Национальное воспитание

12

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 8.82.82-8

Қ. Бөлеев

Тараз инновациялық-гуманитарлық университеті

«Педагогика және бастауышта оқыту әдістемесі» кафедрасының профессоры, педа-

гогика ғылымдарының докторы.

А. Өмірзаққызы 

Тараз инновациялық-гуманитарлық университеті

магистранты

ҚАЗАҚ АҚЫН-ЖЫРАУЛАРЫНЫҢ ТӘЛІМ-ТӘРБИЕЛІК ОЙ- ПІКІРЛЕРІНІҢ 

ЗЕРТТЕЛУ ЖАЙЫ

Ғылыми  мақалада  қазақ  ақын-жырауларының    шығармашылықтарындағы  тәлім-

тәрбиелік  ой-пікірлерінің  зерттелу  жайы  ғылыми  сарапталған.  Ақын-жыраулардың 

шығармашылықтардың ұлт тәрбиесіндегі алатын орны мен бүгінгі күн тәрбиесімен байланы-

сы туралы айтқан ғалымдардың пікірлері ғылыми тұжырымдардың орны мен ғылымилығына 

зерттеу  жасалған.  Қазақ  ақын-жырауларының  шығармашылықтарының  бүгінгі  күнде  де 

өзекті орынға ие болып отырғандығы нақты ғылыми мысалдармен келтірілген. 

Түйін сөздер: қиял, ойлау, есте сақтау, әдіс, аңыз, тәрбие.

В статье раскрыта как народная педагогика располагала многочисленными средствами, 

методами и приемами воспитания, подготовки подрастающего поколения к самостоятель-

ной трудовой жизни.

В воспитании детей широко использовались все жанры устного народного творчества. 

Сказки, легенды, шежире и дастаны рассказывались с большим мастерством, с учетом уров-

ня развития воображения, мышления, с использованием наглядных методов в сочетании с 

образным, выразительным языком.

Ключевые слова: Воображение, мышление, память, метод, легенда, воспитание.

In article it is opened as the national pedagogics had numerous means, methods and methods of 

education, preparation of younger generation for independent labor life. In education of children 

all genres of folklore were widely used. Fairy tales, legends, and dastana were told a shezhira with 

big skill, taking into account a level of development of imagination, thinking, with use of visual 

teaching methods in combination with figurative, expressive language.

Keywords: magination, thinking, memory, method, legend, education.

 Қазақ әдебиетінің сан ғасырлар бойы та-

мыр жайған ең қуатты түрі, ұлттық көр кем-

дік талғам мен көз қарас ты қа лып тас тыр  ған, 

ше бер  ліктің  ерекше  өр негін  кес  те  леп,  сөз 

өне рі  нің те рең құдіре тін танытқан ақын-жы-

рау лар  шығар  ма шылығы  –  мұра лық  өр  нек -

терді  жетіл  діріп,  ұлт тық  құн  ды  лық ты  жа  ң-

арт  қан  ай рық ша  сана  өрнегі,  тә лім-тәр бие 

бұ  лағы.  Ақын-жыраулар  деп  не ге  бір ге  ай -

т а мыз. Бұл құбы лысқа дүние та  ным  дық сар-

ап  тама,  фи ло  софия лық  тал дау  жа сау  бары  -

сын  да  халықтық  салт-дәстүр  мен  та мыр   лас, 

же  ке  тұл  ға  ның  қа   білет-қасие ті  мен  ұш     тас 

ек ен   ді гін тани  мыз. Өйт  кені, ақын да жыр  шы 

да елі мен жері  нің қа  мын ой  л а   ған, ұлт тық ой 

дүни е  сін жалғастырған өн ер ие ле рі. Ақын – 

по э    зия лық  туын  дылар  дың  тұ тас  қам  ти  тын 

шығар   ма шыл  да рын  иесі.  Ақын  болу  –  ал-

ғыр       лық ты, көре  ген дікті, жіті бай  қам   паз   дық-

ты, терең білім   паз   дық  ты та  лап етеді.  Оның 

ой  -қия лы өткір, жүй рік, се зім   тал және әс ер-

лі. Өз қа  білеттері ар қы  лы ақын  дар таби ғат қа 

да  жан  бі тіріп,  елі  мен  хал қына  қорған  бо-

ла  ды. 

Ақындық өнер табиғаты туралы тұңғыш 

мо но г рафиялық еңбек жазған әде  бие т  ші ға-

13

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

лым Е.Ысмаилов «Ақындар» атты ең бе  гін   де 

жал пы суырып салма ақын дық өнер туралы 

 бұ  рын-соңды айты лып жүр ген пікір     лерді са-

ра       лап,  бір  жүйеге  кел т іріп,  тың  тұжы         рым  -

дар  жа  сайды.  Мәсе   лен,  халық  ақын     дары 

ту  ра    лы:  «Бұл  жүйедегі  ақын   дар  хат  біледі, 

өз шы    ғар маларын өздері қағаз ға түсі ріп жа -

за  біле  ді,  шығар   маларында  жазба  ақын  дар -

дың  көр  кемдік  әдістері  көрініп  отыра  ды. 

Со ны    мен  қатар,  бұлар  өлең-жырды  суыр-

ып  салып  та  айтады,  шығарма ларында,  не  -

гі      зі     нен,  халықтық  стильді  кө бірек  сақ тай   -

ды,  халықтық  әңгіменің  сарыны мен  жыр   -

лай   ды»,  -  деп  түйеді.  Өз  еңбегінде  ға лым 

ақ ын     дар  сегіз  қырлы  бір  сырлы  өн ер  иесі 

екен    ді гін, олардың бойынша бір не ше өнер-

дің  қа бы сып  жат  қандығын  тал дап,  айтады. 

«Ақын»  ұғымына  жыршы,  бая н даушы,  су-

р  ып  салма  деген  ұғымдарды  сый дыр а ды. 

Ал,  жырау дың  басты  белгілері  өз  жа ны нан 

өлең  шығаратын  болуы,  жаны  мен  тә ні  та-

за,  рухани  көреген,  жасампаз  тұлға  бол уы. 

Яғ  ни, жыраулар ақындықпен қатар, өз хал -

қы    ның рухани тірегіне айналып, ел мен жер-

ді  бас   қарушылармен  тең  дәрежеде  бол ған. 

Олар  дың мәртебесі әр заман легінде өз ін   дік 

си пат  пен ерекшеленіп отырған.  Осы себепті 

де,  «Жырау  –  қазақ  дәстүрлі  по э  зия  сы ның 

бас  ты өкілі, сүйемел деп  жыр шы  ға  рушы ерен 

тұл  ға, хан мен билер дің ақ ыл гөйі, хан ор  да-

сын     да ғы  халық  жар шы  сы».  Жырауларды 

ха  лық қадір тұтып, ел ба сы  на қиын-қыстау 

күн туғанда ақыл-кеңес сұ ра ған. Осы себеп-

ті  де,  ақын-жыраулар  де ген  ұғымды  әдеби 

фе   но     мен ғана емес, ди дак ти калық ой-пікір -

лер    дің  асыл  арнасы  ре тін де  қарастыру  қа-

жет.  Сонда  ғана,  олар дың  шығар ма шылық-

та  р  ы   ның  ұлттық  тәрбиелеудегі  зор  үлесін 

ба  ғам    дауымызға  болады.  Ең  бастысы  ақ-

ын-жыраулар  арқалы  ақындықты  ту  етіп, 

ел ді  бірлікке  үндеп,  тәуелсіздігімізді,  ру ха -

ни  еркіндікті  жырлады.  Ұлттық  сана-се зім 

мен  этномәдени  өрнегін  үйлестір ген  ақын-

жырау лар шығармашылығы - тәлім-тәрбие-

нің әлеуметтік-психологиялық мазмұнының 

ма ңыз дысы.  Ақын-жыраулар  адамгершілік-

эти ка лық  көзқарастарымен,  білім  беру  мен 

тә  лім-тәрбиенің  үлгілерін  ұлттық  сипатта 

жаң ғыртып қана қоймай, өздерінің ойларын 

жара тушы құдіреттің атынан жеткізді. Исла-

ми құн дылықтар мазмұнындағы ойл ары ол-

ар   дың  сол  қоғамдағы  бедел-абыройын  арт-

ты    рып қана қоймай, ақындықтың құдіретін 

ас қақ татты. 

Демек,  ақын-жыраулар  деп  ел  қорғаны 

бо л     ған, өз туындысын өздері жеткізген  по-

э              з  ия   лық шығармалар автор ларын айта

 

ды ек-

ен      біз.  Поэзияны  шынайы,  киелі,  ас ыл   өнер 

ре  тін де  ұғынып,  қадірлеген  ақын-  жыр   ау   -

лар қай қоғамда болмасын ру   хани тәр    бие   нің 

жаршысы болды. Адамгер   шілік қа  ғ и  дат тар-

ды қандай тәсілмен бол  ма сын ха лық         қа, ер-

тең  гі  ұрпағына  жет кі зу ге  тыр ыс  ты.  Ақын-

жыр  аулар  шығар ма шылы ғы    ның  тер ең  тә -

лім-тәр биелік сыр лары ұлт  тық педа го    ги ка да 

бір ша ма зерттеліп, зерделенуде. Атап айта-

тын бол  сақ, жыршы, жүз жасаған абыз ақын 

Жамбыл  Жабаев  поэзиясының  педаго ги    ка-

лық  құндылықтары  туралы  М.Көккозова, 

зар   за ман  ағы  мы  ның  көрнекті  өкі лі 

Дулат  Бабатайұлы  мұрағаттары  негізін де 

Ш.Жұматаева, XV-ХІХ ғасырлардағы ақын-

жы р   ау лар поэзиясындағы педагогикалық ой-

пі  кі р  лер хақында С.Қалиев, М. Әбдікаримов, 

М.Елубаева,  т.б.  келелі  еңбектер  жазды. 

Десек те, әрбір ақын-жыраудың жыр шумақ -

тар ын   дағы  педагогикалық  ой-пікірлердің 

те  р ең сырлары одан да ары жан-жақты зерт-

теу ді, тәлімдік табиғатын кең тұрғыда бағам-

да   туды қажет етеді. 

Ұлттық өркениеттің үлкен caпaлық epeк-

шe   лiгiн қалыптастыруда aқын-жыpayлapдың 

pө лi  өлшeyciз.  Aқын-жыpayлap  шығap мa-

шы     лы ғындa  aдaм  тaбиғaттың  бip  бөлшeгi, 

тa   мa   шa  жapaтылыc  peтiндe  қapacтыpылды. 

Oлap  aдaмның жeтiлyiн oның  жaнымeн бip   

-құл  ық    тың гeocaяcи жәнe әлeyмeттiк acпeк-

тi л  ep   дiң    нaқты  кeзeңдepiнe  cәйкec  кeлeтiн 

aдaм   дық  фopмaлapы  құpылғaн  aдaмзaттық 

дa мy дәyipi. 

Жыpayлap мeн aқындap бaтыpлық пeн пa-

т pиoттық, бaтыpлap мeн xaндap тypaлы ғa     нa 

жaзып қaнa қoймaй, қapaпaйым xa лық мүд-

дe ciн дe қopғaды. Ocы ceбeптi дe қaзaқ xaл-

қы ның pyxaни өмipi мeйлiншe бaй, көп түpлi 

14

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

мaзмұнғa  иe  бoлып,  aдaм  жaқ cы лық  пeн 

жa мaн дық  қapым-қaтынacтap  жa caй  бiлe -

тiн,  жaқcы-жaмaн  қыpлapымeн  көpi нe  aл a -

тын  көпдeңгeйлi,  көпacпeктiлi  жapa ты лыc 

peтiндe түciндipiлдi. 

Жыpayлap пoэзияcы – xaлқымыздың нeшe 

ғacыp лық өмipiн өнep өpнeгiнe, aқыл cөзiнe 

бeй нeлeп  түcipгeн,  өшпec,  өлмec  мұpaмыз. 

Жыp ay  лap  шығapмaшылығы  өмipлiк  фaк 

 

тi-

лep  мeн  нaқты  aдaми  әpeкeттepгe  нeгiз дeл-

гeн   дiктeн yaқыт пeн кeңicтiк. 

Жыpay лap  пoэзияcы  xaлықтың  бacынaн 

өт    кep гeн  тapиxи  oқиғaлapды,  oның  apмaн-

мұ p a  тын,  кeшipгeн  ayыpтпaлықтapын  жыp    -

лay  мeн ғaнa бaғaлы eмec, eлдiң caя cи -әлey-

мeт тiк  тipшiлiгiн,  oйcaнacын,  дүниe тa ны     -

мын көpкeм бeйнeлi тiлмeн бepe бiлyiмeн дe 

бaғaлы.

Жыpayлap пoэзияcы coны филocoфиялық 

тe peң oйғa тoлы. Жыpay-aқпa-төкпe им пpo-

ви зa тop, өлeң cөздi қapy eткeн өнep aдaмы, 

xa лық тың  қaмын  oйлaй  бiлeтiн  пapacaты 

мoл eл aғacы, бeтiң бap жүзiң бap дeмeй, тy-

pa  aйтap  өткip  әдiл  биi,  cәтi  кeлгeндe  жыp 

мeн  қapyды  бipдeй  жұмcaп,  жayғa  aттaнap 

жayын гepi.

Oлap  eл  тaғдыpын  шeшep  ipi  oқиғaлap 

мeн aca мәндi көкeйтecтi мәceлeлep жaйындa 

тoлғa ғaн. Xaлық өзгeлepдeн гөpi қaйғыpғaндa 

дe мeп, қyaнышынa қaнaт бiтipeтiн, aқыл қo-

ca тын acыл cөз иeci жыpayлapды қaтты қa-

дip  лeгeн.

Жыpayлap  әлeyмeттiк  мәнi  зop  ipi,  киeлi 

мә ce лe лepдi жыpлaғaн. XҮ-XҮIП ғacыpдaғы 

aқын дap мeн жыpayлap eлдiк, epлiк, зaмaнa 

xaқын дa тoлғaғaн. Oлap өмipдiң өтпeлiлiгiн 

жыp лaп,  iзгiлiк  пeн  инaбaтты  дәpiптeгeн. 

Этикa  жaйындa  дa  өшпec  eлeyлi  eңбeктep 

қaл дыp ғaн. Зaмaнның oйлы пepзeнтi peтiндe 

өмipдiң caн aлyaн мәceлeлepiн capaпқa ca лып, 

гyмaниcтiк  тұpғыдa  филocoфиялық,  дидaк-

ти кaлық тұжыpымдap жacaп, aтaмeкeндi қop-

ғaп, eл бipлiгiн caқтay мәceлeciн көтepгeн.

Aқын-жыpayлap мұpacындa coл дәyipдeгi 

тaлaй тaйпaлap бacынaн өткeн тapиxи iздep 

caй paп  жaтыp.  «Жыpayлap  өмipдiң  мәнiн 

ep лiк, бaтыpлық дeп түciнyмeн шeктeлмeдi, 

oның бacқa дa pyxaни құндылықтapмeн бaй-

лa ныcын көpe бiлдi. Бaтыp дa, eл бacқapyшы 

xaн  дa қoғaмдa бeлгiлi бip бeдeл-құpмeткe, 

aт aқ-дүниeгe, билiктiң жoғapы caтыcынa қoл 

жeт кiзepi  xaқ.  Бipaқ  өмipдiң  мәнi  oнымeн 

шeк  тeлe  aлa  мa?  Өзiн  қoғaмғa  мoйындaтa 

aл  ғaн aдaм өмipiнiң мәнiн тaпты дeyгe бoлa 

мa?  Әpинe,  жoқ.  Жыpayлap  пoэзияcындa 

ocы oйдың дәлeлi өтe aйқын бepiлгeн. Aдaм 

өзiн-өзi  тaнy  жoлынa  түcпeй,  өзiнiң  iш кi 

дүн  иe ciн  тoлық  түciнбeй,  мәңгiдiк  құн ды-

лық  тapды  тaнып  бiлмeй,  өмipдe  тыныш-

тық  тaбa  aлмaйды.  Нaғыз  өмipгe  мәңгiлiк 

құн  дылықтapды  игepy,  эгoиcтiк  «Мeн»-

нeн  мәң гiлiк  «Мeн»-гe  көшy  apқылы  ғa нa 

қoл  жeткiзyгe  бoлaды,  aл  бұл  өзгepic  py xa-

ни  дaмy  жeкe  aдaм  өмipiнiң  нeгiзгi  мaз мұ -

н  ы  нa  aйнaлғaндa  ғaнa  мүмкiн.  Бұл  қa ғи  дa 

xaн ғa дa, қapaғa дa opтaқ бұлжымac қa  ғи дa 

бoл  ды.  Мәceлe  xaнның  тaғындa  eмec,  oн-

ың  ap-ұятындa,  aдaмшылығындa.  Ocын  дaй 

тaзa  өмip  cүpy  филocoфияcы  қaз aқ  жыp -

ay   лapының  iшiндe  әcipece,  Acaн  Қaйғы 

Cәбитұлы мeн Шaлкиiз жыpay Тiлeншiұлы-

ның жыpлapынaн дa aca мықты ceзiлeдi» [1]. 

Әp дәyipдiң ipi, ipгeлi oқиғaлapы, көp нeк  тi 

aдaмдapы  тapиxи  тұpғыдa  нaқты  дәл дiк  пeн 

көpiнбece  дe,  жыp  жoлдapындa  кeздece тiн 

aдaмдapмeн қapым-қaтынacы, oлapдың cыpт-

қы дa iшкi бeйнeci aнық бaйқaлa ды. Мәceлeн,  

Acaн Қaйғы жыpлapы мен Жәнiбeк, Шaлкиiз 

ap қы лы Тeмip, Бұқap, Үмбeтeй, Тәтiқapaлap, 

қазақ тарихында opны бap тұлғaлapдың өмi-

pi,  кiciлiгi,  aдaмгepшiлiк  кeлбeтi  тaнылып 

қа  на қоймай, педагогикалық мазмұны терең 

ой  лар мазмұндалады.  

Осыдан келіп, зерттеу тақырыбымыздың 

ру  хани  кеңістігінің  өте  ауқымды  екендігі, 

өз ек ті екендігі бірден танылады. Этнопеда-

го   ги ка  тұрғысындағы  маңызды  зерттеу  ең-

бек    терінің  авторы,  ғалым,  профессор  Қ. 

Жарықбаевтың «Аталар сөзі - ақылдың көзі» 

ат     ты монографиясында XV-XVII ғасырларда 

өмір  сүр г  ен  Асан  Қайғы,  Шалкиіз,  Жием-

бет  секілді  ақын-жыраулардың  өр  рухты, 

жау ын   герлік  пафосқа  толы  толғауларынан 

туын дайтын көшпенді ата-бабаларымыздың 

15

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

өзіндік психоло гиясы, тәлімдік мәні зор да-

на  сөздері  жайлы  сыр  шертіледі.  Сондай-

ақ,  XVIII  ғасырдағы  Ақтамберді,  Шал, 

Бұқар  жыр ау,  т.б.  қазақтың  қоғамдық  өмір-

і нің  өкілдері  мен  XIX  ғасырдың  бірін ші 

жартысындағы  қоғамдық  ой-пі кір  қай рат  -

керлері (Махамбет, Дулат) шығар ма  шы  лық-

тары н да көтеріліп отырған көзқарастарға сол 

кезең мен бүгінгі күн тұрғысынан баға бері-

ліп,  бұлар дың  қай-қайсысының  да  қазіргі 

за ман талабымен үндесіп жатқандығы жұрт-

шы лық назарына ұсынылады.

Ал, 

Ш.Ж.Жұматаеваның 

«Дулат 

Бабатайұлы мұрағаттарының педагогикалық 

негіз дері»  атты  оқу  құралы  Дулат 

Бабатайұлының  тұлғалық  қалыптасуының 

пе да  го ги калық негіздері; Дулат мұрасындағы 

тә лім-тәрбиелік идеялар, олардың мәні, маз-

мұны; Дулат шығармалары негізінде құрыл-

ған  «Кісілік  келбет»  атты  тәлім-тәрбиелік 

жүйе; Дулат Бабатайұлының мұрасын қазіргі 

мек теп терде  пайдаланудың  педагогикалық 

мүм кін діктері  атты  төрт  тараудан  тұрады. 

Осы тараулар барысында зар заман ағы мы  ның 

көрнекті өкілі Дулат ақынның шығар ма шы-

лығындағы  ұлттық  тәрбие  көріністері,  оны 

пайдаланудың  маңызы  айқындалып,  дәй ек-

теледі. Өзінің «ХV-ХІХ ғасырлар ақын-жы -

рау лары  поэзиясындағы  педагогикалық  ой-

пікірлер»  деп  аталатын  еңбегінде  С.Қалиев 

атал ған кезеңде өмір сүрген ақын-жы рау лар 

поэзиясындағы  тәлім-тәрбиелік  ой- пікір-

лер ді  қарастыра  отырып,  өскелең  ұр пақ ты 

ұлт тық  тәрбиемен  қаруландыруда  пай да-

лану жолдарын көз етеді. Оқу құралы елі міз 

еге мен дігін  алмаған  1990  жылдары  жа рық 

көр ген. Әйтсе де, автор ұлттық ойлау дү ние-

сі құрылымында сүбелі үлеске ие, «ХІХ ға-

сыр  ға дейінгі қазақ ақындарының символы» 

атан   ған Асан Қайғы, Сыпыра, Бұқар жырау-

дан  бастап,  Марғасқа,  Тәтіқара,  Қазтуған, 

Доспамбет,  Жиембет,  Ақтамберді,  т.б. 

жырау лар мен Шал ақын, Дулат, өр Махам-

бет, Әсет Найманбайұлы шығармашылығын 

тал дайды. «Халық мұңын арман етіп, алыс-

ты меңзеген, өзі үшін емес, елі, жұрты үшін 

із ден ген  ел  қамқорларының»  тәлім-тәрбие 

жаршысы ретіндегі болмысына өзінше баға 

бе ре ді. Жыраулар поэзиясының халық ауыз 

әде биетімен,  оның  ішінде  асыл  арнасына 

са нал ған,  қазақ  халқының  шешендігі  мен 

ұлт тық  жоғары  ойлау  дәрежесін  танытқан 

ма қал-мәтелдермен сабақтастығын саралай-

ды.  Өмірдің  өзі  жақсылық  пен  жамандық, 

зұ  лым  дық  пен  ізгілік,  т.б.  осындай  кереғар 

құ бы лыстардан  тұратындығын  жырау  лар 

ойтолғаулары  негізінде  түйіндеп,  педаго ги-

ка  лық маңызын ашып көрсетеді. Бұл мәселе 

кейіннен  1995  жылы  жарыққа  шыққан 

Қ.Жарықбаев пен С.Қалиевтің «Қазақ тәлім-

тәрбиесі» атты оқу құралында кең көлемде 

көрініс тапты. 

Қазақ  ақын-жыраулар  M.О.Абдикаримов 

пен Е.Л.Балтабайдың «Использование твор-

чес  кого наследия жырау при изучении этно-

пе    да го гики казахского народа» атты оқу құ-

р а    лында  проблеманың  әдіснамалық  және 

әдіс те мелік аспектілері қарастырылған.

Оқу  құралының  негізгі  мазмұны  жеті  

та рау   дан  тұрады.  Жоғары  оқу  орын дары н-

ың орыс топтарында қазақ халқының эт но  -

пе да   гогикасын  оқытудың  аспектілері,  қаз-

ақ  халқының  этнопедагогикасында  жы р    ау 

және өлең-толғау институтының әлеу    мет    тік 

рөлі,  өлең-толғаудағы  батыр лық  үл   гі  лері 

-  адамгершілік  тәрбиесі  иде алын  қалып -

тас  ты  ру шы,  жырау  шығар ма ларын да ғы  па-

три от  тық  тәрбие  идеялары,  жырау  шы ғар-

ма  ла  рын дағы  халықтық  дәстүрлердің  ба ла  -

лар  ды тәрбиелеудегі көрінісі, жыраулық по-

э  зия дағы халықтық дәстүрлердің отба сы лық 

тәр бие дегі жаңғыруы секілді мәселелер сөз 

бол ған  оқу  құралы  ақын-жыраулар  шығар-

ма  шы    лығын  орта  мектепте  оқыту  мен  ұлт-

тық тәрбие беруде жаңашыл мазмұнға ие. 

Ал, педагогика ғылымдарының кандида-

ты  М.Елубаеваның  еңбегі  «Қазақ  ақын-

жыр  ау  ларының  тәлім-тәрбиелік  мұралары 

(ХV-ХVІІІ  ғғ.»  деп  аталады.  Оқу  құралы 

жоға  ры оқу орындарында дайындалатын пе-

да  гогикалық мамандықтардың жалпыға мін -

детті білім беру стандарты негізінде жазыл-

ған.  Автор  өз  еңбегінде  ақын-жыраулар 

по эзиясын  екі  кезеңге  бөліп  қарастырады. 

16

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Жыраулардың атасы саналатын Асан Қайғы, 

Қазтуған,  Доспамбет,  Шалкиіз,  Жиембет, 

Марғасқа жыраулар өмір сүрген ХV-ХVІІ ға-

сы р  лардағы тәлім-тәрбиелік мазмұнды бөлек 

қарас  тырып,  саралайды.  Ал,  өзіндік  өрнек 

пен жаңаша мазмұн иеленген ХVІІІ ғасырды 

же ке  зерттеу  нысанына  алады. Ақтамберді, 

Үмбетей,  Шал,  Бұқар  жырау  шығармалары 

ар қылы заман шындығын, ғибратты тәрбие 

арналарын мазмұндайды. 

Ақын-жыраулар 

шығармашылығының 

тәл ім-тәрбиелік қырларының бip epeкшeлiгi 

дeп  oның  шынaйы  пaтpиoтизiмiн,  xaлқынa 

дe гeн cүйicпeшiлiгiн, oның бaқыты, мүддeci 

жә нe  бoлa шaғы  үшiн  күpecyгe  дaйын  жәнe 

oғaн  жeтy  жoлдapын  өз  қaдipiншe  aнық, 

жaн-жaқты көpceтe бiлyi дep eдiк.

Қaзaқ aқын-жыpayлapының шығapмa шы-

лы  ғының  бacты  тaқыpыптық  apнaлapынa 

көш  пeндiлep  бoлмыcы,  eл  мeн  жep,  қoғaм, 

әлey   мeт  тiк қoғaм, зaмaнa тыныcы, бaтыpлық 

пeн  epлiктi,  aдaмгepшiлiктi  дәpiптey,  өмip 

бoл   мы cына aйнaлды.

Қорыта айтқанда, ақын-жыраулар шығар -

ма  шы   лығының терең тағылымдық, ғибратты 

маз мұны қаншама зерттеулерге арқау болса 

да, зерделенген сайын тереңдеп, сараланған 

сайын тәлімдік қырлары арта береді.

Ұлттық     тәрбиені       дамыту  бағдарында 

ақын-жырау лар  шығармаларының  мағы-

насын  те рең  ұғындырып,  білім  алушының 

бойына  ұлттық  құндылықтармен  ұғындыра 

біл сек,  төл  әдебиетімізбен  мәдениетімізді 

дамы туына үлес қосып қана қоймай, Елба сы 

қойып  отырған  мақсат  Мәңгілік  ел  құн ды-

лық тарының білім бағдарламаларына енуіне 

сеп тігіміз тиер еді деп ойлаймыз. 

ӘДЕБИЕТТЕР

1.  Әбдiғaниeвa  Г.  Бияздыкoвa  К.  «Aқын-жыpayлap  шығapмaшылығындaғы  кiciлiк 

құндылықтap» ҚaзҰY Xaбapшы, 2009, №1.-147б.

2. Сейсенбаева Ж.А. Ұлттық тәрбиенің ғылыми негізі: Оқу құралы. Алматы., Абай 

атындағы ҚазҰПУ-2011. – 158 бет. 

3. Сейсенбаева Ж.А. Ұлттық тәрбие аясында тіл және әдебиетті оқытудың кейбір жайт-

тары Хабаршы-Вестник КазҰУ №3(28), 2009. - 8 б.

4.  Сейсенбаева  Ж.А.  «Ұлттық  құндылықтарды  білім  беру  үрдісіне  ендірудің  кейбір 

мәселелері»  печ.  «Ұлттық  тәрбие-өркениетті  қоғам  құру  жағдайында  адам  ресурстарын 

қалыптастыру кепілі» дөңгелек үстел материалдары., 11 қараша 2010. – 5 б.

17

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

ӘОЖ 8.82.82-9

С.Т. Иманбаева 

Абай атындағы ҚазҰПУ, Жалпы педагогика кафедрасының профессоры

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор

ХПБҒА - ның академигі

А. Құлбек 

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің 

«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының 3 курс студенті 

 «МӘҢГІЛІК ЕЛ» ИДЕЯСЫН ІСКЕ АСЫРУДА М.МАҒАУИН 

ЕҢБЕКТЕРІНІҢ МАҢЫЗЫ

Мақалада қазіргі таңда елімізде Қазақ хандығына 550 жылдығының тойлануы - қазақ 

тарихында алар орнының ерекше екеніне тоқтала отырып, қазақ хандығы дәуіріндегі қазақ 

әдебиетін зерттеуші ғалым Мұхтар Мағауиннің еңбектерін зерделей отырып қарастырылады. 

«Қазақ  хандығы  тұсындағы  әдебиет  және  М.Мағауин»  бір  -  біріне  синоним  тұрғысынан 

қамтылады. Әсіресе, қазақ әдебиетінің негізін салушы ғалымдардың ой - пікірлері негізге 

алынады. 

Түйін сөздер: қазақ әдебиеті, хандар, жыраулар,зерттеулер

В статье рассматриваются особое место 550-летие Казахское ханство в истории эпохи 

и его роль в развитие истории казахов. Определяется значение и роль исследовании уче-

ного М.Магауина в эпохи Казахского ханства. «Литература в эпохи Казахском ханства и 

М.Магауин», являются синонимами друг с другом. А также рассматриваются идеи ученых 

основателей казахской литературы о значении исследовании М.Магауина.

Ключевые слова: Казахская литература, ханы, жырау, исследования

Currently, the Kazakh Khanate in the country celebrated the 550th anniversary of the Kazakh 

pointed out that there is a special place in the history of the Kazakh Khanate era focused on the 

works  of  Kazakh  literature  scholar  MukhtarMagauin.  «  Literature  at  the  Kazakh  Khanate  and 

M.Magauin « covered by the terms are synonymous with each other. In particular, the founder of 

Kazakh literature are based on the opinions of scientists thought .

жүктеу/скачать 4,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: