Национальные стратегии развития тюркоязычных стран
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 12 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі факт, что население недостаточно хорошо знакомо с законами и процедурами работы судебных органов. Одной из причин, по которым судебная власть не может в полной мере удовлетворить спрос на услуги, является то, что этот спрос искусственно занижен в силу недоверия населения к судебной системе. Другой причиной, снижающей спрос на судебные услуги, является недостаточный экономический рост, не способствующий росту потребности в разрешении экономических споров. Очевидно, что наблюдающаяся тенденция к активизации коммерческой деятельности и успешное проведение экономических реформ будет способствовать повышению спроса на услуги судебной системы. Результаты опроса показали, что как судебные работники, так и предприниматели и население в целом одобрительно относятся к тому, что в стране проводится судебная реформа и с заинтересованностью наблюдают за ходом ее осуществления. Однако респонденты отмечают, что реформа судебной системы зачастую проводится формально и сводится в основном к декларированию новых принципов, провозглашению законов инструкций. При этом, по мнению большинства респондентов, сущность судебной системы мало изменилось, она по прежнему не соответствует требованиям демократии, свободного предпринимательства, не является гарантом соблюдения основных прав и свобод граждан. Существующая в Азербайджане судебная система пользуется доверием со стороны лишь небольшой части населения и предпринимателей. В настоящее время 77.7% населения не доверяет судебной системе страны. Только 24.2% представителей основного населения и 35.5% руководителей предприятий когда- либо пользовались услугами судов. Респонденты указали
на следующие факторы, ограничивающие желание людей пользоваться судебными услугами : • Несовершенство законов; • Низкая квалификация судей; • Коррупция в судах; • Бюрократические преграды при рассмотрении судебных дел; НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 13 • Невозможность добиться исполнения принятых судебных решений. Данные опроса о з наниях респондентов относительно прав граждан, гарантированных Конституцией Азербайджанской Республики приводятся ниже. Только 11,1% основного населения и 30,3% руководителей предприятий знают о судебных гарантиях защиты прав и свобод личности. 17,0% основного населения и 31,5% руководителей предприятий знают о своих правах на получение юридической помощи. 13,3%
основного населения и 29,3% руководителей предприятий знают о недопущении изменения подсудности. 16,4% основного населения и 34,0% руководителей предприятий знают о презумпции невиновности. 14,6%
основного населения и 26,3% руководителей предприятий знают о недопущении повторного осуждения за одно и то же преступление. 13,3%
основного населения и 27,3% руководителей предприятий знают о праве повторного обращения в суд. 12,3% основного населения и 28,3% руководителей предприятий знают о недопущении принуждения к даче показаний против родственников. 14,6% основного населения и 33,0% руководителей предприятий знают о праве получать разъяснения о правах гражданина и причинах действий правоохранительных органов при задержании, заключении под стражу и привлечении к уголовной ответственности. 13,3% основного населения и 30,3% руководителей предприятий знают о праве пострадавшего требовать возмещения ущерба.
11,1% основного населения и 25,3% руководителей предприятий знают о свободе от ответственности за деяние, которое в момент совершения не признавалось правонарушением. О том, что подозреваемому, обвиняемому и подсудимому законодательством Азербайджана гарантировано право на защиту, согласно данным опроса, знают 31.1% респондентов основного
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 14 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі населения и 57.5% респондентов из числа руководителей предприятий. Наличие этого обстоятельства во многом объясняет причину недовольства людей функционирующей судебной системой. Проводимая в стране судебная реформа мало что изменила в этом деле. Поэтому неудивительно, что только 31,6% основного населения и лишь 33,5% руководителей предприятий довольны ходом осуществления судебной реформы. Респонденты считают, что для более успешной реализации судебной реформы необходимо усиление законодательной поддержки со стороны Милли Меджлиса, развитие демократии и прав человека в стране, развитие частной собственности и рыночных отношений, создание новой правовой базы судебных реформ, создание новой совершенной системы отбора и назначения судей, повышение правовой культуры населения и руководителей частного сектора и повышение доверия населения и руководителей частных структур к судебной системе. Респонденты ожидают, что в результате усилий по реализации судебной реформы будут достигнуты высокое качество, надежность, эффективность, доступность и объективность судебных услуг, справедливость рассмотрения дел в судах и независимость судей. Респонденты надеются, что работа по совершенствованию судопроизводстства приведет к искоренению коррупции в судах, рационализации процедуры и соблюдению сроков рассмотрения дел, повышению эффективности контроля за судопроизводством и оказанием судебных услуг, качественному и своевременному исполнению судебных решений.
В ходе опроса судьи, работники аппарата судов, руководители предприятий и представители основного населения отметили следующие недостатки, наблюдаемые ими в реализации судебной реформы: • При принятии законов о судебной реформе не проводится тщательный анализ их финансовых и институциональных последствий; • Проекты законов недостаточно приведены в соответствие с действующим законодательством; НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 15 • Принимаются законы, содержащие ссылки на законодательные акты, которые еще не приняты или не исполняются; • Принимаются законы, не содержащие конкретных механизмов реализации их в судебной практике; • Не созданы основы новой институциональной структуры и административные учреждения, обеспечивающие работу судебной системы; • Порядок назначения, увольнения судей и наложения дисциплинарных взысканий недостаточно эффективен для того, чтобы обеспечить независимость судебной власти; • Полномочия по осуществлению надзора за судебной системой, которыми наделена прокуратура противоречат принципу независимости судебной власти; • Вмешательство прокуратуры в рассмотрение гражданских и административых дел, продолжающееся в настоящее время, противоречит принципу равенства сторон в процессе судопроизводства. Опрошенные судьи и работники аппарата судов обратили внимание на то, что успешной работе новой институциональной структуры, управляющей процессом реформы судебной системы препятствует нехватка средств для финансирования судебных реформ. По мнению опрошенных предпринимателей и представителей основного населения, успешной работе структур, управляющих процесом судебных реформ мешает отсутствие у некоторых судей заинтересованности в реформировании судебной системы. В ходе проведения опроса многие респонденты, как судьи и работники судебного аппарата, так и потребители судебных услуг – предприниматели и представители обычного населения высказали достаточно много предложений, которые, на их взгляд, могли бы усовершенствовать существующую ныне судебную систему, способствовать более эффективной реализации судебных реформ и повысили бы спрос населения и предпринимателей на услуги судебной системы. В своих предложениях респонденты связывают повышение спроса на судебные услуги с одной стороны с улучшением ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 16 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі экономической ситуации в стране, развитием рыночных отношений и предпринимательской деятельности и, с другой стороны, с реформированием правовых, институциональных и процедурных основ судебной системы и совершенствованием системы подбора и аттестации судей, повышением их квалификации. Респонденты высказали интересные предложения, направленные на обеспечение более тесных контактов между предприятиями и физическими лицами с одной стороны и судебной системой с другой стороны с целью улучшения судебных услуг. Респонденты предложили создать в стране региональные центры бизнеса и права, способные консультировать предприятия и население по вопросам получения судебных услуг, содействовать созданию юридических фирм, сфокусированных на защиту прав частного предпринимательства и населения. По мнению опрошенных руководителей предприятий для рассмотрения коммерческих споров между предприятиями следует создать внесудебные альтернативные методы разрешения споров, такие как коммерческий арбиртраж, посредничество, примирение сторон и переговоры. С этой целью, по мнению предпринимателей, необходимо: - создать правовую основу, обеспечивающую развитие системы альтернативного разрешения споров; - создать методику и разработать процедуру коммерческого арбитража, посредничества и примирения сторон; - подключиться к Нью-Йоркской конвенции, гарантирующей взаимное признание решений, принимаемых судебными органами стран-членов этой конвенции. Изучение мнений
руководителей предприятий, представителей основного населения, а также судей и работников судебного аппарата, проведенный в ходе опроса, анализ их суждений и предложений позволил выявить наиболее острые проблемы, связанные с работой судов и оказанием судебных услуг, определить пути расширения доступа населения и деловых кругов к услугам судов, что поможет дальнейшему улучшению судебной системы и станет предпосылкой более эффективного проведения в жизнь задач судебной реформы в Азербайджане. НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 17 ЛИТЕРАТУРА Mәhkәmәlәr vә hakimlәr haqqında Azәrbaycan Respublikasının �a- �a- �a-
nunu. 310-I�, 10.06. 1997. www.genprosecutor.gov.az Mәhkәmә-Hüquq Şurası haqqında Azәrbaycan Respublikasının �a- �a- �a-
nunu. 818-II�, 28 12. 2004. www.genprosecutor.gov.az Konstitusiya Mәhkәmәsi haqqında Azәrbaycan Respublikasının �a- �a- �a-
nunu. 561-II�, 23.12. 2003. www.genprosecutor.gov.az Məhkəmə və hüquq mühafizə orqanları işçilərinin dövlət müdafiəsi haqqında Azәrbaycan Respublikasının �anunu. 586-I�, 11.12. 1998. www.e-qanun.az İcra məmurları haqqında Azərbaycan Respublikasının �anunu.782-I�, 28.12. 1999. www.genprosecutor.gov.az Məhkəmə nəzarətçiləri və məhkəmə icraçıları haqqında Azərbaycan Respublikasının �anunu. 782-I�, 28.12.1999. www.e-qanun.az Məhkəmə qərarlarının icrası haqqında» Azərbaycan Respublikasının �anunu.409-II�D, 24.12. 2002. www.e-qanun.az Abel, Richard L. (1980) «Redirecting Social Studies of Law» in 14 Law and Society Review 803-29. Atkinson, J. Maxwell and Paul Drew (1983) Order in Court: The Or- ganisation of Verbal Interaction in Courtroom Settings. London: Macmillan. Aubert, Vilhelm (1994) Continuity and Development in Law and Soci- ety (Oslo, Norwegian University Press). Banakar, R. and Travers, M. (2005) «Law, Sociology and Method» in Theory and Method in Socio-Legal Research, pp. 1–25. Edited by Banakar, R. and Travers, M. (Oxford: Hart Publishing, 2005). Black, D. (1976) The Behavior of Law (New Haven, Conn. : Yale Uni- versity Press). Cotterrell, Roger (2007) «Sociology of Law» in Encyclopedia of Law and Society: American and Global Perspectives (Thousand Oaks: SAGE). Dalberg-Larsen, Jorgen (2000) The Unity of Law: An Illusion (Berlin, Galda + Wilch Verlag). Deflem, Mathieu (2008) Sociology of Law: Visions of a Scholarly Tra- dition (Cambridge: Cambridge University Press). Ehrlich, Eugen (1936) Fundamental Principles of the Sociology of Law. Cambridge, MA: Harvard University Press (orig. 1912 Grundlegung der Soziologie des Recht). Ferrari, Vincenzo (1990) ed., Developing Sociology of Law. A World- Wide Documentary Enquiry (Milano, Giuffré). Gessner, Volkmar and Ali Cem Budak (1998) Emerging Legal Certain- ty: Empirical Studies on the Globalization of Law (Onati International Series in Law & Society).
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 18 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі Hammerslev, Ole (2007) Encyclopedia of Law and Society: American and Global Perspectives (Thousand Oaks: SAGE). Hunt, Alan & Wickham, Gary (1994). Foucault and law: Towards a sociology of law As Governance. London: Pluto Press. Luhmann, Niklas (2004) Law As a Social System, translated by Klaus A. Ziegert (Oxford University Press). McBarnet, Doreen (1981) Conviction: The Law, the State and the Con- struction of Justice (Macmillan). Nonet, Philippe and Philip Selznick (1978) Law and Society in Transi- tion. Toward Responsive Law. New York: Octagon Books. Podgórecki, Adam (1991) A Sociological Theory of Law. Milano: Dott. A. Giuffre Editore. Podgórecki, Adam (1973) Knowledge and Opinion about Law. Lon- don: M. Robertson. Selznick, P. (1969) Law, Society and Industrial Justice (New York, Rus- sell Sage Foundation). Teubner, Gunther (1996) Global Law Without a State, Dartmouth. Tomasic, Roman (1987) The Sociology of Law (London, SAGE Pub- lications). Travers, M. (1997) Law in Action: The Reality of Law: Work and Talk in a Firm of Criminal Lawyers (Aldershot: Ashgate). Trevino, A Javier, ed, (2008) Talcott Parsons: On Law and the Legal System (Newcastle: Cambridge Scholars Publishing). Ziegert, Klaus A. (1979). �The Sociology behind Eugen Ehrlich�s Soci- �The Sociology behind Eugen Ehrlich�s Soci- The Sociology behind Eugen Ehrlich�s Soci- ology of Law.» International Journal of Sociology of Law 7: 225-73.
Both in the judicial system and in the minds of the population, there are still problems with the past communist regime in modern Azerbaijan. The conducted surveyed allowed to show the character and the essence of this problem and identify the ways of improving the judicial system in the country in line with the requirements of a democratic society. НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 19 The majority of the surveyed believe that democratic transformation of so- ciety cannot be successful and private enterprises cannot develop without legal base and perfect judicial system that are capable of effective protection of private property rights, control after execution of the agreed responsibilities, protection of the rights of economical subjects, creation of stable conditions for the activity of native and foreign investors and foster creation of market relations. One of the reasons for the judicial power not to be able fully satisfies demand for the services is the fact that this demand is artificially lowered because of the distrust of the population to the judicial system. The other reason that lowers demand for the judicial services is lack of economical growth, which doesn’t foster growth of the need in resolution of economi- cal arguments.
It is evident that the observed tendency for activation of the commercial activity and successful implementation of the economical re- forms will foster increase of demand for the services of the judicial system. Study of the opinions of enterprise managers, representatives of the general population and judges and employees of the court machinery, analysis of their judgments and proposals allowed to reveal the most relevant problems related to the work of courts and render of the judicial services, to determine the paths for extension of population’s and business sector’s access to the judicial services, which will help to further improve the judicial system and will become a cause of the more effective implementation of the goals of the judicial reform in Azerbaijan. ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 20 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі KÜLTÜRLER ARASI REKABET VE MILLETLEŞME SÜRECINDE BAĞIMSIZ TÜRK CUMHURIYETLERININ SOSYOLOJIK DINAMIKLERI Doç. Dr. Abulfez Süleymanov(lı) ** Üsküdar Üniversitesi Türkiye, Sosyoloji PhD Giriş 1990’lı yılların başında Sovyetler Birliği’nin çözülmesiyle, bu sistem içinde yer alan Orta Asya ve Kafkasya Türk Cümhuriyetleri bağımsızlıklarını kazanarak, sosyalist idari ve ekonomik sistemden, demokratik ve serbest piyasaya dayalı ekonomik sisteme dönüşüm sürecine girmişlerdir. Geçiş ekonomileri olarak adlandırılan bu ül- keler hem ekonomik hem de sosyal bakımdan eşzamanlı bir biçim- de bir dönüşüm gercekleştirmek durumunda kalmışlardır. Piyasa ekonomisine yönelimin doğurduğu sancılı transformasyon, sosyal altyapıdaki değişim ve devletin ideolojik öncüllerinde farklılaşma ülkelerin nüfus dinamiklerinde çarpıcı bir değişime ve sorunlara neden olmaktadır. Bir yandan sosyalist yaşamdan bariz biçimde ayrılan yeni hayat algısı; öte yandan serbest piyasa ekonomisine geçiş olgusu toplumsal yapı, kültür ve düşünce tarzına yeni açılımlar getirmiştir. Bu anlamda, Türk dünyasındaki sorunların tespiti, çözü- mü, bununla birlikte sadece sorunların değil aynı zamanda; mevcut küresel dinamikler etkisiyle baş gösteren değişim ve dönüşümün ta- rihsel temelli yeni Türk kültürel çevresinin teşekkülünde etkin ola- rak kullanılması için yöntem ve tekniklerinde geliştirilmesi ve her bir toplumsal yaşam alanının araştırma nesnesine dönüştürülerek çözümlemesinin yapılması sorunların karşısında daha cesur tavır alınmasını da beraberinde getirecektir. * Türk Dünyası Sosyologlar Birliği Başkan Yardımcısı НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 21 Bu çalışmada Türk cumhuriyetleri’nin bağımsızlıktan bu güne geçen süre zarfında geçirdikleri sosyo-ekonomik dönüşüm süreci sos- yal, ekonomik ve kültürel boyutları ile incelenmekte, bu sürecin iç ve dış toplumsal dinamiklerden kaynaklanan temel sorunları üzerinde durularak bu sorunların günümüz şartlarında ne oranda aşılabileceği tartışılmaktadır. Milletleşme Sürecinin Dinamikleri Sovyetler Birliği’nin sistemli politikası sonucunda Türk boyları, bazıları boy isimlerine göre bazıları da sâdece yaşadığı coğrafyala- ra göre yeni bir ayrışma ve milletleşme sürecinin içine girmişlerdir. Özellikle dil konusundaki basit farklılıkların uzun süreli çalışmalar sonucu her bir kavim için farklı bir edebi dil belirlenmiş , yeni mil- letler inşa edilmeye çalışılmıştı. Öte yandan Sovyet yönetiminin iz- lediği «böl-parçala-yönet» planlı politikaları sonucunda, günümüzde Türkistan coğrafyasında yaşayan Türk boyları, aralarındaki tarihî, coğrafî birliğe, kültürel ve dilsel benzerliklere rağmen, kendilerini ayrı milletler olarak tanımlamakta ve kendi boy adlarını Türk adının alternatifi ve eşiti bir ad konumuna yükseltmiş bulunmaktadırlar. Bağımsızlığı takiben, milletleşme süreci, bölge ülkelerinde bir devlet politikası olarak yürürlüğe konmuştur. Milletleşme politikası- nın temel amacı, Sovyetler Birliği’nin yıkılışından sonra ortaya çıkan kimlik ve ideoloji boşluğunu doldurmak ve milli birliği ve homojen- liği sağlamaktı. (Süleymanlı, 2006: 315) Milli devlet dilinin gelişimi, milli tarih yazımı, devletin sembollerinde milli öğelerin kullanılması, Sovyet döneminde değiştirilen yer adlarının aslına uygun bir şekilde
iade edilmesi, Sovyet döneminde idam edilen aydınların fikri mirası- nın canlandırılması, şehirlerde inşa edilen yeni binaların mimarisinde
milli öğelere ağırlık verilmesi, eğitim ve diğer propoganda araçla- rıyla
milli değerlerin yeniden canlandırlmaya çalışılması bu sürecin somut örneklerini oluşturmaktadır. Fakat bu süreç hiç de kolay iş- lememektedir. Nitekim inşa halindeki milli kimlik süreci, üç temel sebepten dolayı, farklı kültürlerin etkisine açıktır. Birincisi, bölge coğrafi olarak farklı kültürlerinin kesişim noktasında yer almaktadır. Bu süreç içerisinde vukubulan kültürler-arası rekabet, Orta Asya’da- vukubulan kültürler-arası rekabet, Orta Asya’da- ki güç mücadelesinin gözardı edilemeyecek bir boyutudur (Kuru, 2002:75) İkincisi, Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra, bölgenin bir çok ülkesinde bir kimlik krizi ve kültürel boşluk doğmuştur ve ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 22 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі böylece farklı
kültürlerin etkisine açık hale gelmiştir. Son olarak da, günümüzde küreselleşme, özellikle de hızla gelişen ve sınır tanıma- yan iletişim teknolojileri sayesinde, kültürler-arası iletişimi ve etki- leşimi artırmaktadır. Bunun sonucunda nüfusun yaygın bir biçimde yabancı kültür akımlarının tek yönlü bir etkisine maruz kaldığı göz- lenmektedir. Bu bağlamda, insanların beğeni ve ilgi alanlarının, özel- likle son yıllarda, ciddi bir değişim ve dönüşüm sürecinden geçtiği, bu sürecin Batı kültürü referanslı yeni adet ve alışkanlıklar doğurdu- ğu
söylenebilir. Milletleşmenin önünde diğer önemli bir engel bu ülkelerde Sov- yet öncesi süreçte ve kısmen Sovyet döneminde de kendini gösteren ve çeşitli adlarla isimlendirilen aşiretçiliğin, bölgeciliğin (Kuzey-Gü- ney ayrışması gibi) ve klan siyasetinin etkisinin günümüzde koruna- rak devam etmesidir. Nitekim siyasi ve toplumsal yaşamın bir çok alanında kişinin klan ve bölgesel aidiyeti, sahip olduğu aile-akraba bağları, dayanışma gruplarının ona olan desteği, ait olduğu siyasi elite olan sadakati ve bağlılığı karar unsurlarındandır. Bu tutumun özellik- le oy verme davranışlarında, yönetici elitlerin belirlenmesinde, siyasi gücün ve kaynakların dağılımındaki etkisi önemlidir. Bazı araştır- macılara göre bölge insanının kendilerini tanımlarken kullandıkları öncül kimlikleri ait oldukları aşiret ve bölge temelinde oluştuğu için de millet olma ve bunun getireceği birlik duygusu daha küçük alt kü- melerde sınırlı kalmıştır. (Öraz 2012: 233) Dolayısıyla yetmiş dört yılın ardından kazandıkları bağımsızlıkları ve akabinde kurdukları devletleri de bu ikili yapının etkilerini pek çok açıdan hissetmektedir. Aynı zamanda bu durum toplumsal dayanışma ruhunu olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan, milli kimliğin yeniden inşası doğrultusunda bu ülkelerde yapılan icraatların daha ziyade meselenin sadece biçim- icraatların daha ziyade meselenin sadece biçim- sel/görsel boyutu ile sınırlı kaldığı gözlenmektedir.
Halbuki esas olan, bu ülke insanlarının aralarında varolan/varolduğuna inanılan dayanışma duygusunun ve bundan kaynaklanan toplumsal aidiyet ve yeni bağımsızlığını kazanmış devletlerine sahip çıkma duyğusunun gerçekleştirilebilmesi ve bu bağlamda biçimsel simgelerin gerçek- ten ulusu temsil edecek anlamlar kazanmasıdır. Kısacası, buralardaki esas sorun, simgesel/biçimsel uluslaşmadan ziyade, özsel/bilişsel bir uluslaşmanın gerçekleşmesidir. (Kurubaş, 2006: 123)
НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 23 Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nde Geçiş Ekonomileri Uy- gulamasının
Bir toplumun kültürel gelişim süreçlerini o toplumun ekonomik, sosyal ve siyasal kurumlarından ayrı düşünmek mümkün değildir . O halde, Türk cumhuriyetlerinin içinde bulunduğu ekonomik ve sosyal koşullara bakmamız yararlı olacaktır. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, 1990’lı yılların başlangıcından itibaren uzun süren merkezi planlı ve dışa kapalı modelden, piyasa mekanizmasının hâkim olduğu dışa açık bir modele geçme hususunda ekonomik dönüşüm programları başlatmışlardır. Bu ülkelerde yaşa- nan dönüşüm sürecini belki diğer geçiş ekonomilerinden bazı nokta- larda farklı şekilde ele almakta fayda bulunmaktadır. Zira bu ülkeler, gerek SSCB’nin oluşturulması sürecindeki zorlama birlikteliğin sos- yal, kültürel ve dinsel açıdan daha sancılı geçmesi; gerekse SSCB tarihi boyunca yaşanan kültürel yabancılaştırma dayatmaları, ekono- mik olarak doğal kaynak deposu olarak görülmesi nedeniyle, dağılma sonrasında yaşanan dönüşüm sürecinde farklı sıkıntılarla karşılaşaş- mışardır.
Bu açıdan bakıldığında, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, bağım- sızlıklarını ilan etmelerinden itibaren mücadelelerini sürdürmede yolun bir kısmını tamamlamışlardır. Ekonomilerini merkeziyetçilik- ten kurtarmada, uluslararası bağlantıları gerçekleştirmede, üretim ve ticarete konu olan malları çeşitlendirmede dikkati çeken reformlar gerçekleştirmişlerdir. ( Güngör
, 2001: 510 ) Ancak, diğer geçiş ekono- mileri ile karşılaştırıldıkları zaman, daha alınması gereken çok yol olduğu
görülmektedir. Bütün cumhuriyetlerde farklı hızlarda süren özelleştirme temelinde bir liberalleşme çabası görünse de, hem ani yoksullaşmanın yol açtığı sorunlar, hem de özelleştirmelerin göster- melik kalması bu çabaları zora sokmaktadır. (Kurubaş 2006: 129) Bilhassa sosyalist sistemden miras kalan gelir dağılımındakı den- gesizlikler yeni düzende kendisini daha belirgin bir şekilde ortaya koymaktadır. Nitekim BM İnsani Gelişme İndeksine göre Orta Asya Cumhuriyetleri orta insani gelişmişliğe sahip ülkeler arasında yer al- al-
maktadırlar. Bu cumhuriyetlerde gelir dağılımı bozuk ve kişi başına düşen gelir düzeyi düşük ülkeler sırasında yer almaktadır. Bu nedenle söz konusu cumhuriyetler öncellikle gelir dağılımındaki bozukluğu gidermeli ve yoksulluk sınırı altında yaşayan nüfusun toplam nüfusa ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 24 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі oranını azaltabilecek dinamikleri geliştirebilmektir. Bu dinamiklerin gelişmesinin önünde ise sosyalist sistemin kalıntılarının kültürel ola- rak toplumun içerisine yerleşmesi en büyük engel olarak görülmekte- dir. ( Yüce 2006:20; Aydıngün 2013: 1011) Diğer taraftan bu ülkelerin sahip olduğu doğal kaynak zenginliği (özellikle petrol ve gaz), SSCB’nin oluşumu aşamasında tamamen bir dezavantaj; dağılma ve dönüşüm sürecinde ise kısmen avantaj ve kıs- men de dezavantajlar yaratmıştır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından özellikle Hazar havzası Türk cumhuriyetlerinin (Azerbay- can, Kazakistan, Türkmenistan) petrol ve doğal gaz zenginliği ekono- milerinde değişimi geçekleştirmek için gerekli kaynakları sağlamak ve geçiş döneminin sıkıntılarını hafifletmek için önemli bir kaynaktı ve bölge ülkeleri bu kaynakları kullanarak bir takım ekonomik reform ve yatırımları gerçekleştirmeyi başardılar. Örneğin bu kaynaklara sahib olmayan Kırgızistan ekonomik yatırımları gerçekleştirmede mali sıkıntılarla karşılaştığın söyleyebiliriz. Fakat öte yandan eko- nomik gelişmenin sadece doğal kaynakların ihracı üzerine kurulmuş olması ülke rezervlerinin tükenmesi , tüketici bir toplum haline gel- mesi ve sosyal adalet ilkesinin aksine olarak nüfusun yalnız küçük bir grubunun faydalanması, çoğunluğun yaşam düzeyinin düşmesi sonu- cunu doğurmaktadır. Dolayısıyla ekonomilerini sadece doğal kaynak- lara ve tek sektöre dayandıran ülkelerin hem iç hem de dış ilişkilerde bağımsızlıklarını zedeleme ihtimali yüksektir. Aynı zamanda ekono- minin sadece enerji sektörüne bağımlı olması bazı sosyo-ekonomik olumsuz sonuçlar da doğurabilecektir. Enerji sektörüne vasıflı işgü- cü ve araçların akımı diğer sektörlerin gelişim potansiyelini olumsuz yönde etkileyecektir. (Bulut 2013, 399) Bu anlamda doğal kaynak zenginliğinin yarattığı ulusal ve yönetsel düzeydeki sonuçları da ge- rek sosyal, gerekse siyasal yapılanma göstergelerinin yorumlanma- sında ve değerlendirilmesinde dikkate almak gerekmektedir (Demir, 2002: 171 ).
ve Katmanlar Üzerine Etkisi. Yeni sosyo-ekonomik yapının oluşumu ve beraberinde yeni bir dünya görüşünü getiren piyasa ekonomisi, doğal olarak, Sovyet dö- nemindeki sosyalist ekonominin şartlarından doğan hayat tarzına nis- petle yeni ve değişik bir yaşam, insan ve toplum anlayışının ortaya
НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 25 çıkmasına yol açmıştır. Bu durum, Türk topluluklarında toplumsal ya- pıyı, kültür ve dünya görüşünü de derinden etkilemiş, daha da ötesi, çağdaş dünyada cereyan eden ve Türk dünyasında da kendini gösteren küresel değişimler temel kurumsal dönüşümlere de yol açmıştır.
Yukarıda ana hatlarıyla ortaya koyduğumuz gelişmeler, toplu- mun değer ölçülerinin yeni dönemin taleplerine uygun bir biçimde değişime maruz bırakmıştır. Bu değişimden en fazla nasibini alan ise aile kurumu olmuştur. Sovyet döneminde milli ve dini asimilasyon politikalarına karşı Türk topluluklarının en önemli güç kaynakların- dan biri olan aile kurumu, özet bir biçimde ifade etmeye çalışırsak, çok farklı kanallar aracılığıyla (televizyon programları, diziler, in- ternet vd.) geleneksel aile yaşamını değiştirmiş, aile değerleri siste- minde dönüşümler yaşanmasına neden olmuştur. Ailenin her türlü etkilenmenin odağında bulunması, gerçekte toplumsal değişmenin aile özelinde ortaya çıkan bir aşaması olarak kabul edilmelidir. Bu ülkelerde ailenin dayandığı temel değerler, özellikle ekonomik yönü, onun sosyal statüsü ve yaşama geçirilen çeşitli fonksiyonları günü-
müzdeki sorunsal alanı teşkil etmektedir. Aile yapısında ve onun ihtiva ettiği değerlerde önemli değişimler yaşanmaktadır. Sosyal bir kurum olarak aileye ilişkin olumsuz yaklaşımlar hemen hemen tüm Türk topluluklarında boşanmaların sayının çoğalmasında, evli-
lik dışı doğum oranların artmasında ve geleneksel aile değerlerinin yıkılmasında kendini hissettirmektedir. Türk toplumlarının aile yapısında dönüşümlerin araştırılması ve yeni sosyo-kültürel durum çerçevesinde modernlikle gelenekselliğin karşılaştırılması yeni olana doğru bir değişim geçirdiğini göstermektedir.( Süleymanov, 2009: 215-218
). Yoğun sosyal ve kültürel dönüşümlerin etkileri, toplumun bütün katmanları açısından önemlidir. Ancak bu sürecin, sosyo-kültürel ve sosyo-psikolojik etkileri, toplumun bilhassa genç kuşakları üzerinde daha yoğun olarak hissedilmekte ve gözlenmektedir. Küreselleşme- nin olumsuz etkileri ve teknolojinin değiştirdiği iletişim alışkanlık- ları gençlik üzerinde olumsuz etkiler
meydana getirmektedir. Farklı kültürlerin değerlerini sorgulamadan benimseme, ortaya çıkan yeni durumlara hemen uyum sağlama, hızlı tüketim özellikleri ve bitmek tükenmek bilmeyen enerjileriyle gençler, bu ülkelerde küresel popü- ler kültür araçlarının en büyük hedef kitlesi halindedirler. Nitekim
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 26 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі gençliğin önemli bir bölümünü pop sanatçılığı, mankenlik, futbolcu- luk gibi şöhretli meslekleri kendilerine uygun meslekler olarak ide- alize etmeye başladıkları görülmektedir. Gelecekte gençlerdeki bu kişilik yapılanmasının ve yaşayış tarzının bireyler, aileler ve toplu- mun geleceği için ciddi bir tehdit olduğu düşünülmektedir. Zira eğer bir toplumda uzun süren kronik toplumsal sorunlar varsa, o toplu- mun sosyal ve kültürel değerler sisteminde ve buna bağlı olarak da insan ilişkilerinde ciddi rahatsızlıklar ortaya çıkar. Sosyolog İsmail Doğan bu rahatsızlıkların iki şekilde ortaya çıkabileceğini söyler : birincisi bireyin topluma yabancılaşması diğeri toplumun bireye nasıl davranacağını dikte ettiği bir toplumsal ilişkiler ağı. (Doğan, 2002:267 ) Bu bağlamda Türk Cumhuriyetlerindeki durumu değerlendirdiğimiz zaman bireyselleşme ve yabancılaşma süreçleri sonucunda kimlik arayışları içinde olan bir gençliğin ortaya çıktığı görülmektedir . Bu olumsuz sonucun ortaya çıkmasında günümüz yaşam koşullarının ve dünyanın gelmiş olduğu noktanın etkisi çok fazladır. Kısa zamanda şöhret olma ve para kazanma arzusu, gençlerin kendi niteliklerini geliştirmeden, kendine ve yeteneklerine emek vermeden, kendilerini beslemeden yaşamalarına neden olmaktadır.
Gençlik bir toplumun geleceği ve en büyük kaynağıdır. Gençle- rin iyi bir eğitim alarak yetişmeleri milli ve manevi değerlerine sahip çıkarak iyi birer yurttaş olmaları bu ülkelerin bağımsızlığının bekası açısından son derece önem arzetmektedir. O nedenle genç kuşakların
yeni dünyaya ve değişimin getirdiği yeni değerlere sancısız ve sıkın- tısız adapte olmalarını sağlayacak nitelikte projelerin üretilmesine ciddi ihtiyaç bulunmaktadır. Sonuç 1980’li yılların sonunda sosyalist anlayışın iflas etmesi ve SSCB içinde bulunan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin merkezi planlama ekonomilerinin piyasa ekonomisine dönüşme sürecine girmeleriyle birlikte, bu ülkelerde ekonomik ve sosyal yaşamın her alanında yeni bir dönem başlamıştır.
Sovyet dönemindeki sosyalist ekonominin şartlarından doğan hayat tarzına nispetle yeni ve farklı bir yaşam, in- san ve toplum anlayışı ve dünya görüşünü beraberinde getiren piyasa ekonomisi, Türk topluluklarında toplumsal yapıyı, kültür ve ekono- milerini derinden etkilemiş bulunmaktadır. Eski değer ve normlar sorğulanırken yerine yenileri konulmaya çalışılmaktadır. Ancak, bu- НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 27 nun kısa zamanda gerçekleşmesi pek kolay görünmemeketedir. Ni- tekim küreselleşmenin ve kültürel yozlaşmanın etkisiyle toplumsal kurumlar ve katmanlarda ortaya çıkan sorunlar, eski dönemin kültürel ve ideolojik mirası bu süreci zorlaştıran etkenlerdir. Aynı zamanda bu dönemeçte toplumun temel taşı olan aile yapısında, bağımsızlık süre- cinin lokomotifi olan gençlik üzerinde bir takım kaygılandırıcı geliş- meler yaşanmaktadır. Bu sorunların çözümü bütün Türk toplulukları- nın bizzat kendi özgür iradeleri ile katılım sağlayacaklar platformlar ve geliştirecekleri sivil toplum hareketleri merkezli yeni dayanışma odaklarının teşekkülüyle mümkündür. KAYNAKÇA AKDİŞ, M. «Orta Asya Türk Cumhuriyetleri İle Ekonomik, Sosyal, Kültürel İlişkiler-Bölgeye Yabancı İlgisi ve Beklentiler�, http://makdis.pa- �, http://makdis.pa- , http://makdis.pa- mukkaleedu.tr/mak5htm, 09.12.2002 AYDINGÜN, A. (2013) «Sovyet Sonrası Kazakistan’da Toplumsal ve Siyasan Dönüşüm: Kısa bir Değerlendirme» Yeni Türkiye Dergisi, Sayı:53- 54(Türk Dünyası Özel Sayısı) BAL, H (2004 ) « Geçiş Ülkelerinde Yolsuzluk ve Kayıtdışı Ekonomi: Kır- gızistan Bavul Ticareti Örneği » , İşletme ve Finans Dergisi, 72-92, Sayı: 219. BULUT, C. SÜLEYMANOV, E. HASANOV, F. (2013) �Azerbay- �Azerbay- Azerbay- can’ın Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecinde Karşılaştığı Sorunlar ve Çözüm Arayışları», İnternational Conference on Eurasian Economies St. Petersburg – Russia 17-18 September 2013, Ed. Sarı,S. Beykent University http://www. eecon.info/books/eecon2013.pdf DOĞAN, İ. (2002) Sosyoloji, İstanbul: Pagem Yayıncılık DEMİR,
« Kazakistan�da Geçiş Ekonomisi Uygulamaları Ve Piyasa Ekonomisine Geçiş Süreci » , Dış Ticaret Dergisi, Sayı: Özel Sayı, 158-179,. KURU, A (2002) ‘Between the state and cultural zones: Nation-build- ing in Turkmenistan,’ Central Asian Survey, Vol 21, No 1, KURUBAŞ, E. (2006) «SSCB Sonrası Türk Cumhuriyetlerinde Yeni Uluslaşma Süreçleri Üzerine Bir Değerlendirme� , Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt 2, No: 5 ss.112-133, GÜNGÖR, B. 2001 «Post-Komünist Geçiş Sürecinde Dünyada ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Ekonomik kalkınma Çabaları ve Sonuçları», Türk Cumhuriyetleri(der.E.G.Nascali), Sota yay., Haarlem, s.505-516 SÜLEYMANLI, E (2006), Azerbaycan Türkleri Milletleşme Sürecin- de. İstanbul Ötüken Yay.
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 28 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі SÜLEYMANLI, M (2013) Küreselleşmenin Azerbaycan Kültürüne Yansımalarına Dair http://www.gunaskam.com/tr/index.php?option=com_ content&task=view&id=38&Itemid=1 SÜLEYMANOV, A., (2009) � Çağdaş Türk Toplumlarında Aile ve Ev- � Çağdaş Türk Toplumlarında Aile ve Ev- Çağdaş Türk Toplumlarında Aile ve Ev- lilik İlişkileri�, Sosyal Siyaset Konferansları, 58 kitap, 197-217, İstanbul SÜLEYMANOV, A., (2009) Türk Dünyasında Düşünce Sorunları ve Sosyal Bilimler. Fourth İnternational Conference of The Asian Philosophical Association (İCAPA 2009 ), The Path To Alliance of Civilizations Throuch The Asian Comminity, 4-6 November 2009 İndonesia, ss.91-97 MACKELLAR, Landis, Wörgötter, Andreas, Wörz, Julia., (2000) «Economic Development Problems of Landlocked Countries», Transition Economies Series, No.14, Institute For Advanced Studies, Wienna, January DEMİR ÖRAZ, S. (2012) �Kırgız Siyasi Hayatında Aşiretçilik Ve Klan Siyase- Kırgız Siyasi Hayatında Aşiretçilik Ve Klan Siyase- ti», Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / XII/1 (Yaz), s.211-238) YÜCE, Mehmet , ÖZBEK, M. (2006) «Orta Asya Türk Cumhuriyet- lerinde Sosyo-Ekonomik Boyutlarıyla Yoksulluk Olgusu Üzerine Bir De- ğerlendirme», AKADEMİK BAKIŞ Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694 – 528X Sayı: 10 Eylül 2006 COMPETITION BETWEEN CULTURES AND SOCIOLOGI- CAL DYNAMICS INDEPENDENT TURKIC REPUBLICS IN THE PROCESS OF NATIONBUILDING Doç.Dr.Abulfez Süleymanov(lı) Uskudar University, Turkey, Candidate of Sociological Sciences With the collapse of the Soviet Union in the early 1990s Turkic republics of Central Asia and the Caucasus which were the part of the Union received their independence and embark on the path of transformation from social- ist command economic system to democracy and market economy system. These so-called transition countries have been forced to implement parallel social and economic transformation. Painful transformation generated by the reorientation towards a market economy, reforms in the social infrastructure and differentiation of ideological priorities of these states led to a dramatic change in the dynamics of population growth. This paper considers a process of socio – economic transformation of the Turkic republics in the period af- ter the acquisition of their independence from social, economic and cultural points of view. It also examines the difficulties generated by the internal and external social dynamics of this process and possible ways to overcome НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 29 СОЦИОЛОГИЧЕСКАЯ ДИНАМИКА НЕЗАВИСИМЫХ ТЮРКСКИХ РЕСПУБЛИК В ПРОЦЕССЕ МЕЖКУЛЬТУРНОЙ КОНКУРЕНЦИЯ И ФОРМИРОВАНИЯ НАЦИЙ Сулейманов Абульфаз Университет Ускудар, Турция, кандидат социологических наук С распадом Советского Союза в начале 1990-х годов находящиеся в его составе тюркские республики Центральной Азии и Кавказа, получив свою независимость, встали на путь трансформации из социалистической командно-административной экономической системы в систему демократии и рыночной экономики. Эти так называемые страны с переходной экономикой были вынуждены осуществить параллельную трансформацию как с социальной, так и экономической точки зрения. Болезненная трансформация, порожденная переориентацией к рыночной экономике, преобразования в социальной инфраструктуре и дифференциация в идеологических приоритетах государств привели к резкому изменению динамики роста населения. В этом исследовании с социальной, экономической и культурной точек зрения рассматривается процесс социально-экономичекой трансформации тюркских республик в период после обретения ими независимости, а также исследуются проблемы, порожденные внутренними и внешними социальными динамиками этого процесса, и возможные пути их преодоления.
ТҮРКІТІЛДЕС ЕЛДЕР ДАМУЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СТРАТЕГИЯЛАРЫ 30 Түркітілдес елдер әлеуметтанушыларының V Конгресі ВЕНГРИЯ INSTITUTIONALIZATION OF NATIONHOOD, SOCIAL JUSTICE AND A NEW CULTURE OF DIFFERENCE IN POST-SOVIET SOCIETIES Pal Tamas Doctor of Sociological Sciences, Professor of Corvinus University of Budapest �Trains in this parts went from East to West and to West to East… On either side of the railway lines lay the great wide spaces of the desert – Sary Ozeki, the Middle land of the yellow steppes. In this parts any distance was measured in relation to the railway, as if from the Greenwich meridian� Chingiz Aitmatov, 1980 1991-2014 in CA: change and continuity Dramatic changes and astonishing continuities -- we should pay more attention to the continuities, until now from a theoretical point of view we ignored them (and consumerism and Islam are both new ideologies in the region) «when the Soviet Union was dissolved, it has replaced by ... the Union, only with more border guards, more custom posts, more „tax” collectors, more state inspectors...» Stephen Kotkin, Princeton НАЦИОНАЛЬНЫЕ СТРАТЕГИИ РАЗВИТИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН
V Конгресс социологов тюркоязычных стран 31 INTERACTIONS CRI Ranking Enterprise Capacity Government capacity People-Civil Society Capacity Kazakhstan 20 31
24 Russia
62 67 70 52 Ukraine
67 62 86 46 Israel
6 3 10 8 Saudi Arabia 8 6
20 Lithaunia 17 22
15 Poland
24 32 29 19 Bertelsmann Transformation Index 2003-2014 Rang status- index Status index Democ- racy status Statehood intensity Political жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|