28. Нанобөлшектердің жинақталуын түсіндіріңіз. Фуллерендердің ашылуы келесі жайтты түсіндірумен байланысты: графиттің абляциясының кейбір шарттарында масс-спектр алынып, онда С60-қа сәйкес шыңның биіктігі басқа кластерлерге сәйкес шыңдардан 40 есе үлкен болды. Бұл жайлы түсіндіру үшін формасы қима икосаэдр болатын С60 тұрақты кластерінің болатындығы ұсынылады, онда барлық атомдар сфералы бетте 12 дұрыс бесбұрыш пен 20 алтыбұрыштың төбелерінде орналасады. Құрылымы мұндай кластер фуллерен деп аталады. Зерттеулер оншақты атомнан тұратын және фуллеренмен бірге басқа кластерлердің де бесбұрыштар мен алтыбұрыштар төбелерінде атомдар орналасатын ұқсас құрылымдар түзетіндігін көрсетті. Фуллерендер түзілуінің моделінің дұрыстығының басты критерийлерінің бірі – басқа фуллерендерге қарағанда С60 фуллереннің кең таралуы. Маңызды жетістік Кречмер, Хафманның С60 фуллеренді көп мөлшерде доғалық разрядта графит стерженьдерін буландыру арқылы алу әдісін табу болды.
Фуллеренді графит фрагменттерінен жинау
Бастапқыда С60 жазық жапырақшалардың абляциясында графит қабатынан жиналады деп болжанды. Мұндай жинақтың қарапайым тәсілі – қос алтыбұрышты құрылымды С10 –тың 6 кластерін біріктіру. Тостаған тәрізді бұралып келген графит жапырақшаларының формасы С60 фуллереннің жартысы ұсынылды, олар сосын графиттің кішірек фрагменттерімен қосылып толық С60 фуллеренді түзеді. Осы әдемі модельге сәйкес С60 фуллеренді алудың оңтайлы шартарының болуы – осы шарттарды графиттің булануынан дәл осындай фрагменттердің түзілуі.
«Ұлу» моделі
Фуллерендердің түзілуін болжайтын келесі модель – «ұлу» моделі. Бұл модель бойынша фуллеренді алғанда плазмада өсетін көміректі кластер қисайған жапырақша аралық еркін байланыстар санын азайтуға тырысады. Қарастырылған модельде көміртекті кластердің өсуі ұлу қабыршағының өсуіне ұқсас.
Өсетін кластерлердің бір бөлігі фуллеренге тұйықталады, қалғандары күйенің «квазиспиральді» бөлшектеріне өседі. Бұл модель фуллерендердің түзілуін графиттің булануымен ғана байланыстырмайды. Сондай-ақ С300-ге дейінгі үлкен көміртекті кластерлердің иондануының екінші потенциалы мен термоиондық эмиссиясын зерттеулер олардың барлығы«квазиспиральді» бөлшектер емес, фуллерендер екенідігін көрсетті.