяға  Кроностан  өзінің  ба-
ласы  Зевсті  құтқарудың  амалын,  кейін  бала-
сының  тағдыры  бақытты,  сәтті  болатындығын 
айтады.  Геяның  дана  кеңесімен  Зевс  жүзқол-
дыларды (гекатонхейрларды) құтқарып қалады. 
Геяның  адамға  деген  шексіз  қамқорлығы, 
жасампаздығы  мен  аналық  мейірімі  кейін 
Д.Б. Есімбекова 
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. № 1-2(141-142). 2013
 

63 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 1-2(141-142). 2013 
 
 
Деметраның  бойынан  ішінара  көрініс  тапты» 
[2, 300]. 
Гея − космосты жаратуға қатысқан төрт по-
тенцияның  (Хаос,  Жер,  Тартар,  Эрос)  бірі.  Ол 
өз-өзінен  Уран-Аспанды  жаратып,  оны  жұбай 
еткен.  Осының  өзі – матриархаттың  бастапқы 
дәуір  болғанының  тағы  бір  айғағы.  Гея  Уран-
мен  қосылып,  алты  ер  жынысты,  алты  ұрғашы 
жынысты  титанды  жаратқаны  белгілі.  Сондай-
ақ  Гея  Уранға  қатыссыз  да  Понт  теңізін,  тау-
ларды,  үш  киклопты  және  үш  жүзқолды  құ-
быжықтарды туған. 
Жер-Ана–Гея  Гера  Зевске  тұрмысқа  шық-
қанында  оған  мәңгілік  жастық  беретін  алтын 
алма  берген.  Бұл  −  оның  аналық  сезімін  және 
сәбилердің жебеушісі болатынын білдіруі, ана-
лардың  қамқоршысы,  олардың  тілеуін  тілей-
тінінің көрінісі. 
Геяның стихиялық күштерді жаратушы болуы 
кейінгі  кезеңдерде  алға  шықпай,  ол  даналық 
танытушы  ретінде  танылған.  Мұның  бәрі  ана-
еркі  дәуіріндегі  әйелдердің  ақылшы  болуымен 
және  сәуегейліктің  алғашқы  кезде  әйелдер  ар-
қылы жасалғанын түсінуге көмектеседі. 
Геяның  өнімділік  қасиеті  кейін  бірнеше 
образдарға  таралды.  Соның  бірі – Деметра. 
Халық  санасы  бойынша  ол  Келейдің  баласы 
Демофонтпен  кездестіріліп,  оны  мәңгілік 
жасағысы  келген.  Мұнда  екі  түрлі  таным  бар. 
Бірі – Жер-Ана қызметінің ұмытылмағаны. Ал, 
баланы  мәңгілік  жасауға  қарсылық  көру  бас-
тапқы  мифологияға  селкеулік  түсе  бастаған 
стадиялық ерекшелікті танытады.  
Зевс  жұбайы  Гераны  құшақтағанда  жер 
гүлденіп  сала  берген.  Геракл  атақты  он  екі 
ерлігін  жасап  келген  соң  Зевс  оны  құдайлар 
санатына  қабылдаған.  Осы  мақсатта  жасалған 
рәсім  түркілік  салтпен  сабақтас  көрінді.  Зевс 
Гераның  Гераклге  жылы  сезіммен  қарауын 
сұрап,  бала  асырап  алғанда  жасалатын  рәсімді 
орындатқан.  Бұл  туралы  сицилиялық  Диодор-
дың  «Историческая  библиотека»  атты  кіта-
бында  жазылған.  Рәсім  бір  болғанымен,  екі 
түрлі  қолданыс  бар.  Қазақ  рәсімінде  ол  шы-
найы  тұрмыстық  бөлшек  ретінде  жасалса, 
Гераның әрекеті классикалық мифологияға тән 
құдайлар  қатарын  толықтыру  мақсатымен 
қосылған.  
Қазіргі  Моңғолия  жеріндегі  Орхон  өзені 
бойындағы  Қарақорымда,  түркі  тастарынан 35 
шақырым  жердегі  тауды  моңғолдар  Ұмай  деп 
табынады.  Өйткені,  жер  ортасы  саналған  тау – 
кең  мағынада  алғанда,  әлемдік  құрылымның 
басты  тірегі.  Кіші  Азияны  мекендеген  ежелгі 
халықтардың бірі − хеттердің мифологиясында 
Вашитта  тауы  кәдімгідей  босанатын  әйел 
бейнесінде қабылданған, яғни туады [3, 121]. 
Сол сияқты Кіші Азиялық Кибела да, ежелгі 
үнді  мифологиясындағы  Ума  да  таумен  бай-
ланысын үзбеген. Ежелгі түркілердің нанымын-
дағы  жер-су  құдайы – жоғарғы  әлем  мен  тө-
менгі  әлемді  байланыстырушы  болуы  Ана-құ-
дай образымен қатар қабылдау болып шығады. 
Гея  теомахияға  (құдайлардың  ауысуындағы 
өзара соғыстары) қатыспайды. Және демондық 
қасиеттен аулақ. Сондықтан архаикалық құдай 
болса да, кейінгі буын құдайлар оны өлтірмейді 
де, оның денесін бөлшектеп, космостық дүние-
лер жасамайды [4, 300]. 
Түркі мифологиясындағы Жер-Ана да осын-
дай,  оның  өзінен  кейінгі  құдайлармен  «соғыс-
қаны» туралы мәлімет жоқ және сол үшін олар-
дың  тарапынан  космосты  қайта  құру  амалына 
құрал  болмағаны  оның  образындағы  алғашқы 
Жер-Ана  қызметінде,  дана  типіндегі  архаика-
лық  сипатын  танытады.  Л.Я.  Штернберг  және 
С.М.  Абрамзонның  кеңестік  дәуірде  жазған 
пікірлеріне сүйеніп, түрік халықтарының фоль-
клорындағы  Ұмай–Ана  образын  парсы  мифо-
логиясындағы  Хұмай  құспен  генетикалық  бай-
ланысты  деп  түсіндіру    қалыптасқан.  Бұл  бір 
жағы, Ұмай сөзінің этимологиясын ашуға, екін-
шіден – Хұмай  құстың  көлеңкесі  түскен  адам 
бақытты болады деген түсінікпен қатар қабыл-
данған.  Дегенмен,  біздің  ойымызша,  Ұмайдың 
шығу тегі парсылық емес, ал, ежелгі үнді мифо-
логиясындағы  Умамен  байланысты  жоққа  шы-
ғаруға  асықпаймыз,  бірақ  әзірше  ежелгі  тү-
ріктік  ұғымнан  шығу  мүмкіндігін  де  ойда  ұс-
таймыз. Түрік халықтарындағы Ұмай қызметін 
антикалық мифтердегі Зевстің әйелдері – Гера, 
Деметрамен,  т.б.  салыстыруға  болады.  Құдай-
лардың  антропоморфты  бейнеде  қалыптасуы 
классикалық  мифологияға  сәйкес  орныққан. 
Әйел  архаикалық  мифология  бойынша  жер 
құдайы,  өнім  жерден  өнеді,  сондықтан  ол – 
өнімнің  де  құдайы,  бұл  адамның  нәрестелі 
болып,  оған  жебеушілік  қызмет  көрсетуі  де 
олардың  классикалық  құдай  дәрежесіне  дейін-
ақ басталса керек. Зерттеу барасында Ұмайдың 
үлкен  екі  қызметі  анықталды.  Соңғы  кезеңдегі 
түсінік  бойынша  Ұмайдың  шаңырақтың  және 
нәрестенің  жебеушісі  ретіндегі  қызметі  алға 
шығады.  Қазақ  халқының  мифтерінде: «Көк 
пен  Жерді  жаратып,  оларды  бір-бірінен  ажы-
ратқан  соң,  Тәңір  өмірге  ұрпақ  әкелу  үшін  өзі 
еркек  пен  әйелге  бөлінді.  Құдай  әйелді  Ұмай 
деп  атап,  оны  Сумер  тауының  ұшар  басына, 
Ежелгі мифтердегі Ұмай ана бейнесі 

64 
 
 
 
ISSN 1563-0223                        Bulletin KazNU. Filology series. № 1-2(141-142). 2013
 
сүтті  көлі  (Сүткөл)  бар  Асапн  тауының  қия 
шыңына  қондырды.  Көк  жүзінде  жол  қалдыра 
сарқырай  ағып,  Сүткөлге  құятын  жұлдыздар 
жолы,  Құс  жолы – осы  Ұмай  Тәңір  ананың 
сүті» [6, 10], - делінген.  Ұмайдың  Жер-Ана 
ретінде  сүтімен  асыраушылық  қызметі  қырғыз 
фольклорында  да  сақталған.  Қырғыздар  Ұмай-
ды  егін  мен  малдың  өнімділігін  қамтамасыз 
етеді деп сенген. Өнім көп жиналғанда «Ұмай-
ененің омырауынан сүт ағады» деп түсінген. 
Ұмай  ежелгі  үндінің  Ума  құдайымен  бай-
ланысты деген ойымызға негізгі тірек – Дьявус-
тың жұбайы Притхиви туралы миф. Ол Притхи 
патшаның  бұзық  мінезінен шаршаған  соң  одан 
қашып  жүргенінде  адамдар  аштан  қырыла 
жаздаған.  Өз  қызметіне  «кірісіп»,  өнім  беруі 
үшін жерден бұзау шығаруды талап еткен және 
ол талабы орындалған соң Жердің омырауынан 
аққан  сүт  сай-салаға  тарап,  жұрт  өнім  алып, 
тамақ  жасайтын  болған.  Бұл  мифте  Притхиви-
дің кейде Жер деп те аталуы оның Жер-Анамен 
байланыстылығын  танытады.  Сондай-ақ  Гея-
ның  омырауы  арқылы  Жердің  өнім  беруіне 
қызмет  еткені  туралы  миф  жетпесе  де, «үлкен 
омыраулы» (широкогрудая  Гея)  деп  аталуы – 
оның Жер-Ана қызметіндегі басты қызметтері-
нің бірі болғанын танытады. Демек, бұл ежелгі 
дәуірдегі  түркі  халықтарымен  бірге  үнділер, 
гректер үшін де универсал түсінік болған. 
«Ума  - құдай-ана әлем қуаты мен ғарыштың 
күшін  бейнелейді,  сондықтан  оған  «нұрлы,  жар-
қын»  деген  эпитеттер  телінген.  Ол  әкесі  Дак-
шидің рұқсатынсыз Шиваға тұрмысқа шығады. 
Ол  өнімділік,  ұрпақ  жалғастырушылық  пен 
аналық сезімді оятушы» [5, 28].  
Ума  әсіресе  көп  балалы  отбасыларға  мейі-
рімділік  танытады.  Оның  жебеуінсіз  адам  қой-
ған  мақсаттарына  жете  алмайтын  жай  ғана 
арманшыл  болып  қалады.  Құдай-ана  «тірі»  та-
ғамдармен  (жеміс-жидек,  жаңғақ,  көкөніс,  сүт 
өнімдері) тамақтанатындарды жақсы көреді.  
Қорыта айтқанда, Ұмай туралы аңыздар мен 
мифтер ежелден бастау алады. Көне замандағы 
қазақ,  грек,  үнді  және  шумер  мифологиясында 
әйелдерді  жебеп,  демеп  жүретін  аналар  сим-
волдық  бейнеге  көтерілген,  олар  өмір  сыйлау-
шы, әрі ошақтың киесі ретінде әспеттеледі. 
 
Әдебиеттер 
 
1  Ғабитов Т. Мәдениеттану. − Алматы: Қаржы-қаражат, 2003. − 408 б. 
2 Мифы народов мира. − Москва: Советская энциклопедия, 1988. − 2-том. К-Я. 
3 Қасқабасов С. Елзерде: әр жылғы зерттеулер. − Алматы: Жібек жолы, 2008. − 504 б. 
4  Қазақстан.  Ұлттық  энциклопедия. 1-том.  А-Ә.  −  Алматы: «Қазақ  энциклопендиясының»  бас 
редакциясы, 1998. 
5 Мифы древней Индии. − Москва: Наука, 1975. − 238 с. 
6  Жанайдаров О. Ежелгі Қазақ мифтері. − Алматы: «Аруна» баспасы, 2008. − 256 б. 
 
References 
 
1  Ғabitov T.  Mәdeniettanu. − Almaty: Қarzhy-қarazhat, 2003. − 408 b. 
2 Mify narodov mira. − Moskva: Sovetskaya entsiklopediya, 1988. − 2-tom. K-Ya. 
3 Қasқabasov S. Elzerde: Әr zhylғy zertteuler. − Almaty: Zhіbek zholy, 2008. − 504 b. 
4  Қazaқstan.  Ұlttyқ entsiklopediya. 1-tom. A-Ә.  − Almaty: «Қazaқ entsiklopendiyasynyң» bas 
redaktsiyasy, 1998. 
5 Mify drevney Indii. − Moskva:Nauka, 1975. − 238 s. 
6  Zhanaydarov O. Ezhelgі Kazakh mifterі. − Almaty: «Aruna» baspasy,  2008. − 256 b. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Д.Б. Есімбекова 
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. № 1-2(141-142). 2013
 

65 
 
Вестник КазНУ. Серия филологическая. № 1-2(141-142). 2013 
 
 
 
 
 
УДК 82:801.6; 82-1/-9                                    
А.Е. Елубаева 
К.ф.н., доцент Казахского национального университета им. аль-Фараби,  
Казахстан, г. Алматы  
 
Мифопоэтика романа  Ф. Сологуба «Мелкий бес» 
 
В  статье  исследуется  мифопоэтический  подтекст  романа  Ф.  Сологуба  «Мелкий  бес».  Система  образов-
персонажей романа рассматривается на стыке реально-бытовой и мифологической планов повествования. В 
ней раскрываются два плана повествования – мифологический и реально-бытовой, – отражаясь друг в друге, 
как в зеркале, одновременно и противопоставлены и странным образом объединены через сложную систему 
соответствий.  Такое  построение  углубляет  смысловую  перспективу  романа,  тем  самым  усложняя  его  и 
подключая к мощному контексту мифологической образности. Литература XX века постоянно обращается к 
мифологии  как  источнику  сюжетных,  мотивных  построений  художественных  текстов,  мощному  и  неис-
черпаемому  поставщику  вечных  тем,  образов,  символов.  Возрождение  интереса  к  мифу,  рассматриваемое 
после  эпохи  романтизма,  началось  именно  в  символизме,  причем  художники-символисты  не  только 
опирались на миф как на первоисточник в своем творчестве, не просто черпали идеи и образы из богатейшего 
арсенала мифопоэтического наследия, но и сами активно мифологизировали окружающую действительность, 
придавая мифический ореол  некоторым фактам своей биографии, возводя конкретно-бытовые реалии своего 
времени  в  статус  мифа.  При  этом  у  каждого  представителя  символизма  было  «свое»  специфическое  отно-
шение к мифологии, «свое» мифопоэтическое мировидение. 
Ключевые слова: мифопоэтика, образ, мотив, символизм, символ, фольклор. 
 
А.Е. Еlubaeva 
Mythopoetry of F. Sologub’s novel “Melkiy bes” 
 
In the article the mythopoetry of novel of Ф. of Sologub’s is investigated the "Shallow demon". System of 
characters-personages of novel examined on a joint by really-domestic and mythological plans of narration. Two 
plans of narration open up in her - mythological and really-domestic, - reflected in each other, as in a mirror, 
simultaneously and contrasted and incorporated strange character through the difficult system of accordances. Such 
construction deepens the semantic prospect of novel, complicating him the same and connecting to the powerful 
context mythological. Literature of the XX century constantly calls to mythology as source of with a plot, reason 
constructions of artistic texts, powerful and inexhaustible supplier of eternal themes, characters, symbols. The revival 
of interest in a myth, examined after the epoch of romanticism, began exactly in symbolism, thus artists-symbolists 
not only leaned against a myth as on an original source in the work, not simply drew ideas and characters from the 
richest arsenal of mythopoetry heritage but also actively mythologized surrounding reality, giving a mythical halo  
some facts of the biography, erecting certainly-domestic realities of the time in status of myth.  

жүктеу/скачать 2,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: