Нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорынның банкроттыққа өзі ұшырауы немесе басқа кәсіпорынның банкротқа ұшырауына байланысты іскерлігінің кез келген уақытта тоқтап қалу мүмкіндігі жоғары
жүктеу/скачать 133,11 Kb.
|
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау
| ИБ=(Д/Р)*(1-КЗк/КЗн)
Мұндағы: ИБ-кәсіпорынның қаржылық жағдайын интегралды бағалау; Д-Табыс; Р-Шығыс; КЗк-кезең соңына кредиторлық берешек көлем; КЗн-кезең басындағы кредиторлық берешек көлемі; Интегралдық көрсеткіштің мәні неғұрлым жоғары болса,соғұрлым кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды қаржылық тұрақтылықты талдаудан бастаған жөн,ал ол өз қатарында өзіне келесі элементтерді біріктіреді: Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерісін талдау; Баланс активтерінің құрылу көздерінің құрамыы мен құрылымын талдау; Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштерін абсолютті және салыстырмалы талдауы; Баланс тиімділігін талдау; Кәсіпорынның несиелік және төлем қабілеттілігін талдау. [3,32-36 беттер] Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерісін талдау кәсіпорының барлық мүлігінің салыстырмалы және абсолютті азаюының немесе өсуінің көлемін анықтауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі (азаюы) кәсіпорынның іскерлігінің кеңейгенінің (тарылғанының) белгісі. Қаржылық есептіліктің басты элементі болып табылатын активтерге талдау жасағанда олардың бар болуы, құрамы,құрылымы және онда орын алған өзгерістер зерттеледі.Активтердің жалпы және жеке топтары бойынша құрылымын талдау олардың қаншалықты рационалды орналастырылғанын анықтауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі кәсіпорынның жұмысының оң жүріп жатқанын білдіріп,оның одан әрі дамуына кепіл бола алады.[4,334-359 беттер] Бірақ кәсіпорынның мүлкінің бағасының өсуінің себептерін талдауда,инфляцияның әсерін де ескеру керек.Отандық тәжірибеде негізгі құралдардың баланстық құнын қалыптастыруда ғана инфляцияны ескереді. Активтерді талдауда олардың орналастырылуына,кәсіпорынның өндірістік потенциалына,мүліктің өтімділігіне үлкен көңіл бөлу қажет.Ол үшін ең алдымен кәсіпорынның өндірістік потенциалының мәнін білу қажет.Көптеген әдебиетттерде оны анықтаудың бірнеше әдістері бар.Бір әдіс бойынша оның құрамына негізгі қорлардың құнын,өнгдірістік қорларды,аяқталмаған құрылысты,ауыл шаруашылығы саласы бойынша асыраудағы малдың да құнын қосады. Екінші бір әдіс бойынша жоғарыдағыларға аяқталмаған капитал салымдары және орнатылмаған құрал-жабдықтың құны қосылады.Осы әдіс кәсіпорынның даму үрдісін және оның материалды-техникалық базасын толық,анығырақ көрсетеді.А.Д.Шеремет және Р.С. Сайфулин жазуы бойынша өндірістік бағыттағы мүлік коэфицентінің мәні:Кn>0.5 Көрсеткіштің мәні көрсетілген шектен төмендеген кезде өндірістік бағыттағы мүліктің көлемін көбейту үшін кәсіпорынның қаржылық іскерлігінің нәтижесі мүліктік активтерді толықтыруға жетпесе,ұзақ мерзімді қаражат тартқан дұрыс. Келесі қадам баланс валютасындағы ағымдағы активтердің үлесін анықтау-ағымдағы активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлігінің құнына қатынасымен анықталатын,кәсіпорынның активтерінің мобильділігінің коэфицентін жоғарылату.Ол қарыздарды жабуға арналған қаражаттардың көлемін сипатттайды.Коэфиценттің мәні неғұрлым жоғары болса,соғұрлым кәсіпорын өзінің ісінің үзіліссіз жүріп тұруын қамтамасыз етіп,кредиторлармен есеп айырысуға мүмкіндігі жоғары.Қаржылық тұрғыдан алып қарағанда оның өсімі мүлік құрылымына оң әсер етеді:мобильділігі жоғарылайды,ал ол өз қатарында оның айналымын жоғарылатып,оны қолданудың тиімділігінің жоғарылағанының кепілі болады. Кәсіпорынның активтерінің орналаластырылуының тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш мобильді және имммобильденген қаражатттарының арақатынасының коэфиценті.оның мәні кәсіпорынның қандай салада жұмыс істеуіне байланысты.Өнеркәсіп саласында жұмыс істейтін кәсіпорын үшін бұл көрсеткіштің мәні 0,5-тен кем болмауы керек. Кәсіпорынның негізгі құралдарының құны кәсіпорынның балансының 50 %-дан көп бөлігін құрауы керек. Тәжірибеде маңызы зор элементтердің бірі-активтердің қозғалмалы(жұмыс машиналарының құны,өндірістік құрал-жабдық,транспорт) бөлігін анықтау.Оның көлемінің жоғарылауы негізгі құралдарды қолданудың тиімділігін көрсететін қор қайтарымдылығының жоғарылауына әкеледі. Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипатттайтын маңызды көрсеткіштердің бірі болып-төзімділік коэфиценті табылады.Ол негізгі құралдардың тозуының сомасының оның бастапқы құнына қатынасымен анықталады. Келесі кезең баланс активтерінің қалыптасу көздерін талдау болып табылады.Кәсіпорынның мүлкін қалыптастыру қатынасы оның қаржылық тұрақтылығын анықтайтын тартылған және меншікті қаражаттың есебінен жүретінін ұмытпаған жөн. Нарықтық қатынастар заманында кәсіпорынның іскерлігі және оның дамуы өзінің қаражаты,яғни меншік қаражат есебінен жүреді.Тек олардың көлемі жетіспеген уақытта ғана қосымша қаражат тартылады.Бұл жерде кәсіпорынның сыртқы қарыз көздеріне тәуелсіздік деңгейіне көп көңіл бөледі,бірақ сыртқы қарыз көздерінсіз істі жалғастыру мүмкін емес.Сондықтан қаржылық есептіліктің ағымдағы активтерінің қалыптасу көздерін шектеу қажет.Оның минималды бөлігі өндірістік бағдарламаны қамтамасыз ету үшін меншікті айналым капиталынан құралады.Белгілі бір периодтарда қажеттілік туындайтын ағымдағы активтерді банктердің қысқа мерзімді несиелері немесе коммерциялық несиелер,яғни тартылған қаражат есебінен жабады. Активтердің қалыптасу көздерін талдауда меншік және тартылған қаражаттың нақтылы көлемі анықталады,есепті периодтағы олардың өзгеруіне әкелген себептері анықталып,сәйкесінше бағаланады.Меншікті қаражаттардың қоры-қаржылық тұрақтылықтың кепілі болғандықтан,басты назар меншікті капиталға аударылады. Меншікті капиталдың нақты көлемі мен қатар,оның жалпы капитал сомасындағы үлесін анықтау қажет.Бұл көрсеткішті әр түрлі әдебиттерде әр қалай атайды(меншік коэфиценті,тәуелсіздік коэфиценті,автономия коэфиценті),бірақ мағынасы бір:кәсіппорынның қаншалықты сыртқы қаражаттарға тәуелсіз екендігін,және өзінің қаражаттарын қолдана алу мүмкіндігін сипаттайды. Тәуелсіздік коэфиценті меншікті капиталдың жалпы авансталған капиталға қатынасымен анықталады: Кн=Ск/Ак, Мұндағы: Кн-тәуелсіздік коэфиценті; Ск-меншік капитал; Ак-авансталған капитал(баланс валютасы,яғни жалпы қаржыландыру сомасы); Оның өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігінің өскенін,болашақтағы қаржылық тапшылықтың тәуекелінің төсмендегенін білдіреді.Батыс экономистерінің айтуынша бұл коэфицентті жоғары деңгейде ұстаған дұрыс.Бұл қаржыландыру көздерінің құрылымын тұрақты деңгейде ұстап тұруға мүмкіндік береді.Дәл осындай қаржыландыру көздерінің құрылымына инвесторлар мен кредиторлар үлкен мән береді.Неғұрлым кәсіпорынның меншікті қаражаты көп болса,соғұрлым оның ісінің үзіліссіздігін қамтамасыз ету оңай болады.Сондықтан алысқа қарайтын кәсіпкерлер әр түрлі резервтік қорларды жасау арқылы меншікті капиталдың көлемін үлкейтуге тырысады. Бірқатар әдебитеттердің авторларының мағлұматтары бойынша бұл коэфиценттің мәні 0,6 көлемінде болуы керек,А.Д.Шеремет,А.И.Ковалев О.В.Ефимова,В.Привалов және т.б оның минималды көлемін 0,5-тің көлемінде көрсеткен. АҚШ-да және Еуропа елдерінде тәуелсіздік коэфицентінің жеткілікті жоғары деңгейі болып 0,5-0,6 аралығы саналады.Ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде,сатып алушылармен жабдықтаушылар арасындағы келісім шарттың талаптары сақталатын және кәсіпорынның беделіне үлкен кңіл бөлетін Жапония сияқты елдерде осы коэфиценттің 0,2 болғаны да жеткілкті. Жоғарыда көрсетілген коэфиценттің 0,5-0,6 аралығында орындалуы тек қарыз беруші үшін ғана емес сонымен ққатар кәсіпорын үшін де маңызы зор.Сондықтан талдаушы қаражат көздерінің құрылымын зерттеп бағалауы керек ал ол өз қатарында оларды орналастырудың рационалдығын анықтауға мүмкіндік береді.Басқарудың нарықтық жағдайларында оны ақпаратты пайдаланушылардың ішкі де және сыртқы да субьектілері жүзеге асырады.Сыртқы ақпаратты пайдаланушылар,мысалы банктюер мен кредиторлар,жалпы авансталған капитал құрамындағы меншікті капиталдың үлесінің өзгеруін мүмкін келісім шарттар жүргізген кездегі қаржылық тәуекелдің көлемін бағалау үшін жүргізеді.Егер меншікті капиталдың көлемі азайса сәйкесінше тәуекелде жоғарылайды.Кәсіпорынның қаражат көзінің құрылымын зерттеу кәсіпорынның іскерлігінің кеңейгенін немесе керісінше арнасының тарылғаны туралы талдау жасауға мүмкіндік береді. Тәуелсіздік коэфицентіне қарама-қарсы шама-тәуелділік коэфиценті. Ол келесідей формуламен анықталады: Кз=Пк\Ак немесе К3=1-Кн; Мұндағы: К3-тәуелділік коэфиценті; Пк-тартылған капитал; Ак-авансталған капитал; Бұл коэфицент жалпы авансталған капитал құрамындағы қарыз көлемін сипаттайды. Неғұрлым оның көлемі жоғары болса соғұрлым кәсіпорын қаражаттың сыртқы көзденріне тәуелділігі жоғары. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын келесі шама қаржыландыру коэфиценті.Ол меншікті капиталдың тартылған капиталға қатынасы мен анықталады: Кф=Ск/Пк Мұндағы: Кф-қаржыландыру коэфиценті; Ск-меншікті капитал; Пк-тартылған капитал; Бұл коэфиценттің деңгейі неғұрлым жоғары болса соғұрлым банктер мен инвесторларға қаржыландыру тиімділігі жоғары. Коэфицент кәсіпорынның іскерлігінің қандай бөлігі меншікті капитал есебінен ал қандай бөлігі тартылған капитал есебінен қаржыландырылып отырғанын көрсетеді. Қаржыландыру коэфицентінің шамасы < 1 (кәсіпорынның активтерінің үлкен бөлігі тартылған қаражат есебінен құралған ) болған жағдайда төлем қабілетсіздіктің белгісі болып табылып көптеген жағдайларда несие алуды қиындатады. Бірақ тәжірибеде меншщікті кеапитал авансталған капиталдың жартысынан аз бөлігін құраған кездеде ондай кәсіпорындар жеткілікті қаржылық тұрақтылықты сақтап тұрады.Бұл жағдай әсіресе іскерлігі активтердің жоғары айналымдылығымен,өндіретін өнімге тұрақты сұраныспен,қаржыландыру мен өткізудің тұрақты қалыптасқан арналарымен,және тұрақты шығындардың төмен дәрежесімен сипатталатын кәсіпорындарға тән. (мысалы,сауда мен делдалдық ұйымдар). Батыс фирмаларында қаржыландыру коэфицентіне қарағанда оның кері көрсеткіші-тартылған және меншікті қаражаттардың қатынасының коэфиценті жиі қолданылады.Ол тартылған капиталдың меншікті капиталға қатынасымен анықталады: Кз/с=Пк/Ск Мұндағы: Кз/с-тартылған және меншікті капиталдың қаражаттардың қатынасының коэфиценті; Пк-тартылған қаражаттар; Ск-меншікті капитал; Бұл коэфицент кәсіпорында активтерге салған меншікті капиталдың әрбір бір теңгесіне қанша қарыз көлемінің тартылғанын көрсетеді. Арнаулы әдебиеттерде бұл көрсеткіштің жеткілікті шамасы: Кз/с<1. Егер оның мәні 1-ден жоғары болса кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі мен тұрақтылығы критикалық нүктесіне жетеді,бірақ бұл жауап әрқашан дәл келе бермейді.Тартылған капитал мен меншікті капиталдың қатынасының коэфиценті кәсіпорынның салалық ерекшеліктеріне,кәсіпорынның шаруашылық іскерлігінің сипатына, ең бастысы айналым қаражаттарының айналым жыддамдығына тәуелді.Материалды айналым қаражаттарының жоғары жылдамдығында және дебиторлық қарыздың одан да жоғары айналым жылдамдығында коэфиценттің критикалық мәні кәсіпорынның қаржылық автономдылығына әсерінсіз бірден анағұрлым жоғары болуы мүмкін. Кәсіпорынның минималды қаржылық тұрақтылығын сақтау үшін бұл коэфицент ағымдағы және ұзақ мерзімді активтердің қатынасының коэфицентінің мәнімен шектелуі керек. Кәсіпорынның тәуелсіздігінің дәрежесін көрсететін маңызды көрсеткіштердің бірі-қаржылық тұрақтылық коэфиценті немесе оны инвестицияны жабу коэфиценті деп те атайды.Ол жалпы капитал сомасындағы меншікті және ұзақ мерзімді қаражаттардың үлестерін сипаттайды,яғни келесідей формуламен анықталады: Кф.у=Ск+До/Ак Мұндағы: Кф.у-қаржылық тұрақтылық коэфиценті; До-ұзақ мерзімді қарыздық қаражаттар: Ак –авансталған капитал; Батыс тәжірибесінде оның мәні 0,9-дың шамасында, оның 0,75-ке дейін төмендеп кетуі критикалық шама деп саналады.[ 5,33-83 беттер] Кәсіпорынның пайдалылығын талдаудың мақсаты –кәсіпорынға салынған қаражатқа кәсіпорынның табыс әкелу мүмкіндігін бағалау. Пайдалылық деңгейіне ұйымның инвестициялық тартымдылығы, дивидендтік төлемдер көлемі тікелей байланысты. Кәсіпорынның пайдалылығына сипаттама негізгі 3 көрсеткішті есептеуге негізделген-жалпы капиталдың,меншікті капиталдың және акционерлік капиталдың пайдалылығы. Жалпы капиталдың пайдалылығы — кәсіпорынға салынған қаражаттың әрбір теңгесіне қарыз капиталды ескермегенде таза пайданың қанша бөлігі тиетіндігін көрсетеді.Қаржылық талдаудың халықаралық тәжірибесінде жалпы капиталдың пайдалылығының көрсеткіші келесідей формуламен анықталады: Жалпы капиталдың =Таза пайда+пайыз-1+пайыз-2* (1-тс қойылымы)/баланс табыстылығы валютасы(жалпы пассив) % Мұндағы: пайыз-2-(ақша бірлігіндегі) талданатын кезеңдегі салық салынатын пайданы азайтатын, несиелер бойынша жинақталған пайыздар көлемі пайыз-1-(ақша бірл.) талданатын кезеңдегі салық салынатын пайданы азайтпаитын, несиелер бойынша жинақталған пайыздар көлемі. ТС ставкасы- пайдаға салық ставкасы,% Баланс валютасы қарастырылып отырған кезеңдегі пасивтердің жалпы көлемінің орташа көлемі ретінде анықталады, яғни:(жалпы пассивтер(период бас.)+жалпы пассив(период соңы))/2. Есептеулерде кезең бойынша ақпараттар қолданылады. Бүгінгі таңда жалпы капиталдың пайдалылығын есептеуде есептеулердің классикалық алгоритмдарынан алшақтау байқалады-формуланың бөліміне тек қана таза пайда алынады. Есептеудің бұл жолы пайдалылықтың негізгі үш көрсеткішін сәйкестендіреді, өйткені бұл жағдайда есептеудің біртұтас базасы қолданылады-таза пайда көлемі. Меншікті капиталдың пайдалылығы ұйымға салынған меншікті қаражаттардың қолдану тиімділігін сипаттайды.Меншікті капиталдың пайдалылығы меншікті қаражаттардың әрбір теңгесіне таза пайданың қандай бөлігі тиесілі екенін көрсетеді: Меншікті капитал = Таза пайда /меншікті капитал % пайдалығы Акционерлік капитал пайдалылығы да дәл осындай есептеліп сипатталады, яғни таза пайданың ұйымның акционерлік капиталының жалпы көлеміне қатынасына тең.[6,35-43 беттер] Жеке кәсіпорындардың іскерлігін бағалау және оларды өзара салыстыру үшін пайдалылық көрсеткіштері салыстыруға адекватты түрде көрсетілгені жөн. Өйткені пайдалылықты есептеуде талданып отырған мерзім көрсеткіштері қолданылады, есептеудің нәтижесі осы периодтың ұзақтығына тікелей байланысты.Пайдалылық көрсеткіштерін салыстыру Re1=5% (кәсіпорын-1) және Re2=8% (кәсіпорын-2)дұрыс болады егер, ол кофиценттерді есептеу барысындағы периодтар ұзақтығы тең болса. Егер кәсіпорын-1 есептеуді тоқсан бойынша,ал кәсіпорын-2 есептеуді жыл бойынша жүргізсе онда сәйкесінше пайдалылық көрсеткіштері келесідей мәнге ие болады: Re1=5% [360 күн/90күн] =20%, Re2=8% Одан шығатыны, пайдалылық көрсеткіштері тек сол жағдайда ғана сәйкестенеді,егер талдау интервалдары бірдей болса,мысалы жыл.[7,46-57 беттер] Пайдалылық көрсеткіштерін жылдық интервалда көрсету анағұрлым ыңғайлы болып табылады. Нарықтағы капитал құны (пайыздық және депозиттік ставкалар) және макроэкономикалық ақпараттар жылдық сипаттағы көрсеткіштермен беріледі.Пайдалылықты жылдық мерзімде есептеуде белгілі бір кәсіпорынның іскерлігінің нәтижелерін бағалау мен кез-келген басқа кәсіпорын көрсеткіштерімен салытыру үшін адекватты база құрылады. Пайдалылық көрсеткіштерін жылдық мерзімге айналдырған дұрыс. Көрсеткішті жылдық мерзімге айналдыру үшін көбейкіш қолданылады. [360/ талдау интервалының күн бойынша ұзақтығы] Кәсіпорынның қаржыландыру көздерін басқару тиімділігін талдау үшін тұтқа тиімділігі есептеледі. Тұтқа тиімділігінің мәні-келесіде: Қарыз қаражаттарды қолданушы кәсіпорын меншікті капиталдың пайдалылығын не өсіреді,не төмендетеді.Меншікті капиталдың пайдалылығын өсіру немесе төмендету тартылған қаражаттың орташа құнына және қаржылық тұтқа көлеміне тәуелді. Қаржылық тұтқа деп ұйымның тартылған қаражаттары мен меншікті қаражаттарының қатынасы айтылады: Қаржылық тұтқа = тартылған қаражат/меншікті қаражат Есептеулерде талдау мерзіміндегі тартылған және меншікті капиталдың орташа мәнін қолданған дұрыс — (жыл басындағы мәні+жыл соңындағы мәні)/2 . Бірақ кейбір жағдайларда орташа мінін емес тартылған және меншікті капиталдың абсолютті мәнін қолданады.Таңдау индивидуалды түрде жүзеге асады.[8,56-60 беттер] Орташа пайыздық қойылым талданушы кезеңдегі тартылған қаражаттың жалпы құнының, тартылған қаражатының көлеміне қатынасы ретінде есептеледі. Орташа пайыздық = пайдадан пайыздар+ӨЗ-ға пайыздар*(1-пайдаға салық қойылымы)/тартылған қаражат, % ӨЗ-ға пайыздар — (ақша бірл.) талданатын кезеңдегі несиелер бойынша жинақталған пайыздар. Пайдадан пайыздар -(ақша бірл.) қаржылық нәтижелерге жатқызылатын талданатын кезеңдегі несиелер бойынша жинақталған пайыздар. Тартылған қаражаттар келесідей анықталады :[тартылған капитал (жыл басы ) + тартылған капитал (жыл соңы)]/2 Жалпы капиталдың пайдалылығымен орташа пайыздық ставканың айырмасы- тұтқаны дифференциалы деп аталады.Тұтқаның дифференциалы қаржыландыру көздерінің мақсатты құрылымын таңдауға ақпарат береді. Яғни кәсіпорын үшін қаржыландырудың арзан көзін таңдауда ақпарат береді. Қаржылық тұтқаның оның дифференциалына көбейтіндісі тұтқа нәтижесін береді. Тұтқа = жалпы капитал пайдалылығы-орташа пайыздық қойылым* тартылған қаржы/менш қаражат нәтижесі Тұтқа нәтижесінің таңбасы тартылған қаражаттың өсуінің мақсаттылығын білдіреді: Тұтқа нәтижесі оң болса тартылған қаражат көлемін өсіру меншікті капиталдың пайдалылығын жоғарылатады. Меншікті капитал = таза пайда/СТ*сатудан түсім(СТ)/жалпы активтер*жалпы активтер/менш капиталдың пайдалылығы тұтқа нәтижесі теріс болса –тартылған қаражат көлемінің артуы мақсатты емес. Яғни егер жалпы капиталдың пайдалылығы тартылған қаржаттардың құнынан төмен болса, меншікті қаражаттар үлесін арттырған мақсатты. Тұтқа нәтижесінің абсолютті мәні қаржыландыру көздері мен құрылымдарының меншікті капитал пайдалылығына әсерін сипаттайды. Оны келесідей формула арқылы көрсетуге болады.[9,76-84 беттер] Меншікті капитал = жалпы капитал пайдалылығы+тұтқа нәтижесінің пайдалығы Меншікті капитал пайдалылығының өзгеруіне әсер етуші факторларға талдау Dupont формуласы арқылы есептеледі.Ол формула меншікті капиталдың пайдалылығымен кәсіпорынның негізгі 3 қаржылық көрсеткіштері :сатудың табыстылығы, жалпы активтердің айналымы және қаржылық тұтқа арасында байланыс орнатады. Жоғарыды көрсетілген көрсеткіштерді бағалаудың меншікті капитал пайдалылығына әсер етуі тізбекті түрде болады. Меншікті капитал пайдалылығы мен қаржылық тұрақтылық кері байланыста. Келесіге назар аударсақ : Меншікті капитал Пайдалылығы = Таза пайда/менш капитал Автономия коэфиценті = менш кап/ тартылған капитал Меншікті капитал көлемі өскенде ұйымның қаржылық тұрақтылығы артады және меншікті қаражаттың пайдалылығы төмендейді.Осы тұжырымға сәйкес –кәсіпорынға әрқашан меншікті капиталды өсіру тиімді емес. Меншікті капиталдың көлемі қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін жеткілікті болса болғаны. [10,36-40 беттер] Сонымен қаржылық менеджментте ең маңызды болып келесі коэфиценттер табылады: 1.Жалпы өтімділік коэфиценті; 2.Іскерлік белсенділік коэфиценті; 3.Рентабелділік коэфиценті; 4.Төлем қабілеттілік немеесе капиталдың құрылым коэфиценті; 5.Нарықтық белсенділік коэфиценті; Жалпы өтімділік коэфиценті кәсіпорынның есептілік периодта қысқа мерзімді міндеттемелерін төлей алу қабілеттілігін бағалауға мүмкіндік береді.Оның ішінде ең маңыздылары келесілер: -ағымдағы өтімділік коэфиценті; -жедел өтімділік коэфиценті; -абсолютті өтімділік коэфиценті; -таза айналым капиталы. Ағымдағы өтімділік коэфиценті айналым қаражаттарын қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасымен анықталады.Қабылданған халықаралық стандарттар бойынша бұл коэфицент 1-2 аралығында болуы керек. Ағымдағы өтімділік коэфицентінің жеке көрсеткіші болып жедел өтімділік коэфиценті табылады ол өз қатарында айналым қаражаттарының өтімдірек бөлігінің (ақшалай қаражаттар, қысқа мерзімді салымдар мен дебиторлық міндеттемелер) қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасы.Қабылданған халықаралық стандарттар бойынша бұл коэфиценттің мәні 1-ден жоғары болуы қажет. Көптеген жағдайларда өтімділікті тек ақшалай қаражаттардың көрсеткіштері бойынша есептеген сенімдірек деп саналады.Бұл көрсеткіш абсолютті өтімділік коэфиценті деп аталып, ақшалай қаражаттардың қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасымен анықталады.Батыс тәжірибесінде абсолютті өтімділік коэфицентін өте сирек есептейді.Ресейде оның оптималды мәні болып 0,2-0,25 аралығы табылады.[11,42-47 беттер] Кәсіпорынның өтімділігіне талдау жасауда таза айналым капиталын зерттеудің маңызы зор, ол кәсіпорынның айналым активтерімен қысқа мерзімді міндеттемелерінің арасындағы айырма ретінде есептеледі.Таза айналым капиталы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын ұстап тұруға қажет,өйткені айналым қаражаттарының қысқа мерзімді міндеттемелерден асуы кәсіпорын өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін жауып қана қоймай болашақта өз іскерлігін кеңейтуге мүмкіндігі бар. Іскерлік белсенділік коэфиценті кәсіпорынның өз қаражаттарын қолдануының тиімділігін көрсетеді.Әрине бұл топқа айналымның әр түрлі көрсеткіштері кіреді. Айналым көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалағанда алатын маңызы зор, өйткені қаражаттар айналымының жылдамдығы,яғни оның ақшалай формаға ауысу жылдамдығы кәсіпорынның төлемқабілеттігін тікелей әсер етеді.Қаржылық менеджментте айналымның келесідей көрсеткіштері ең көп қолданылады: Активтердің айналым коэффиценті-өнімді өткізуден түскен табыстың баланстың жалпы активінің сомсына қатынасы-(фирманың ресурстарды тарту көзіне байланыссыз қаншалықты тиімді қолданатынын),яғни жылына қанша рет өндіріспен айналымның толық циклы жүретінін,немесе активтің әбір ақшалай бірлігі сатылған өнімнің әрбір бірлігі қанша ақша әкелгенін көрсетеді. Дебиторлық міндеттеменің айналым коэфиценті бойынша есептілік кезең ағымында канша рет дебиторлық міндеттеме ақшалай қаражатқа айналғанын анықтайды.Бұл коэффицент өнімді өткізуден түскен түсімді таза дебиторлық міндеттеменің орта жылдық құнына қатынасымен анықталады.Бұл шаманы кредиторлық міндеттеменің айналым коэфицентімен салыстырған пайдалы.Мұндай талдау жасау кәсіпорынға өзі қолданатын басқа кәсіпорындардан алған коммерциялық несиемен өзі басқа кәсіпорындарға тура сондай жағдай мен ұсынатын несиені сәйкестендіруіне мүмкіндік береді. Кредиторлық міндеттеменің айналым жылдамдығының коэфиценті өнімді өткізуден түскен түсімді таза кредиторлық міндеттеменің орта жылдық құнына қатынасымен анықталып кәсіпорынға ағымдағы шоттарын жабу үшін қанша айналым қажет екенін көрсетеді. Материалды-өндірістік қорлардың айналым коэфиценті бұл қорлардың сатылу жылдамдығын көрсетеді.Ол сатылған өнімнің өзіндік құнын материалды-өндірістік қорлардың жылдық құнына қатынасына тең.Оны көбінесе күнмен есептейді сонда ол қордың ақшаға айналуы үшін қанша күн керектігі анықталады. Осы коэфицент неғұрлым жоғары болса соғұрлым кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты деп саналады. Операциондық цикл ұзақтығы-бұл көрсеткіш бойынша кәсіпорынның өнімін өндіру үшін қаншаи күн оташа керектігін анықтайды Рентабельділік коэфиценттері кәсіпорынның іскерлігі қаншалықты пайдалы екеніні көрсетеді.Бұл коэфиценттер табылған пайданың сатылған өнім көлеміне қатынасымен анықталады. Қаржылық менеджментте ең көп қолданыс табатын кәсіпорынның барлық активтерінің рентабельділігі, өнімнің сатылу рентабельділігі және меншікті капитал рентабельділігі коэфиценттері. Кәсіпорынның барлық активтерінің рентабельділік коэфиценті таза пайданы кәсіпорынның активтерінің жылдық орташа құнына қатынасымен анықталады.Ол кәсіпорынға пайданың бір бірлігін алу үшін ақшаның қанша бірлігі керек болғанын көрсетеді.Бұл көрсеткіш кәсіпорынның бәсекелестігінің маңызды индикаторларының бірі болып табылады. Өнімнің сатылу рентабельділігі пайданы сатылған өнімнің көлеміне қатынасымен анықталады.Оның екі негізгі көрсеткіші есептеледі: жалпы пайда бойынша есетеу, екіншісі таза пайда бойынша есептеу. Бірінші көрсеткіш кәсіпорынның баға құру саястындағы өзгерістермен сатылған өнімнің өзіндік құнын қадағалай алу дәрежесін көрсетеді.Ал екінші көрсеткіш сатылған өнімнің әрбір ақшалай бірлігі пайдаға қанша ақшалай бірлік қосқанын көрсетеді. Меншікті капиталдың рентабельділік коэфиценті меншік иелері салған қаражаттың қолдану тиімділігін көрсетеді және осы көрсеткішті дәл осы қаражаттарды басқа бағалы қаражаттарға орналастырғандағы түсетін пайдамен салыстыруға мүмкіндік береді. Талдау жасаудың басқа негізгі әдісі болып активтердің рентабельділігі, өнімді өткізу рентабельділігімен активтердің айналымының арасындағы өзара байланысты анықтау табылады. Егер активтердің рентабельділігінің коэффицентінің алымымен бөлімін өнімнің сатылу көлеміне көбейтсек онда келесіні аламыз: ЧП/А=ЧП*РП/А*РП=ЧП/РП*РП/А Мұндағы: ЧП-таза пайда(салық төленгеннен кейінгі пайда); А-кәсіпорынның барлық активтерінің құны; РП-сатылған өнім көлемі. Бұл теңдеу Дюпон формуласы деп аталады.Бұл формула активтердің рентабельділігін тек қана өнімнің сатылу рентабельділігімен байланысын көрсетіп қана қоймай активтердің айналымына қатынасын және: -активтердің рентабельділігінің бәсекелестікке қабілеттігін қамтамасыз ету үшін активтердің айналым коэфицентінің мәнін; -сатылған өнімнің коэффицентінің мәнін; -активтердің рентабельділігінің сәйкес деңгейін сақтап қалу үшін немесе мәнін өсіру мақсатында активтер айналым жылдамдығы мен өнімнің сатылу рентабельділігінің арасында таңдауға мүмкіндік береді. Капитал құрылымының көрсеткіштері кәсіпорынға ұзақ мерзімге қаражат салған инвесторлар мен кредиторлардың мүмкін жоғалтулардан қорғаныс дәрежесін көрсетеді.Яғни кәсіпорынның ұзақ мерзімді қарыздарын өтеу қабілетін көрсетеді.Бұл топтың коэфиценттерін төлемқабілеттік коэфиценті деп те атайды оларға: меншік коэфиценті,қаржылық тәуелділік коэфиценті және кредиторлардың мүмкін жоғалтулардан қорғаныс коэфиценті кіреді. Меншік коэфиценті кәсіпорынның жалпы капиталындағы меншік капиталының үлесін көрсетеді.Батыс тәжірибесінде оның көлемі 60 % -дай және одан жоғары болғаны кәсіпорынның жеткілікті қаржылық тұрақтылығын көрсетеді деп саналады. Қаржылық тәуелділік коэфиценті кәсіпорынның қаражаттың сыртқы көздерінен тәуелділік дәрежесін көрсетеді.Оның мәні неғұрлым жоғары болса соғұрлым кәсіпорынның қарыздарының көлемі жоғары.Нарықтық экономика жағдайында оның мәні бірден аспау керек деп қабылданған. Кредиторлардың мүмкін жоғалтулардан қорғаныс коэфиценті ұсынылған несие үшін пайыздардың өтелмей қалу жағдайынан кредиторлардың қорғаныс дәрежесін көрсетеді.Осы көрсеткіш бойынша есептілік период ағымында кәсіпорын қарыздар бойынша пайыз өтеу үшін қанша қаражат тапқанын көрсетеді. Кәсіпорынның нарықтық белсенділік коэфиценті кәсіпорынның акциясының құнымен пайдалылық дәрежесін сипаттайтын көптеген көрсеткіштерден тұрады.Бұл топтағы маңызды көрсеткіштер келесілер: -бір акцияға пайда; -бір акцияға келетін пайдамен оның нарықтық бағасының арасындағы қатынас; -бір акцияның баланстық құны; -бір акцияның нарықтық құнымен оның баланстық құнының қатынасы; -бір акцияның пайдалылығы және төленген дивиденттердің көлемі; Қаржылық менеджменттің маңызды элементі болып бұл көрсеткіштерді есептеп басқа кезеңдегі мәндерімен салыстыру ғана емес сонымен қатар бәсекестік қабілеттікті жоғарылату мақсатында олардың өзара оптималды пропорциясын анықтау болып табылады.[12,76-81 беттер] жүктеу/скачать 133,11 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|